Wellicht bent u vertrouwd met de notie ‘groupthink’. Als de leden van een groep het belangrijker vinden elkaar of een dominante figuur gelijk te geven dan de waarheid te vinden, krijg je zelfcensuur, een vertekend beeld van de buitenwereld en een gevoel van onkwetsbaarheid. Weinigen weten dat de bedenkers van die term, Irving Janis en Leon Mann, dat zagen als een uiting van een veel breder proces, dat je kunt omschrijven als een ontoereikend zoekproces.
Veronderstel dat de overheid de boeren waarschuwt voor een nakende aardbeving. Wie blijft, kan worden gedood. Wie vlucht, moet bij zijn terugkeer misschien vaststellen dat zijn veestapel is gestolen. Dat is een voorbeeld van dilemmastress. Janis en Mann bestudeerden wat mensen doen als ze worden geconfronteerd met zulke afschuwelijke dilemma’s. Ideaal zouden we een actief zoekproces moeten opstarten: onze uitgangspunten ter discussie stellen, actief nieuwe alternatieven zoeken, het probleem proberen te herformuleren of een beroep doen op deskundige buitenstaanders. In werkelijkheid doen we doorgaans het volgende: we kijken of we de beslissing niet kunnen uitstellen, we onderzoeken of we de hete aardappel kunnen doorschuiven en ten slotte maken we van de alternatieven karikaturen. Als u dat laatste niet duidelijk is, luister dan even naar de debatten over moslims of de opwarming van de aarde.
Die herkenbare, menselijke maar dwaze strategieën – als u rookt en niet kunt stoppen, weet u waarover we het hebben -zijn speciale gevallen van een ontoereikend zoekproces. In groepen neemt dat vaak de vorm aan van groepsdenken: we vinden het zo leuk elkaar of de charismatische leider gelijk te geven, dat we vergeten het echte probleem op te lossen.
Dat model heeft een enorme weerklank gevonden, omdat het gebaseerd was op de blunders van opeenvolgende presidenten in de periode voor Richard Nixon. Het meest bevreemdende was dat het net Nixon is geweest die extreme groupthink uitlokte bij zijn adviseurs. Zijn niet-onaardige palmares is voor eeuwig besmeurd door een overbodige inbraak in het Watergate-hoofdkwartier van de vijand, de Democraten.
Wie de aanpak van de brexit volgt, ziet zo Janis en Mann opdoemen. De Britten hebben een dwaze beslissing genomen en staan voor een uitzichtloos dilemma. De brexit uitvoeren is in het eigen vlees snijden. De brexit niet uitvoeren kan een revolte uitlokken. Dus zie je hoe de nieuwe Britse eerste minister Theresa May gewoon uitstelt. Naar alle waarschijnlijkheid – maar ik heb geen kristallen bol – zal ze de brexit eindeloos voor zich uit proberen te schuiven, tot die niet meer hoeft. Persoonlijk is ze gekant tegen een brexit, in het parlement is er geen meerderheid voor. Bij problemen geldt immers het aloude adagium uit de ruimtevaart: koop tijd. En Theresa May heeft torenhoge problemen.
Alle argumenten die nu worden aangehaald, waren al bekend lang voor het referendum. Volgend jaar zijn er verkiezingen in Frankrijk en Duitsland, Groot-Brittannië moet ambtenaren opleiden, het land heeft meer tijd nodig. Wees maar zeker dat er nog heel veel steekhoudende argumenten worden ontdekt om de uitstap uit Europa uit te stellen. Hoe langer de Britten treuzelen, hoe groter de kans op een nieuw feit. Dat kan alle vormen aannemen. Van een opsplitsing van de Europese Unie – en beide kampen hebben er bijvoorbeeld graag Groot-Brittannië bij – tot een uit de hand gelopen oorlog met een land naar keuze, of gewoonweg het feit dat de Europese Unie haar immigratiewetten strenger maakt en dat Groot-Brittannië dan niet meer hoeft uit te treden.
Kan May de hete aardappel doorschuiven? Er zijn meer dan voldoende partijen: het parlement, het Hogerhuis, een nieuw referendum. Als ze lang genoeg wacht, duikt er misschien wel een kandidaat op om de hete aardappel in ontvangst te nemen. Een Russische dreiging, waardoor de brexit echt misplaatst zou zijn, of een onverwachte Amerikaanse president. En wees maar zeker dat May de hete aardappel zo veel mogelijk zal proberen door te schuiven naar de Europese Unie. Het zal wel de fout van Europa zijn. May hoeft dan niets meer te doen.
Kunnen de alternatieven nog wat worden geradicaliseerd, zodat blijven of vertrekken een echte karikatuur wordt? Gelukkig niet, de argumenten voor het referendum waren al zo belachelijk extreem dat het gewoonweg niet meer extremer kan.
De auteur is professor-emeritus aan de Vlerick Business School.
MARC BUELENS
Bij problemen geldt het aloude adagium uit de ruimtevaart: koop tijd.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier