Tweespalt in de grote coalitie

De deelstaatverkiezingen zullen wegen op de Duitse federale regering. 2008 wordt een jaar van economische spanningen en politieke wrijvingen.

De eerste helft van Angela Merkels ambtstermijn als Duits kanselier werd volledig gedomineerd door de buitenlandse politiek. Het tweede deel zal waarschijnlijke overschaduwd worden door rauwe politiek. De reeks deelstaatverkiezingen, die al in januari begint, zal de populariteit van de drie partijen die de ‘grote coalitie’-regering van het land vormen op de proef stellen. Het wordt een lange aanloop naar de nationale verkiezingen die voor september 2009 gehouden moeten worden.

De coalitie was het ongewenste gevolg van de verkiezingen in 2005, die Merkels conservatieve christendemocraten van de CDU, noch de naar links neigende sociaaldemocratische partij SPD een duidelijke overwinning bezorgden. De regering bekvecht over uiteenlopende zaken, gaande van het bespieden van vermoedelijke terroristen tot kernenergie.

Er is intussen wel enige vooruitgang geboekt: vanaf 1 januari daalt de vennootschapsbelasting af van de top van de Europese schaal naar de buurt van het gemiddelde. Tegelijkertijd wordt de belastingbasis verbreed. De pensioenleeftijd wordt geleidelijk opgetrokken naar 67 jaar. De coalitie spreidde ook budgettaire verantwoordelijkheid tentoon en wil tegen 2011 het federaal begrotingstekort weggewerkt zien. Maar de pre-electorale spanningen zullen verdere hervormingen bemoeilijken.

In de deelstaten zijn de CDU en de SPD rivalen, geen partners. De vier Länder waar in 2008 verkiezingen plaatsvinden, worden geregeerd door de CDU of haar Beierse zusterpartij, de CSU, het derde lid van de grote coalitie. Waarschijnlijk worden ze overal herverkozen, zij het met een geslonken meerderheid en behalve misschien in de stadsstaat Hamburg. Dat zal Merkel allicht niet misnoegen: Christian Wulff, de minister-president van Nedersaksen, en Roland Koch, zijn tegenhanger in Hessen, zijn haar twee belangrijkste rivalen voor het leiderschap van de CDU. Een kleine vernedering zou haar positie versterken. De CSU zal wellicht haar ononderbroken 45-jarig bewind in Beieren, de tweede meest bevolkte deelstaat, voortzetten.

Groen in plaats van rood?

De SPD lijdt onder een gespleten leiderschap en onder de associatie die ze oproept met onpopulaire hervormingen van Merkels voorganger, Gerhard Schröder. In Hamburg maakt ze de beste kans op een overwinning, maar de stadsstaat kan wel een veelzeggend precedent scheppen: als de Vrije Democraten niet voldoende stemmen halen om in de Bürgerschaft (het Hamburgs parlement) te geraken, dan zou de CDU zijn eerste coalitie op deelstaatniveau kunnen vormen met de groenen. Misschien wordt dat dan een testrit voor een nationale alliantie zonder SPD na de verkiezingen van 2009.

De verkiezingsresultaten kunnen de bezorgdheid over de terugval van de twee grote partijen aanwakkeren. Sommige Duitsers vrezen immers dat dit alleen maar de extremen sterker zal maken. In de jaren zeventig stemde 85 % van het kies- publiek voor de twee grote partijen en de CSU, bij de jongste verkiezingen was dat nog maar 53 %, zo stelt Manfred Güllner van opiniepeiler Forsa vast.

Op dit ogenblik profiteert vooral de vijand van de SPD, de Linkse Partij, ontstaan uit een vrij recente fusie van Oost-Duitse ex-communisten en gewezen sociaaldemocraten die vinden dat hun partij de linkse principes heeft verraden. Ze is intussen (nipt) de derde populairste partij van Duitsland geworden en ze won bij de verkiezingen in Bremen in 2007 haar eerste zetels in een West-Duits deelstaatparlement. In 2008 verwacht ze zich ook aan een vertegenwoordiging in Hamburg en wellicht ook in Nedersaksen en Hessen. De SPD weigert om met de Linkse Partij samen te werken op federaal niveau.

Resultaten en hervormingen

Merkel gedijde als het gezinshoofd van een ongelukkige familie die moeite heeft om de schijn op te houden. Ze haalt een populariteitspercentage van 70 %. Ze werd geschraagd door de economische opleving in Duitsland, hoewel die misschien getemperd werd door de wankele hypotheekmarkt in de Verenigde Staten en de sterke euro. Tot nu toe hebben de export en de investeringen de bovenhand genomen. De werkloosheidscijfers zijn teruggedrongen tot op het laagste niveau sinds het begin van de jaren negentig, maar de levensstandaard is gestagneerd. In 2008 moet daar normaal gezien verandering in komen. Meer inkomen uit arbeid zou de privébestedingen moeten aanzwengelen tot een groei van 2,5 % bereikt wordt.

Een tweede etappe in de hervorming van het federaal systeem zal misschien nog net afgerond kunnen worden. In de eerste stap werden bevoegdheden van de federale regering overgeheveld naar de zestien deelstaten. De tweede zal tot doel hebben om de schuldenlast van de deelstaten aan banden te leggen en hen meer bevoegdheid geven om belastingen te verhogen (en te verlagen). De coalitie – vooral de SPD – is te zenuwachtig om nog verdere hervormingen te steunen. De verleiding zal immers groot zijn om een deel van de stevige belastinginkomsten van de staat te besteden aan het verzachten van de weerslag van eerdere hervormingen.

Als er iets is dat de aandacht van de politici kan afleiden van hun verkiezingslot, dan is het waarschijnlijk het minderhedenvraagstuk. Een derde van de kinderen onder de zes jaar komt uit migrantengezinnen en hun ouders lopen een meer dan gemiddeld risico om arm en werkloos te zijn. Het tekort aan geschoolde arbeidskrachten in Duitsland maakt immigratie tot een dringend economisch probleem. De ontdekking in september 2007 van een vermoedelijke samenzwering van twee islamitische bekeerlingen en een Turk om Amerikaanse installaties op te blazen, heeft in Duitsland immigratie bijna tot een kwestie van leven of dood gemaakt.

Een en ander veronderstelt wel veranderingen in het onderwijs, de immigratiewetten en de ordehandhaving, maar die zullen door een stug federaal systeem en een verdeelde coalitie maar moeilijk doorgevoerd kunnen worden.

Het ziet ernaar uit dat de grote coalitie wel 2009 zal halen, maar ze heeft waarschijnlijk haar beste tijd wel gehad.

DE AUTEUR IS CORRESPONDENT VAN THE ECONOMIST VOOR DUITSLAND.

y Door Brooke Unger