Tijd voor een tweede overgang

Spanje heeft zich met veel inzet opgewerkt tot een welvarend land. Maar het economische succesrecept lijkt uitgewerkt.

In de nasleep van de onstuimige overgang van Spanje van dictatuur naar democratie, zwoeren de aantredende socialistische leiders in 1982 dat ze het land zo radicaal zouden omvormen “dat zelfs zijn eigen moeder het niet zou herkennen”. We zijn nu een kwarteeuw later en we kunnen rustig stellen dat moeder daar inderdaad heel wat moeite mee zou hebben. Wat een ge-isoleerd, achtergebleven land was toen generaal Franco stierf in 1975, is vandaag een welvarende, zelfbewuste plek geworden met een toenemende internationale invloed.

Spanje staat nu echter voor een andere belangrijke overgang. Het moet zijn economie, zijn onderwijssysteem en zijn werkgewoonten grondig onder handen nemen, wil het de sclerose vermijden die sommige andere Europese landen treft. Wordt 2008 dan het jaar waarin Spanje zijn ‘tweede overgang’ aanvat, of het jaar dat het aan zijn zachte neergang begint?

De signalen zijn niet gunstig. De twee belangrijkste partijen in Spanje waren een groot deel van 2007 verwikkeld in een deerniswekkende scheldpartij over de gewelddadige Baskische afscheidingsbeweging ETA, over de overheveling van bevoegdheden naar de gewesten en over Spanjes onverwerkt verleden van de burgeroorlog van 1936 tot 1939. De socialistische premier José Luis Rodriguez Zapatero verkwistte tijdens zijn eerste ambtstermijn heel wat politiek kapitaal aan de anachronistische ‘cultuuroorlogen’ met de Spaanse rechterzijde.

De oppositiepartij Partido Popular heeft van haar kant Zapatero gekastijd wegens zijn intussen afgebroken vredesbesprekingen met de ETA. Ze beschuldigde hem ervan zich over te geven aan de terroristen – al deed de Partido Popular net hetzelfde toen zij nog aan de macht was. De fixatie van de oppositie op (een verzwakte) ETA viel wel in goede aarde bij de basis, maar het leverde haar geen grotere aanhang op. Tenzij het helemaal tegenzit, zal Zapatero zich dan ook kunnen verzekeren van een tweede ambtstermijn bij de algemene verkiezingen in maart.

Werken aan de Spaanse werf

Veel tijd om te vieren zal hij niet hebben. De economie groeide sinds 2000 dubbel zoveel als het gemiddelde van de eurozone, maar zal in 2008 vertragen omdat hogere interesten de zwaar met schulden beladen gezinnen zullen treffen. De woningprijzen zullen stagneren en aan de vastgoedboom die een decennium geduurd heeft, komt een einde.

Op korte termijn, zal het voor Spanje evenwel maar een korte pijn zijn. De economie zal in 2008 alweer beginnen groeien, zij het in een trager tempo dan de 3,8 % die in 2007 nog verwacht werd. Op lange termijn staat de economie echter voor zware problemen.

De groei blijft te afhankelijk van de bouw en het verbruik, die allebei in 2008 een inzinking zullen kennen. Tot dusver hebben de Spaanse bedrijven dat kunnen compenseren door hun uitvoer op te drijven. Maar ook zij zullen in 2008 de gevolgen voelen van het krappere krediet en de sterke euro. De golf van buitenlandse overnames door Spaanse bedrijven zal zo goed als helemaal opdrogen. Het deficit op de lopende rekening van Spanje – met 8,8 % het grootste in de eurozone – zal op een gevaarlijk hoog peil blijven.

Spanje is te duur geworden om in de laagtechnologische en lageloonsectoren nog te kunnen concurreren met de nieuwe leden van de Europese Unie, laat staan met India en China. De volgende regering zal daarom dringend werk moeten maken van de hervorming van het verouderde Spaanse onderwijssysteem. Het moet zijn arbeidsmarkt flexibeler maken en concurrentie op beschermde markten aanmoedigen.

Geen van die opdrachten is gemakkelijk. Machtige belangengroepen moeten daarbij aangepakt worden en de baten zullen geruime tijd niet voelbaar zijn, maar een krachtdadige aanpak is noodzakelijk, wil Spanje zijn succesvolle koers voortzetten. De volgende regering moet de nodige moed vergaren om de toekomst – eerder dan het verleden – aan te pakken.

DE AUTEUR IS CORRESPONDENT VAN THE TIMES IN SPANJE.

y Door Thomas Catan