Te trouw op post

Absenteïsme is een kopzorg voor hr-afdelingen, maar ook het omgekeerde bestaat. Presenteïsme.

Op een ochtend kwam ik half ziek op het werk aan. Ik had geen koorts, maar ik voelde mij grieperig: overal pijn, een loopneus en een prikkel in de keel. Slapjes, maar niet ziek genoeg om thuis te blijven”, vertelt Nathalie, die op de afdeling Financiën van een Waalse overheidsdienst werkt. Ze vond het dapper van zichzelf dat ze ging werken en schrok toen een collega zei: “Waarom ben je niet thuisgebleven? Je zal ons allemaal besmetten!”

Nogal wat bedrijven en overheidsdiensten kampen met een probleem van ziekteverzuim, maar bedrijfsleiders en hr-chefs krijgen ook geregeld met het omgekeerde te maken: presenteïsme ofwel mensen die ziek op het werk verschijnen. Dat presenteïsme is niet te verwarren met mensen die enkel aanwezig zijn om ‘hun uren te kloppen’, omdat ze te weinig omhanden hebben, uit luiheid of ontevredenheid. In zijn boek over presenteïsme haalt de Franse socioloog Denis Monneuse een studie aan van Eurofound, waaruit blijkt dat bijna 40 procent van de Europese loontrekkenden minstens één dag per jaar ziek gaat werken. In België zou dat oplopen tot 50 procent. Onder hen zowel werknemers die vrezen voor hun job als leidinggevenden die hun werk niet kunnen loslaten.

“In sommige organisaties is het verdacht als je niet komt opdagen”, zegt Monneuse. “Mensen durven dan soms geen ziekteverlof te nemen, uit vrees voor roddels over hun bekwaamheid of weerstandsvermogen. Ze willen betrokken, plichtsbewust en gemotiveerd overkomen.” Andere risicoprofielen zijn mensen die hun job met passie beoefenen, zelfstandigen die bezorgd zijn om hun omzet en ‘solidaire’ werkers, die een hechte band hebben met hun klanten of patiënten. Artsen zijn hiervan het typevoorbeeld.

Risico op fouten

Presenteïsme kan nefaste gevolgen hebben, zowel voor de persoon zelf als voor de organisatie waarin hij werkt. “Uit alle medische studies blijkt dat presenteïsme op lange termijn de gezondheid van de betrokkene verzwakt”, weet Monneuse. “Een niet-verzorgde griep zorgt bijvoorbeeld voor een broze algemene conditie en kan uitmonden in een longontsteking.” Er is ook een risico op depressie en burn-out. De medewerkers goed inlichten over het probleem, blijkt niet eenvoudig. Heel wat managers vermijden het onderwerp uit vrees om ziekteverzuim in de hand te werken. “Enkel als er een epidemie dreigt, wordt erover gesproken. Bedrijven staren zich vaak blind op de kortetermijnvoordelen van medewerkers die in alle omstandigheden trouw op post blijven. Ze vergissen zich”, stelt Monneuse. Een zieke medewerker is minder productief en minder geconcentreerd. Hij riskeert meer fouten te maken en zijn prikkelbaarheid kan spanningen veroorzaken.

“Als werkgever moet je oog hebben voor vermoeide medewerkers”, vindt Olivier Willocx, gedelegeerd bestuurder van BECI, dat de Brusselse ondernemingen en zelfstandigen vertegenwoordigt. “Het is al gebeurd dat ik tegen iemand zei: “Zou jij niet beter gaan slapen?” Ik merk dat jonge stagiairs erg enthousiast zijn. Ze werken hard en blijven uitgaan zoals in hun studententijd, maar ze houden dat ritme niet vol. Het probleem ligt niet altijd bij overdreven hard werken. Voor een man van 36 is het niet abnormaal om 38 uur per week te werken, maar als zijn kind van twee niet altijd doorslaapt, als hij in een scheiding zit of als hij zich gewoonweg verveelt op het werk, kan de vermoeidheid zwaar wegen. Ook als je niet in het werk verdrinkt, kun je een burn-out hebben. Als de dingen geen zin meer hebben, verlies je de pedalen.”

Plan B

Als baas is het belangrijk naar je personeel te luisteren. Aan de ene werknemer kan een chef zonder probleem zeggen dat hij beter enkele dagen verlof zou nemen, terwijl anderen zouden overdrijven en langer dan nodig thuis zouden blijven. Het is daarom een goed idee na te gaan of een medewerker niet te veel of te weinig werk heeft, zich goed in zijn vel voelt en alles onder controle heeft. Een ander aandachtspunt is of een medewerker slecht georganiseerd is of misschien is het werk in een team niet goed verdeeld.

Als iemand ziek wordt die moeilijk vervangbaar is, heb je een plan B nodig. Anders wordt de hele dienst gestraft als zo’n werknemer ziek wordt en heeft de werknemer in kwestie meteen hopen werk wanneer hij na zijn ziekte terugkomt.

Organisaties denken al langer na over ziekteverzuim, maar fenomenen als presenteïsme of lusteloze medewerkers, die wachten tot de dag om is, zijn minder bekend. Dat komt omdat het makkelijker is te controleren hoeveel uur iemand op het werk aanwezig is, dan te kijken naar de kwaliteit van het geleverde werk. Iemand die hard werkt, maar te laat komt, zal sneller problemen krijgen dan iemand die stipt op tijd komt, maar de hele dag geen klap uitricht.

Willocx geeft een voorbeeld uit de privésector: “Een bedrijfsleider ontdekte dat een van zijn verkoopmedewerkers 60 dagen per jaar vakantie nam, tot ergernis van zijn collega’s. Maar hij stelde ook vast dat dezelfde medewerker in zijn eentje 60 procent van de orders binnenhaalde.”

Wie om 17 uur durft te vertrekken, krijgt in heel wat organisaties een onderzoekende blik van zijn collega’s, zelfs al hebben die niets meer te doen en zouden ze ook graag naar huis gaan. Die mentaliteit is in Europa sterker aanwezig dan in de Verenigde Staten. “Bij ons worden werktijd en prestatie nog te veel door elkaar gehaald”, merkt Monneuse op.

Aandacht voor overijverige én voor lusteloze medewerkers vormt een gezonde pijler van hr-management. “Zo bewijst de directie haar erkentelijkheid naar het personeel toe. Die menselijke dimensie is essentieel. Het gaat om de gezondheid van het bedrijf en van de samenleving in het algemeen”, besluit Monneuse.

ANNE-CÉCILE HUWART

Een zieke medewerker is minder productief en minder geconcentreerd. Hij riskeert meer fouten te maken en zijn prikkelbaarheid kan spanningen veroorzaken.