STICHTING VLAAMS ERFGOED. De reddertjes

Met de Stichting Vlaams Erfgoed beschikt Vlaanderen sinds een half jaar eindelijk over een instrument om zijn monumenten en landschappen te beheren. Groot-Brittannië staat al 100 jaar verder. Een blik op het Britse voorbeeld en op het eerste Vlaamse projekt.

Locatie : Londen, Brussel.

Op 13 juni 1994 werd door de Vlaamse Raad de oprichting van de Stichting Vlaams Erfgoed goedgekeurd. Net geen honderd jaar daarvóór, in 1895, zag in Groot-Brittanië hét voorbeeld voor de Stichting het daglicht : de National Trust. Doelstelling en opzet van beide organizaties in hoofdzaak onderhoud en beheer van monumenten en landschappen mogen dan al parallel lopen, iedere verdere vergelijking loopt, voorlopig althans, mank. De National Trust is een kolos, met 3000 betaalde medewerkers en in 1994 een jaarlijks inkomen van 90 miljoen pond (zo’n 4,5 miljard frank). De waarde van alle activa van de Trust ligt boven de 400 miljoen pond. Daar steekt de jonge Stichting Vlaams Erfgoed schril tegen af. “Klopt, ” zegt Patrick Vissers, sinds november 1994 koördinator van de stichting, “maar het heeft weinig zin ons met een instituut als de Trust te vergelijken. De traditie en omvang van deze organizatie heeft in geen enkel land zijn gelijke. Wat wél belangrijk is, is dat ook wij nu eindelijk over een instrument beschikken om onze monumenten en landschappen niet enkel te restaureren of te onderhouden, maar ook, indien nodig, aan te kopen en te beheren. “

In de kleine kantoren aan de Bergstraat in hartje Brussel is de Vlaamse variant van de National Trust nog in de startfaze. Het personeelsbestand telt voorlopig 3 mensen. In het najaar wil men van start gaan met een ledenbeweging, een eerste bron van inkomsten. Daarnaast wordt er werk gemaakt van een beschermkomitee van bedrijven en instituten (waaronder de Koning Boudewijnstichting). Beide bronnen moeten, zo hoopt Vissers, goed zijn voor enkele tientallen miljoenen per jaar. Hij bevestigt dat er vanuit de bedrijfswereld interesse voor het initiatief bestaat. En dan is er nog de dotatie van het Vlaamse gewest, momenteel vastgesteld op 15 miljoen per jaar.

Zegt Patrick Vissers : “Dit is een fundamenteel verschil met de Engelse situatie. Daar is er geen rechtstreekse band tussen overheid en National Trust. In Vlaanderen is wel geopteerd voor een direkte band met de overheid. Deze filozofie wordt ook weerspiegeld in onze raad van beheer en algemene vergadering, waar de helft plus één van de leden aangeduid worden door de Vlaamse overheid. “

VERY BRITISH.

Het hoofdkantoor van de National Trust aan de Queen Anne’s Gate in Londen ligt op enkele honderden meter van Buckingham Palace. Oudere mannen, very British in sjofel pak, en tegelijk opvallend veel jonge mensen in jeans lopen er af en aan. Siobhan Edwards behoort tot de jongere generatie. Ze is Press and Public Relations Officer en bevestigt het onafhankelijke statuut van de National Trust : “Maar we hebben wel een bevoorrechte relatie met de overheid, ” zegt ze. “Niet in het minst op fiskaal vlak, waar de Trust zelf en de schenkers van giften bepaalde vrijstellingen genieten. ” Een vorm van indirekte subsidie dus, maar voor de Trust als grootste fund raising organizatie in het land een belangrijk voordeel.

Siobhan Edwards : “Wij beheren meer dan 200 huizen, 110 tuinen en 590.000 acres grond (nvdr – ongeveer 236.000 hektaren). Een zesde van de Britse kustlijn is in onze handen. Zonder de 28.000 vrijwilligers die we tot onze beschikking hebben, zou het beheer van deze activa onmogelijk worden. Maar zelfs dan, verantwoord omgaan met deze bezittingen kost handenvol geld. “

Een belangrijk deel van die fondsen komt van lidgelden, schenkingen en erfenissen. Ook het netwerk van winkels, restaurants en vakantiewoningen dat de National Trust uitbaat, zorgt voor inkomsten. En dan is er nog het Engelse bedrijfsleven, waarmee de Trust een niet-onbelangrijke relatie heeft. Siobhan Edwards : “Het degelijk en traditioneel imago van de Trust speelt daarbij zeker een rol. Wij zijn niet zo politiek aktief als bijvoorbeeld Greenpeace of WWF, maar het Engels publiek weet waarvoor we staan en het beeld van de Trust bij dat publiek is erg positief. Dat maakt dat ondernemingen als British Airways of Barclays hun naam via een sponsorship wel aan de onze willen hangen, zeker nu we ons honderdjarig bestaan vieren. “

Tegen het jaar 2000 wil de National Trust haar budgetten met 20 miljoen pond zien stijgen, zegt Siobhan Edwards. Dat is nodig om de groei van de organizatie, die vooral in de jaren ’80 plaatsvond, verder te ondersteunen. “Momenteel proberen we een samenwerking met de nationale loterij op poten te zetten. Dat zou flink wat geld kunnen opbrengen. En dan is er ook nog de Europese Unie, die voor belangrijke fondsen zorgt. Je moet niet vergeten dat de landschaps- en monumentenzorg de laatste jaren ook op Europees vlak aan belang wint. “

Het klopt inderdaad dat de interesse stijgt. Niet alleen in Vlaanderen, maar ook in Nederland werd vorig jaar een organizatie naar het voorbeeld van de National Trust opgericht : de Vereniging Open Monumenten. In Frankrijk bestaat er al langer een struktuur, maar deze werd eveneens in 1994 met de Fondation du Patrimoine uitgebreid richting publiek.

En dat is een konstante bij de monumentenzorgers. Het onderhouden en beheren van de rijkdom is belangrijk. Maar dé nieuwe uitdaging, zo lijkt het, is de openstelling van dat erfgoed naar het publiek toe, zonder in commerciële pletwalserij te vervallen. Een soort van verantwoord patrimoniummanagement.

Patrick Vissers van Stichting Vlaams Erfgoed : “We willen er enerzijds op een gestroomlijnde manier voor zorgen dat wat we hebben aan landschappen en monumenten, blijft bestaan. En anderzijds is het de bedoeling deze rijkdom zoveel mogelijk naar het publiek te ontsluiten. Zo moet er een wisselwerking ontstaan tussen een breed platform van publieke belangstelling voor ons erfgoed en aan de andere kant de financiering van dat erfgoed via lidgelden, schenkingen en evenementen. Hierbij kan ook het bedrijfsleven een belangrijke rol spelen. “

R.S.

PATRICK VISSERS (STICHTING VLAAMS ERFGOED) “Het Fort van Napoleon van de ondergang redden én het een publieke funktie geven, dat is ons eerste opzet.