‘Social business kan overal ter wereld’

De Bengalese econoom en pionier van het microkrediet is een grote tegenstander van het kapitalisme dat gedreven wordt door winstbejag. Hij promoot ondernemerschap dat gericht is op de oplossing van sociale problemen.

Met zijn charismatische glimlach ontvangt Muhammad Yunus ons bij zijn doortocht in Parijs. De ‘bankier der armen’ richtte in Bangladesh de op microkredieten gerichte Grameen Bank op en kreeg in 2006 de Nobelprijs voor de Vrede. In maart 2011 werd hij onder druk van de Bengalese regering gedwongen om ontslag te nemen uit de Grameen Bank en sindsdien zit hij het Yunus Centre voor, dat fondsen inzamelt en advies over social business geeft aan zowel de landen in het noorden als in het zuiden.

De 74-jarige econoom doorkruist de hele wereld om zijn humanistische visie op de onderneming te promoten. Hij heeft structuren voor social business opgezet met een vijftigtal westerse ondernemingen. Muhammad Yunus is ervan overtuigd dat zijn concept een nieuwe, meer humane en evenwichtige kapitalistische weg is en een instrument is om de werkloosheid, vooral onder de jongeren, te bekampen.

Tijdens de financiële crisis van 2008 zwoer de financiële wereld: “Dat nooit meer!” Hoe kijkt u, zes jaar later, tegen de financiële praktijken aan?

MUHAMMAD YUNUS. “Toen in 2008 iedereen op zoek was naar oplossingen om uit de crisis te geraken, heb ik gewezen op de verleiding om alles bij het oude te laten. ‘Deze diepe crisis biedt een kans om de regels te veranderen. We moeten niet proberen om de trein weer op dezelfde rails te krijgen, want dan rijden we ons tegen dezelfde muur te pletter’, zei ik toen. Maar de zakenwereld en de politiek zijn in hun oude gewoonten hervallen. Geen enkel probleem werd opgelost. Geld is nog altijd het gouden kalf dat de wereld draaiende houdt. De vraag is niet of er een nieuwe crisis uitbarst, maar wanneer.”

U stelt een ander economisch model voor, de social business.

YUNUS. “Het socialbusinessmodel moet gestimuleerd worden omdat het de doelstellingen van de filantropie koppelt aan de methodologie van het bedrijfsleven. Het is gebaseerd op het principe van no loss, no dividends. Het is niet de bedoeling om geld te verdienen, maar om een maatschappelijk probleem op te lossen. Dat principe druist in tegen de traditionele businesspraktijken, die erin bestaan de basis uit te persen als een citroen en de top te overstelpen met het sap.”

U bent begonnen in Bangladesh en in de landen in het zuiden. Kan uw model ook doeltreffend zijn in het noorden, waar de werkloosheid explodeert en de sociale ongelijkheid toeneemt?

YUNUS. “Het concept van social business kan overal ter wereld aangewend worden. Iedereen, zowel in het noorden als het zuiden, kampt met werkloosheid en huisvestingsproblemen. Een sociale onderneming kan bijvoorbeeld vijf jongeren werk bezorgen. Op die manier worden werklozen ondernemers.”

U hebt de social business ontwikkeld met een vijftigtal westerse ondernemingen zoals Danone, Crédit Agricole, Renault, Adidas, enzovoort. In hoeverre vormt dat voor hen een hefboom voor maatschappelijke vernieuwing en omvorming naar een duurzaam model?

YUNUS. “De grootste opdracht bestaat erin de belangstelling van die groepen te wekken en hen te overhalen mee te gaan in dat ongewoon experiment, waarbij winst niet de belangrijkste motivatie is. De ondernemingen ontdekken een nieuwe bron van genoegen omdat ze een sociaal probleem oplossen. De werknemers appreciëren het dat zin wordt gegeven aan hun werk en dat schept loyaliteit. Er werd nog geen enkel project stilgelegd. Danone is begonnen met de productie van yoghurt voor Bangladesh en heeft samen met Crédit Agricole en de beheersmaatschappij Amundi het sociaalondernemingsfonds Danone.communities opgericht. De kennis die het in het veld inwint, verspreidt het fonds over de hele onderneming. De social business dringt door in de raderwerken van de multinationals.”

Zal social business bij de multinationals populair worden?

YUNUS. “De financiële markten moeten eerst veranderen. Er moet een effectenbeurs met sociale ondernemingen opgericht worden om te kunnen nagaan welke de meeste sociale problemen oplossen. Indexen als de Dow Jones Sustainability World zijn ontoereikend omdat ze enkel steunen op de winstnotie. De ondernemingen moeten niet alleen een financieel rapport opstellen, maar ook een verslag rond drie aspecten die even belangrijk zijn, namelijk de triple P: people, planet, profit.

U stelt voor om de lonen van de arbeiders in Bangladesh te verhogen. Maar als de lonen stijgen, verkassen de ondernemingen naar goedkopere landen, Ethiopië bijvoorbeeld.

YUNUS. “Ik stel voor om een minimumloon op internationaal niveau in te voeren voor de zone Bangladesh-Ethiopië-Liberia. Volgens de internationale gegevens wordt aangenomen dat iemand die minder dan 1,25 dollar per dag verdient, in onhoudbare armoede leeft en met 2,5 dollar in armoede verkeert. In Bangladesh bedraagt het loon 88 cent. Welk voordeel heeft men voor een multinational te werken als men in ondraaglijke armoede blijft leven?”

Hoe wilt u dat oplossen?

YUNUS. “Na de instorting van het Rana Plaza-gebouw in Bangladesh vorig jaar hebben we samen met Transparency International het Garment Industries Transparency Initiative (Giti) in het leven geroepen voor een aantal landen, waaronder Bangladesh en Cambodja. We brengen daar ondernemingen, kopers, fabriekseigenaars, lokale en nationale overheden samen en leggen alles op tafel. We vergelijken wat ze hebben beloofd en wat ze hebben verwezenlijkt op het gebied van arbeidsovereenkomsten, verbintenissen, allianties. Ik wil een klassement opstellen zoals Transparency International dat doet voor corruptie.”

Dat is een ambitieus voornemen. U hebt natuurlijk het succes van het microkrediet op uw actief.

YUNUS. “In dertig jaar hebben we een hele weg afgelegd: wereldwijd hebben 160 miljoen mensen toegang tot het microkrediet. De Grameen Bank is begonnen met 27 dollar en leent vandaag 1,5 miljard dollar aan 8,5 miljoen kredietnemers, van wie 97 procent vrouwen zijn. Het geld komt uit het land en de bank wordt gecontroleerd door de klanten. De winst van de bank vloeit terug naar de aandeelhouders, leningen worden toegestaan aan kinderen van klanten om hun studies te financieren.”

U hebt in Parijs deelgenomen aan het forum Impact2, dat gewijd was aan impact investing. Investeerders die bereid zijn zich financieel te wagen aan projecten met een sociale impact willen ook rendabiliteit. Zou u bereid zijn uw definitie van social business, die elke vorm van winst uitsluit, aan te passen?

YUNUS. “Impact investing is een deugdelijke benadering die in de goede richting gaat. Alle ondernemingen hebben een impact, zelfs in de sigaretten- of drankenindustrie. De enige vraag is wat de netto sociale impact is. Social business bevindt zich aan het uiteinde van impact investing, want ons doel is 100 procent impact en 0 procent winst. Wij ondersteunen dus wel de benaderingswijze van de impact investing, maar wij wensen ons er niet bij aan te sluiten.”

Onderwijs is een kwestie die u na aan het hart ligt. U bent, naast Martin Hirsch, copresident van de leerstoel social business aan de HEC. Wat vindt u over de opleidingen in de businessscholen?

YUNUS. “Overal in de wereld leren de handelsscholen de jongeren hoe ze een onderneming moeten leiden, hoe ze problemen moeten managen, hoe ze zo ,veel mogelijk winst kunnen maken. Het centrale idee is en blijft dat de onderneming pas slaagt als het aandeel stijgt. Dat is onvoldoende. Ik wil de scholen aanmoedigen om nieuwe departementen in het leven te roepen, sociale MBA’s aan te bieden en ondernemingen die sociale problemen oplossen op te richten. Ik wil meer tijd doorbrengen in de universiteiten om de jongeren duidelijk te maken dat ze de keuze hebben tussen twee soorten business, de traditionele en de sociale. Dat is heel belangrijk omdat, in een context van crisis en jeugdwerkloosheid, de social business hen kan omvormen tot scheppers van arbeidsplaatsen.”

L’EXPANSION

“Geld is nog altijd het gouden kalf dat de wereld draaiende houdt”

“De vraag is niet of er een nieuwe crisis uitbarst, maar wanneer”