Schop de manager een geweten

Als reactie op de vele bedrijfsschandalen verschijnen steeds meer boeken over business en ethiek. Plots willen de auteurs de manager een geweten schoppen.

Alle vernoemde boeken zijn verkrijgbaar bij Acco Leuven, tel. 016 29 11 00, fax: 016 20 73 89.

Als tsaren wentelden de topmanagers van de gekapseisde Amerikaanse energiehandelaar Enron zich in de luxe. Een reisje maken met de familie? Even een bedrijfsvliegtuig laten uitrukken. Nieuwe kleren nodig? Het bedrijf betaalt wel haute couture. Een excentriek feestje? Zet maar op de bedrijfsrekening. Ondertussen gunden de managers elkaar exuberante bonussen. Zelfs de meest buitenissige lonen en opties leken een graai in een bodemloze schat, omdat de aandelenkoers maar bleef stijgen en de banken het bedrijf maar geld bleven toestoppen. Enron blonk parmantig op de covers van de meest prestigieuze businessbladen. Het had een nieuw businessmodel uitgevonden en schiep nieuwe markten. Applaus alom en een volgende tussenspurt van de aandelenkoers.

Tot bleek dat de energie voor die spectaculaire koersresultaten afkomstig was van verboden groeihormoon, in casu het opsmukken van de omzet en de winst. Daarvoor werden allerhande schimmige structuren bedacht, zoals special purpose entitities. Voeg daar nog de arrogantie en de agressieve interne clans aan toe – en je krijgt alle ingrediënten voor een shakespeariaans koningsdrama. Om het beruchte model en de al even notoire brutaliteit, gekoppeld aan tomeloze hebzucht van de Enron-hoofdrolspelers duidelijk te doorgronden, kan je nog het best terecht bij alweer een nieuw Enron-boek: The Smartest Guys in the Room (Penguin, 435 blz.) van Fortune-redacteurs Bethany McLean en Peter Elkin (°).

Opnieuw leren leiden. Bedrijfsschandalen als Enron, WorldCom, Parmalat en de mist rond affaires als Lernout & Hauspie hebben van de weeromstuit een nieuw fenomeen in het leven geroepen: boeken over bedrijfsethiek. Wie goed twee jaar geleden een manuscript voor een businessboek inleverde met het woord ethiek in de titel, werd weggelachen. Vandaag lijken alle businessboeken te pronken met het label ethiek op de kaft. Of er staat wel trust, zoals in The Trusted Leader (Free Press, 271 blz., 29,70 euro). De Amerikaanse ondernemer-docent Robert Galford en personeelsmanager Anne Seibold Drapeau stippen aan dat ondernemingen meer dan ooit nood hebben aan leiders die vertrouwen uitstralen. Ze brengen talloze cases over faliekante en succesvolle leiderschapsstijlen voor het voetlicht. Zo vinden ze tips over de nodige eigenschappen en vaardigheden die een efficiënte leider nodig heeft. Ook leidinggeven in crisismomenten wordt besproken.

Maar kan vertrouwen en ethiek gevat worden in praktische punten en stappenplannen? Ook de New Yorkse consultant Marlene Caroselli gelooft in die didactische aanpak. Ze schreef The Business Ethics Activity Book (Amacom, 293 blz., 42,25 euro), opgevat als een toolkit met zowel essays als technieken en heuse oefeningen om de integriteit in het bedrijf te stutten. We vinden er ernstige pogingen om bedrijfsethiek te promoten, maar het geheel komt in Europese ogen toch wat als een Amerikaans curiosum over.

Voor wie is het bedrijf er? Even een snelcursus ethiek en alles komt in orde? Neen, het gaat om het geduldig opbouwen van een bedrijfscultuur die eerlijkheid waardeert en onkreukbaarheid beloont, zo pleiten de Amerikaanse consultant Larry Johnson en personeelsbeleidexpert Bob Phillips in Absolute Honesty (Amacom, 292 blz., 31,95 euro). Ze spuien cases van onder meer Marriott Hotels en het Amerikaanse leger, sommen zes wetten van absolute bedrijfsintegriteit op en lichten de cruciale punten toe om die wetten in de praktijk te brengen. Ook hier worden we geconfronteerd met een stappenplan, maar dan eentje van langere adem. Ook uit de vele reële voorbeelden kunnen we wat opsteken.

Docent Robert Phillips ( University of San Diego) vertrekt waar het vorige boek eindigt. In Stakeholder Theory and Organizational Ethics (BK, 200 blz., 45,60 euro) geeft hij aan waarom het stakeholdermodel een solidere basis vormt voor ethisch handelen. De vraag luidt dan uiteraard wie die stakeholders of betrokkenen precies zijn. Nog anders: voor wiens profijt moet een bedrijf beheerd worden? Phillips koppelt moraal, maatschappelijk bewustzijn en economie aan elkaar. Dat is precies wat de grondlegger van de kapitalistische theorie, Adam Smith, hem al voordeed.

Ook Charles Handy gaat verder in op die vraag in zijn essay What’s a Business For?, dat we terugvinden in de bundel Harvard Business Review on Corporate Responsibility (HBS Press, 231 blz., 25,35 euro). Ook andere vermaarde managementtheoretici gaan er in op vragen als Can a Corporation Have a Conscience? De essays verschenen eerder in Harvard Business Review, kroniek én evangelie van het hedendaagse management.

Luc De Decker

Een reisje maken met de familie? Even een bedrijfsvliegtuig laten uitrukken. Nieuwe kleren nodig? Het bedrijf betaalt wel haute couture. Een excentriek feestje? Zet maar op de bedrijfsrekening.