” SAirGroup gebruikte trucs om balansen op te fleuren”

Op 9 november 2004 legden de Zwitserse advocaten van de Sabena-curatele een klacht neer tegen Swissair bij de onderzoeksrechter in Zürich. De klacht is voor een aanzienlijk deel gebaseerd op het wetenschappelijk werk van professor Ann Jorissen (Universiteit Antwerpen). Zij detecteerde onregelmatigheden tegen de IAS/IFRS-regelgeving in de boeken van de SAirGroup in verband met de waardering van hun investeringen in andere luchtvaartmaatschappijen. Zoals Sabena.

Ann Jorissen: “In 1998 maakte Sabena winst. In 2000 stortte het resultaat plots in. Het personeel vroeg zich af hoe dat kon. Daarom wou ik analyseren hoe je uit gerapporteerde cijfers de economische onderliggende werkelijkheid haalt. De Belgische boekhoudkundige standaarden hanteren te ruime en vage normen, vandaar dat de gerapporteerde informatie van lage kwaliteit is. Als Sabena vanaf begin jaren negentig verplicht was geweest IAS/IFRS te gebruiken en SAirGroup had de normen correct gebruikt, dan was er minder manipulatie mogelijk geweest en was de slechte economische toestand sneller aan het licht gekomen.”

TRENDS. Hoe kon er bij Sabena zo’n groot verschil tussen de cijfers en de realiteit ontstaan?

ANN JORISSEN (UA). “De winst van 1998 was een georchestreerde winst. In 1995 legde Sabena een voorziening aan. In 1996 volgden gigantische afwaarderingen, afschrijvingen en nog eens extra voorzieningen. Je zag dat boekhoudkundig alles in orde werd gebracht om in 1998 winst te maken, zonder dat daar een economische realiteit aan verbonden was. Sabena boekte bijvoorbeeld in 1995 voorzieningen voor een toekomstige vlootvernieuwing. Maar een toekomstige aankoop van vliegtuigen of zelfs een deel ervan kan je niet boeken als een voorziening. Na aankoop boek je ze op de post activa. En dan ga je ze afschrijven. Bij IAS/IFRS is dat gebruik van een voorziening uitgesloten.”

Hoe kwam het dat de schulden van Sabena niet tot uiting kwamen in de boekhouding?

JORISSEN. “De aankoop van de nieuwe vloot regelde Sabena via zogenaamde special purpose entities. Deze entiteiten, die vaak in belastingparadijzen worden opgericht, blijven meestal buiten de balans. Zo ook bij Sabena, en daarom kwamen de schulden niet tot uiting. De IAS/IFRS-regels hierover zijn heel strikt: je moet special purpose entities opnemen in je geconsolideerde jaarrekening. Heel veel bedrijven heffen die vehikels in de aanloop naar IAS/IFRS dan ook op of herstructureren ze.”

SAirGroup gebruikte sinds 1996 de IAS/IFRS-normen, maar waardeerde Sabena in dat jaar op nul zonder dat daarvoor een realistische economische reden was.

JORISSEN. “Dat klopt. Zo vermeed de moedermaatschappij dat ze in de komende jaren de verliezen van Sabena moest consolideren. Maar die afwaardering klopt niet met de IAS/IFRS-regels. Sabena stond in 1996 voor 267 miljoen euro in de boeken en had een verlies van 177 miljoen euro. Sabena was dus nog niet totaal niets waard. SAirGroup had de participatie alleen tot nul mogen herleiden als het verlies van Sabena groter was geweest dan Sabena’s nettoactief. Het verlies dat SAirGroup mocht boeken, was strikt genomen beperkt tot 49,5 % van het nettoverlies van Sabena in 1996, omdat de participatie van de Swissair-groep in het kapitaal van Sabena 49,5 % bedroeg. De Zwitsers zondigden tegen de normen van IAS.”

IAS/IFRS zou de economische realiteit van een onderneming beter weergeven. Maar SAirGroup, die deze normen gebruikte, moffelde uitzonderlijke resultaten weg in de bedrijfswinst.

JORISSEN. “Met IAS/IFRS kan je nog maar weinig dingen zoals uitzonderlijke opbrengsten of kosten boeken. Voortaan valt bijvoorbeeld de meerwaarde op de verkoop van vaste activa onder de operationele resultaten. De meerwaarde die SAirGroup in 1997 boekte op de verkoop van vliegtuigen deed inderdaad het operationele en het nettoresultaat de hoogte in schieten. Een boeking onder uitzonderlijke opbrengsten was misschien op het eerste gezicht duidelijker geweest, maar de lezer moet in de toelichting de juiste aard van de transactie kunnen achterhalen.”

Dit wordt het eerste proces in Europa op basis van IAS/IFRS. Zijn er nog meer elementen die een strafklacht rechtvaardigen?

JORISSEN. “Uit het rapport van Ernst & Young, uitgevoerd voor de Zwitserse curator, weten we dat SAirGroup in 1999 en 2000 op andere domeinen ook de IAS-regels overtrad. De afwaardering van Sabena was niet de enige onregelmatigheid. In 1999 gebeurden er veel dingen die niet stroken met de IAS-regels. Anders was het bedrijf toen al ingestort. In 1999 bijvoorbeeld was ook het eigen vermogen van SAirGroup overgewaardeerd met ongeveer 20 % door een verkeerde toepassing van de regels over de waardering van extralegale pensioen. In datzelfde jaar is de jaarrekening aan alle kanten opgetrokken. De Zwitsers gebruikten verschillende trucs om de jaarrekening op te fleuren.”