PURPLE HAZE

De Nederlandse verkiezingsstrijd was kort en zeker niet heftig. Veel kiezers zweefden tot het allerlaatste moment, onzeker over hun democratische keuze. Een groot aantal kwam niet eens opdagen. De verkiezingsopkomst was de laagste in jaren. Toch leverden de lauwe verkiezingen van 6 mei een spannende uitslag op. Achteloos werden de politieke bakens verschoven. Onnadenkend werd de kabinetsformatie helsmoeilijk gemaakt. Het is alsof de kiezer in een waas heeft gestemd, zo tegenstrijdig is het resultaat. Nederland is linkser geworden en tegelijk haalt de liberale VVD de beste verkiezingsuitslag ooit. Men wil een voortzetting van het huidige kabinet maar maakt dit door het bijna halveren van de kleinste regeringspartij D66 bijna onmogelijk. Extreem rechts wordt weggevaagd, maar het ongenoegen blijft bestaan. De ouderenpartijen worden geheel weggestemd in de jaren dat het aantal vijftigplussers toeneemt.

WINNAARS.

Alle linkse partijen hebben fors gewonnen. Zowel de uiterst linkse Socialistische Partij als Groen Links, de combinatie van socialisme en milieu en de PvdA worden vele zetels groter. Voor de PvdA is het de grootste overwinning sinds die van Joop Den Uyl in 1977. Onder leiding van Wim Kok boeken ze acht zetels winst. De sociaal-democraten zijn nu de grootste partij. In principe is een progressief kabinet (van deze drie partijen plus D66) mogelijk maar niet waarschijnlijk. Op hetzelfde moment verbetert de VVD zijn verkiezingsrecord van 1982. Ze halen nu 39 zetels en toen 36. De VVD is nog nooit zo groot geweest. Dit is een verkiezing met twee winnaars. Omdat links en rechts beiden hebben gewonnen gaan ze hun overwinning willen omzetten in veel herkenbaarheid in het nieuwe regeerakkoord. Dat zal de onderhandelingen moeilijk maken.

PAARS II.

Het electoraat wil een voortzetting van het huidige paarse kabinet. Men wil Paars II. Met samen 97 van de 150 zetels in de kamer hebben de kiezers hun een riante meerderheid gegeven. Daarenboven heeft de kiezer een meerderheidscoalitie van de PvdA of de VVD met de christendemocraten (CDA) onmogelijk gemaakt. Na de massale verkiezingsnederlaag van vier jaar geleden, verliest de CDA nog eens vijf zetels. Voor sommigen betekent dit het begin van het einde van de christen-democratie in de steeds meer geseculariseerde samenleving. Het CDA is verzwakt en heeft niets te bieden. De PvdA en de VVD zijn door de kiezer tot elkaar veroordeeld.

UITGEKLEED.

Een voortzetting van paars I ligt voor de hand. Maar het forse verlies van de derde coalitiepartner, D66, maakt coalitievorming uiterst ingewikkeld.

D66 wil misschien niet meer mee doen. Er wordt wel eens gedacht dat de linkse PvdA en de rechtse VVD zonder D66 een coalitie kunnen vormen. Ze beschikken over een meerderheid. In politiek Den Haag praat men over “uitgekleed paars”. Dat klinkt wel sexy, maar handig is het niet. Met alleen de twee dwars tegenover elkaar staande politieke doctrines in een kabinet zonder D66 als bind- en smeermiddel ontstaat er een vechtcoalitie die vermoedelijk geen lang leven is beschoren. De achterban van de VVD en de PvdA verschilt erg. De VVD is vooral populair bij kiezers met een inkomen hoger dan modaal. Bij de PvdA ligt dat precies andersom. De VVD heeft vooral succes bij de jongeren, de 25-35-jarigen. De PvdA-achterban is wat ouder, en zit heel sterk in de groep van 35-50 jaar.

AGENDA.

De stemmenwinst van de Socialistische Partij en Groen Links betekent dat Kok aan zijn linkerkant twee nijdige keffers krijgt. Die gaan er heel nauwkeurig op toezien dat Kok in zijn beleid het socialistische erfgoed niet al te zeer verkwanselt. Er staan in de volgende regeerperiode belangrijke punten op de agenda waarover links hele duidelijke meningen heeft. De belangrijke punten voor de volgende regeerperiode zijn (in willekeurige volgorde): de belastingherziening, de herziening van de sociale zekerheid (verdere privatisering), belangrijke investeringen in de infrastructuur en de zorgsector. Dit zijn onderwerpen waarbij tweedeling van de samenleving, de tegenstelling tussen arm en rijk, de aantasting van het milieu een belangrijke rol speelt.

Aan de linkerkant wil men vooral de rijken belasten, wil men de sociale zekerheid riant houden, wil men alle investeringen in de infrastructuur milieuschoon doen, en wil men voor iedereen gelijke toegang tot zoveel mogelijk zorg. De VVD kijkt daar anders tegenaan. Het schrijven van een nieuw regeerakkoord voor Paars II wordt een moeilijke en misschien wel een onmogelijke klus. Maar het kan nog erger.

POLDER.

Het succes van het poldermodel, van de grote banengroei in Nederland, van het terugdraaien van de excessen van de verzorgingsstaat en het weer aan het werk helpen van uitkeringstrekkers hangt nauw samen met het vinden van het grote politieke compromis tussen de droom van links en de daad van rechts, het vinden van het juiste evenwicht tussen de stokpaardjes van links (overheidsingrijpen, maakbaarheid van de samenleving, gelijke inkomensverdeling) en de stokpaardjes van rechts (marktwerking, privatisering, prestatiebeloning). Wanneer het niet tot een nieuw paars compromis komt, dan breekt de dijk en loopt de polder onder.

Prof. dr. Jules Theeuwes is Vlaming en hoogleraar economie aan de Universiteit Amsterdam.

JULES THEEUWES

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content