Pleidooi voor de democratie

De opluchting dat er na ruim 120 dagen eindelijk een Vlaamse regering is, zal snel plaatsmaken voor ergernis als de federale regeringsvorming blijft aanslepen. De vraag rijst of onze democratie nog naar behoren functioneert. Die vraag klinkt niet alleen in Vlaanderen en België. Ook in andere EU-landen zijn populistische partijen in opmars en staan de traditionele partijen onder druk.

Bovendien neemt het onbehagen bij de bevolking toe. Het lijkt erop dat de democratie zich in een diepe crisis bevindt. Ze is chronisch vermoeid, werkt te traag en lijdt aan hoge electorale koorts. Daarom krijgt ze vaak kritiek en zoeken sommigen het zelfs in alternatieven als deliberatie en loting, ter vervanging van of aanvulling op de klassieke verkiezingen. Dat is onnodig, stelt journalist Joël De Ceulaer in Hoera! De democratie is niet perfect.

De Ceulaer ergerde zich aan dat crisisgevoel en verdiepte zich in de historische wortels en de politiek-filosofische eigenschappen van ons systeem. De echte crisis van de democratie, schrijft hij, is misschien wel dat zoveel intellectuelen er niet langer in geloven. Deels via interviews met experts probeert De Ceulaer ons vertrouwen in de representatieve democratie te herstellen. Een van de fundamentele problemen is volgens De Ceulaer dat de drie traditionele politieke partijen niet meer geënt zijn op de nieuwe breuklijnen: klimaat, migratie, identiteit en globalisering. Daarom kunnen andere groeien. De kiezer herverkavelt het politieke landschap. Pleidooien van politici om dat zelf te doen, klinken hol.

Fundamenteel is het onderscheid tussen democratie (de meerderheid beslist) en de bescherming van de rechtsstaat. Een meerderheid mag nooit raken aan principes zoals de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van vereniging. Het boek is een verademing in het vaak negatief geladen debat over democratie, maar bevat hiaten. Zo is er te weinig aandacht voor de specifieke eigenschap van de Belgische democratie dat er twee aparte publieke opinies bestaan, een Vlaamse en een Franstalige. Ten slotte is er de vaak onderschatte bedreiging van de democratie door de juridisering van de politiek. Rechters beslissen in heikele dossiers in plaats van politici met koudwatervrees.