Plan met een staartje

Staatssecretaris voor Energie Melchior Wathelet wil nieuwe gascentrales subsidiëren. De sector is niet tevreden en de Raad van State ziet wettelijke bezwaren.

Deze winter komen we wellicht nog door, maar het risico neemt toe dat in de periode 2015-2017 af en toe het licht uitvalt. De oorzaak: de Belgische energieproducenten sluiten één na één hun gasgestookte productievestigingen. E.ON doet de deur dicht in Vilvoorde en EDF Luminus sluit tijdelijk eenheden in Izegem en Angleur. Electrabel sluit de oude gasturbine in Drogenbos en bouwt Herdersbrug om tot een piekcentrale.

De redenen van die sluitingen zijn de opkomst van hernieuwbare energie, de concurrentie met goedkope kernenergie en vooral het goedkope Amerikaanse schaliegas. Dat duwt in de Verenigde Staten steenkool uit de markt, waarna de kolen worden geëxporteerd en hier de gascentrales onrendabel maken. Ten bewijze: Izegem en Angleur hebben in 2013 respectievelijk 5 en 22 uur gedraaid.

Paniekvoetbal

Dat doet de hoogspanningsnetbeheerder Elia en de federale energieregulator CREG vrezen voor de toekomstige energiebevoorrading. Staatssecretaris voor Energie Melchior Wathelet (cdH) kondigde daarom aan dat hij de bouw van nieuwe gascentrales wil stimuleren. Die krijgen, afhankelijk van het type centrale, zes jaar lang jaarlijks maximaal 44.470 of 89.330 euro per geïnstalleerde megawatt.

Om de aanbestedingsprocedure nog volgend jaar in werking te doen treden, moeten nog deze maand een aantal wetten worden gepubliceerd. Op 2 december werd de eerste horde genomen: een ministerieel besluit van nauwelijks twee artikeltjes, waarin “de minister de noodzaak vaststelt een beroep te doen op de aanbestedingsprocedure voor de bouw van nieuwe installaties voor de productie van elektriciteit teneinde ‘s lands bevoorradingszekerheid te waarborgen”.

Volgens David Haverbeke, energiespecialist bij het advocatenkantoor Field Fisher Waterhouse, moet normaal voor eind december een algemeen koninklijk besluit volgen. “Dat moet de regels en de vorm van de aanbestedingsprocedure vastleggen. Het had eigenlijk nog voor het ministeriële besluit moeten verschijnen. Dat besluit is nodig om de nieuwe aanbesteding in principe nog voor 1 januari in het Europees Aanbestedingsblad te laten verschijnen.” Ook het bestek zelf, dat wordt opgemaakt door de federale administratie Energie, moet zijn weg naar het Staatsblad nog vinden.

Het grote gevaar, vinden critici, is dat de wetgeving er nog snel wordt doorgejaagd. “De problemen die onvermijdelijk opduiken als er echt steunmaatregelen aan de een of andere partij worden toegewezen, zijn dan voor de opvolger van de staatssecretaris. Sinds het advies van de Raad van State wordt er paniekvoetbal gespeeld. Los van het feit of we niet veeleer moeten bekijken of we meer kunnen importeren, want België is voor zijn elektriciteitsvoorziening onlosmakelijk verbonden met Nederland, Frankrijk en Duitsland.”

Weinig enthousiasme

De subsidiëring van nieuwe gascentrales wekt hoe dan ook al weinig enthousiasme op. Febeliec, de federatie van grootverbruikers van energie, liet in juli al weten dat het vreest voor onnodige kostenstijgingen door de focus op één brandstof (gas) en voor de marktverstorende gevolgen van de subsidies. De ene energieproducent zal 100 of 150 miljoen euro krijgen voor zijn centrale, en een andere niet.

De federale energieregulator CREG maakte in zijn advies van 3 mei gehakt van de aanbestedingsprocedure. Samengevat: een offerteaanvraag is het verkeerde instrument. Bovendien is het plan gebaseerd op niet-relevante economische hypotheses en het biedt geen antwoord op de mogelijke problemen met de bevoorradingszekerheid tussen 2012 en 2017, omdat de nieuwe centrales ten vroegste in 2017 of 2018 in dienst worden genomen.

Febeg, dat de elektriciteits- en gasbedrijven groepeert, vraagt bij monde van directeur-generaal Marc Van Den Bosch, dat Wathelet zijn plannen zou uitstellen. “Hoe dan ook zouden we de situatie het beste bekijken met Nederland, Frankrijk en Duitsland erbij. Bovendien lijkt het ons verstandiger te wachten op de mening van de Europese Commissie. Wij hebben gevraagd dat nu niet door te duwen. Als de nieuwe wet juridisch aanvechtbaar blijkt, is er helemaal geen zekerheid meer voor wie investeert.”

Raad van State

De Raad van State geeft flink wat munitie om de nieuwe regelgeving aan te vallen. Naast kritieken op de juridische onderbouwing en de vorm, wijst de raad er in zijn advies van 30 september op dat de regels het beste eerst aan Europa worden voorgelegd. Want in principe moeten de aanbestedingsregels ook gelden voor niet-Belgische installaties die kunnen bijdragen aan het evenwicht op het Belgische net. Dat zou kunnen betekenen dat België betaalt voor het beschikbaar houden van Nederlandse, Duitse of Franse centrales.

Bovendien vraagt de Raad van State verduidelijking over wat wordt bedoeld met “nieuwe” installaties. Geldt de regeling ook voor “bestaande productie-eenheden, die uit dienst worden genomen bij gebrek aan rendabiliteit”? Als het antwoord daarop ja is, lijkt de kans niet onbestaande dat er nog een golf van uitdienstnemingen volgt, omdat bestaande moderne centrales niet meer kunnen concurreren met gesubsidieerde nieuwe centrales. Waardoor de maatregel juist contraproductief dreigt te worden.

Meer dan één wet

Toch is staatssecretaris Wathelet gerust in de goede afloop, verzekert woordvoerster Isabel Casteleyn. “Het plan-Wathelet heeft verscheidene onderdelen. Natuurlijk houden we rekening met de juridische opmerkingen van de CREG en de Raad van State, maar ze geven kritiek op slechts één onderdeel van het plan.”

Naast het aantrekken van nieuwe investeringen keurde de ministerraad afgelopen vrijdag een maatregel goed voor de centrales die hebben aangegeven dat ze willen sluiten. De staatssecretaris wil hen ertoe verplichten mee te doen aan een offerte om in ‘reserve 4’ van Elia te belanden. De netbeheerder zou dan hun vaste kosten vergoeden, plus een billijke winstmarge, om de centrale beschikbaar te houden.

Casteleyn: “Elia schat elk jaar in welke productie ze nodig heeft om de winter door te komen. Op die manier kunnen we de piekmomenten overbruggen, tot de nieuwe centrales in dienst zijn.” Voorwaarde is wel dat die centrales uit de markt worden gehaald. Wie in de Elia-reserve zit, kan zijn energie dus niet via de markt verkopen.

Voor de bestaande centrales heeft Wathelet andere maatregelen klaar, zoals injectietarieven en het afschaffen van de belasting op gas dat wordt gebruikt om elektriciteit mee te produceren. “Het gaat om verscheidene systemen, dus die moeten in meer dan één wet. We hebben geprobeerd overal een antwoord op te geven. Er is duidelijkheid over de sluiting van twee kernreactoren. Nu is het zaak de periode te overbruggen tot we kunnen rekenen op hernieuwbare energie, aangevuld met gascentrales.”

LUC HUYSMANS

“Als de nieuwe wet juridisch aanvechtbaar blijkt, is er helemaal geen zekerheid meer voor wie investeert”