Parlement der wijzen

De Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten is ouwelijk en rimpelig, maar hapt verse lucht. Haar begroting wordt verdubbeld. Zij start een Vlaams Institute for Advanced Studies, een kleintje naast het wereldberoemde Princeton Institute for Advanced Studies waar Albert Einstein piekerde over atomen.

P aul De Grauwe is geen lid, hoewel een Vlaamse econoom met internationale faam. Dat kan echter verkeren. De Academie is vrouwonvriendelijk, want onthaalt amper vijf dames op 150 onsterfelijken. Dat zou kunnen verkeren. De oorspronkelijke academie was de tuin en het gymnasium in Athene waar de filosoof Plato zijn school vestigde. De Vlaamse Academie woont in een eigen nirwana: het mooiste neoclassicistische gebouw van de hoofdstad, temidden intiem groen aan het koninklijk paleis. Het damast, de lambriseringen, de plechtige schilderijen delen de Vlaamse uitverkorenen met de Franstalige académiciens.

De Vlaamse academie is klein, de Nederlandse en Engelse evenknieën hebben veel meer leden. Opvallende namen zijn de hoogleraren Fiers, Van Montagu, Van de Pitte, De Ruyttere, Bruynseraede,Thys van den Audenaerde, Soete, Van der Wee, Van Gerven, Van Caenegem, Eyskens, Krings, Verhulst, Storme, Witte, Blanpain, Dewachter, Huyse, Bocken, de kunstenaars Jan Burssens, Vic Nees, Hilde van Sumere. In het comité Cawet zetelen de oud-industriëlen Norbert Van Belle, Marcel Soens en Valentin Van den Balck. “Het lidmaatschap van de Academie betekent traditioneel de erkenning van grote uitmuntendheid in het vakgebied waarin het lid actief is,” zegt Niceas Schamp, de nieuwe vaste secretaris (manager) van de Academie.

Nieuwe leiding

Het ritme van de Academie was jarenlang onwerelds, tot voor kort was het hoofd een filosoof die begon op zijn 68 en aanbleef tot zijn 87. Professor Niceas Schamp, scheikundige van de Universiteit Gent: “De Academie trad tot nu toe zelden naar buiten en de vraag wordt vaak gesteld, waarom nog dit instituut? De Academie is onbekend bij de universiteiten, er zijn tien prijzen van Vlaamse families voor jonge vorsers, zij wekken weinig aandacht.” Ex-radioman en auteur Frans Boenders, Academielid, was de tegenkandidaat van professor Schamp, maar exhibeerde té blijgemoed zijn zinnelijkheid in Humo. Niceas Schamp was zeven jaar lid van de klasse van de wetenschappen voor hij vast secretaris werd: “De Academie waakt over de hoogstaande beoefening van wetenschap, kunsten en letteren in Vlaanderen. Lang lag het overwicht in België bij de Franstaligen, dat is veranderd door een aparte Vlaamse Academie van Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten in 1938. Niet alle oude gewaden zijn afgelegd.”

Het Paleis

der Academiën werd gebouwd als de zuidelijke residentie van de Hollandse kroonprins Willem (1815-1830). Na de Belgische omwenteling werd het een museum voor de moderne kunst. In de Troonzaal en de Marmerzaal leeft de prinselijke glorie verder. In 1972 werd de oude pracht hersteld, in de gerenoveerde stallingen aan het Troonplein woont de boekencollectie en het Centrum voor Europese Cultuur. De academie heet la Thérésienne bij de kenners om haar stichteres, de Oostenrijkse keizerin Maria-Theresia (1772), voogdes der Nederlanden. Tijdens de Verlichting werden academies gesticht in Italië, Engeland, Duitsland. De academie was het parlement van de wijsheid. De eerste overheidskredieten voor het onderzoek belandden bij de academies, hun rol werd overgenomen door de universiteiten. De Franse Academie, woonplaats van les immortels, bestudeerde de afplatting van de aarde en de lengte van een graad. Henri Pasteur experimenteerde in de organische scheikunde en de onsterfelijken bezochten zijn labo.

Select

De Vlaamse Academie is ingedeeld in drie klassen: natuurwetenschappen en toegepaste wetenschappen, letteren en humane wetenschappen en schone kunsten. De Academie telt 150 leden: negentig van de drie klassen, dertig corresponderende leden en dertig ereleden (sedert 1977 wordt men erelid op 75 jaar). Bovendien zijn er vijftig buitenlandse leden (maar dat is een eretitel). Niceas Schamp: “Een eerlijke spreiding over de disciplines en de universiteiten wordt nagestreefd.” De klassen vergaderen jaarlijks tienmaal met een dubbele taak: het bespreken van de wetenschappelijke en artistieke werkzaamheden van de leden en de discussie over het wetenschappelijke leven en beleid. Niceas Schamp: “De kloof tussen menswetenschappen en zuivere wetenschappen of alfa’s en beta’s bekommert me. Soms lijkt het hopeloos. Bij de Academie gaan we de drie klassen meer met mekaar in contact brengen.”

Wat?

De Academie publiceert wetenschappelijke geschriften bij Brepols Publishing en internationale collecties met gelijkgestemde instituten. De Academie schrijft het Nationaal Biografisch Woordenboek en verzorgt de uitgave van de brieven van de humanist Justus Lipsius. Bij haar vijftigste verjaardag had de Academie 1400 publicaties en tientallen colloquia op haar actief. De Academie huisvest een reeks comités: onder meer de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie, het Comité van de Academie voor Wetenschap en Technologie, de Nationale Raad van de Wetenschappelijke Unies. Negen wetenschappelijke projecten spitsen zich hoofdzakelijk toe op de uitgave van studies van bronnen. Over het hunamisme in de Nederlanden verschijnen de Bibliografie van het Humanisme en Justi Lipsi Epistolae; over de maritieme geschiedenis van onze gewesten de reeks Collectanea Maritima enzovoort.

Wetenschappelijke Raad

Dertien ambtenaren van de Vlaamse administratie en de vaste secretaris verzorgen de uitvoerende taken. Het departement Wetenschapsbeleid van minister-president Luc Van den Brande (CVP) draagt het budget van 14,6 miljoen frank. Dat wordt dezer dagen verdubbeld. De Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid, de Vlaamse Interuniversitaire Raad (Vlir) en het Fonds voor het Wetenschappelijk Onderzoek zitten in het vaarwater van de Academie. Professor Schamp: “Er is echter een groeiende coördinatie met die drie en mijn droom is om een wetenschappelijke raad voor de beleidsmakers te worden, een betrouwbare en gezaghebbende bron voor de Vlaamse regering. Bij PVC, het Mestactieplan (MAP) en de dollekoeienziekte weten de politici vaak niet meer waar de waarheid ligt. Ik denk ook aan onderwerpen als het effect van de euro op de Belgische democratie, de toekomst van de sociale zekerheid, de invloed van Europa op de taken van onze diplomaten.” Voor het Vlaams parlement bestudeert een team van de Academie de mobiliteit: “Wij hebben zelf enige bekwaamheid. Daarenboven vallen onze leden terug op een breed netwerk.” Met de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen werd een comité drugsbeleid opgericht.

“Ik ken de discussie over de problemen van het gebonden onderzoek,” bekent Niceas Schamp, “maar we moeten onze relevantie bewijzen en advies aan de Vlaamse regering beduidt niet onderschikking aan de politiek. Er zijn nog weinig morele autoriteiten in dit land, de magistratuur viel bijvoorbeeld weg. Wij zijn een alternatief.”

FRANS CROLS