Na de geselende politieke en economische stormen van de voorbije jaren zetten zich nu de verrukkingen door van politieke rust en een versneld economisch herstel.Latijns-Amerika kruipt uit het dal.
De auteur is redacteur Amerika bij The Economist.
Verbetering van de economische toestand in de Verenigde Staten, forsere prijzen voor exportgoederen en goedkope buitenlandse financiering moeten er samen voor zorgen dat Latijns-Amerika zijn economie in 2004 met 4 % ziet groeien. En daarmee zijn beste resultaat boekt sinds 1997. Aangezien er in de grotere landen geen nationale verkiezingen op stapel staan, is voor één keer de kans vrij klein dat de politiek roet in het eten gooit.
Het jaar schiet uit de startblokken met een eendaagse Speciale Top van de Amerika’s in Mexico City in januari. De regeringshoofden van 34 Latijns-Amerikaanse en Caraïbische landen komen samen met de Amerikaanse president George Bush en de Canadese premier Jean Chrétien (die voor de laatste maal acte de présence zal geven op het internationale podium, alvorens hij in februari aftreedt en het roer aan Paul Martin doorgeeft). Bush zal de top benutten om de Latino-kiezers in eigen land te bewijzen dat Latijns-Amerika hem wel degelijk na aan het hart ligt en om zich volledig te scharen achter de vrijhandelszone van de Amerika’s. De Latijns-Amerikanen, of althans enkelen van hen, zullen de top benutten om te pronken met de groeiende politieke consensus, die wordt aangevoerd door de Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva.
Ruk naar pragmatisch links
Door de financiële onrust in de regio kon het Latijns-Amerikaanse neoliberalisme van de jaren negentig nooit een vuist maken. Momenteel zijn diverse regeringen op zoek naar een soort pragmatische sociaal-democratie naar Latijns-Amerikaans recept. Gedaan met de privatiseringen en markthervormingen van de jaren negentig. In plaats daarvan is er een grotere rol weggelegd voor de staat als regulator en promotor van de industriële ontwikkeling.
De verschuiving naar links is genuanceerd en geldt niet voor de hele regio. Eén van de uitzonderingen vormt Colombia. Daar zet ÁlvaroUribe, een gematigde conservatief, zijn door de Amerikanen gesteunde campagne tegen drugshandelaars en de FARC-guerrilla onverminderd voort. In 2004 hoopt hij enkele van de conservatieve paramilitaire groepen te ontbinden. De FARC-leiders en Uribe zullen opnieuw proberen elkaar de nek om te draaien. Aanhangers van de president zullen trachten de grondwet te wijzigen om de president de kans te geven zich kandidaat te stellen voor een tweede termijn in 2006, maar in Colombia, dat van oudsher op zijn hoede is voor oppermachtige leiders, zal dat moeilijk te verkopen zijn.
Een tweede uitzondering zou Venezuela kunnen zijn, waar 2004 wel eens het einde zou kunnen inluiden voor president Hugo Chávez en zijn Venezolaanse revolutie – althans indien de centrumrechtse oppositie standhoudt en geen fouten maakt, wat een dubbeltje op zijn kant wordt. Populist Chávez zal er wellicht in slagen het recall-referendum, waarvan de oppositie hoopt dat het in februari zal worden gehouden, uit te stellen. Als het tot een stemming komt, is het aannemelijk dat hij het referendum en de daaropvolgende presidentsverkiezing verliest.
Naar de stembus
Elders zouden met links flirtende kandidaten best goed kunnen scoren in twee van de vier presidentsverkiezingen die in enkele kleinere landen uit de regio worden gehouden. In de Uruguayaanse stemronde van oktober zal Tabaré Vasquéz, arts en voormalig burgemeester van Montevideo, van het linkse Breed Front een flinke kluif hebben aan tegenkandidaat Alejandro Atchugary, een orthodoxe ex-minister van Financiën van de heersende Colorado-partij. Ongetwijfeld zal Vasquéz zegevieren. Net als Lula’s Arbeiderspartij in Brazilië, waarmee het opvallend veel overeenkomsten vertoont, zal het Breed Front pragmatisch regeren.
In mei zullen de inwoners van Panama waarschijnlijk voor Martin Torrijos kiezen, de zoon van generaal Omar Torrijos, Panama’s natiestichtende caudillo van de jaren zeventig. Maar in El Salvador, dat in maart naar de stembus gaat, zal de conservatieve Arena-partij aan de macht blijven – voornamelijk omdat de voormalige guerrilla’s van de FMLN Shafik Handal, een communistische veteraan die weinig kans maakt om centrumstemmen te winnen, als presidentskandidaat hebben uitverkoren. En in de Dominicaanse Republiek, waar de vroegere krachtige economie schade werd toegebracht door een gigantische bankfraude, zullen de kiezers president Hipólito Mejita wellicht afstraffen en voor Leonel Fernández, de voormalige neoliberale president, kiezen.
De aandacht in Chili zal zich toespitsen op de gemeenteverkiezingen van oktober. Die zullen als generale repetitie dienen voor de presidentsverkiezing in 2005, die – voor het eerst sinds de democratie in 1990 opnieuw werd ingevoerd – de terugkeer van de conservatieven naar het Moneda-paleis kunnen inluiden.
De steeds sterkere politieke versplintering impliceert dat de regeringen die uitblinken in coalitievorming, onderhandeling en wettelijke compromissen – en die gezegend zijn met een constructieve oppositie – zich het beste uit de strijd zullen trekken. Zo zal Lula in Brazilië op al die cruciale punten beter scoren dan Vicente Fox in Mexico. De Braziliaanse regering, die 2003 vulde met het onderdrukken van een opflakkerende inflatie en het overtuigen van investeerders dat het haar menens is met verantwoordelijke politiek, zal in 2004 voor groei gaan. Ze zal profiteren van de bloeiende landbouwhandel, aangezien Zuid-Amerika meehelpt om aan China’s onverzadigbare vraag naar voedsel te voldoen. Dankzij Lula’s populariteit zal zijn Arbeiderspartij winst boeken in de gemeenteverkiezingen in oktober. Misschien sleept ze zelfs het burgemeesterschap in de wacht van São Paulo, een stad die moeilijk te besturen is.
En het geteisterde Argentinië?
Ook Argentinië zal de vruchten plukken van zijn landbouwexport. Een akkoord met de schuldeisers in het begin van het jaar zou een versneld herstel kunnen inluiden na de financiële ineenstorting en de enorme schuldaangroei van 2001. Wellicht blijven de onderhandelingen het hele jaar door aanslepen, wat een opleving van de investeringen in de weg zal staan. Toch maakt president Néstor Kirchner kans om zich te ontpoppen als de onbetwiste leider van het Peronisme en daarmee zijn politieke peetvader, Eduardo Duhalde, buitenspel te zetten.
De groeivooruitzichten van Mexico zijn pijnlijk afhankelijk van die van de Verenigde Staten. Fox zal weinig vooruitgang boeken met essentiële hervormingen die toegespitst zijn op het snoeien in de energieû en arbeidskosten. Hij zal meer geluk hebben met politieke hervormingen.
Al die complexe en kronkelige variaties ten spijt, zal de economische groei in de regio als geheel uniformer zijn dan de afgelopen jaren. Statistisch gezien, zal Venezuela de grootste groei meemaken (bijna 8 %), maar dat is simpelweg de weerbots van een rampzalig jaar dat getekend werd door politieke conflicten en een algemene staking van twee maanden. Chili, dat zich naarstig uit een slappe periode aan het worstelen is, zal Peru voorbijstreven als de snelst groeiende economie aan de Latijns-Amerikaanse Stille-Zuidzeekust.
En toch zal Latijns-Amerika ver achterblijven op de Oost-Aziatische groeicijfers. Het enthousiasme dat investeerders tien jaar geleden tentoonspreidden en waardoor een golf van buitenlands kapitaal de streek overspoelde, aangezwengeld door de vrijemarkthervorming en de privatisering, is weggeëbd. Maar met een beetje geluk behoort daarmee ook de beroering, die de afgelopen jaren heerste toen het kapitaal net zo hard weer uit de regio wegstroomde, tot het verleden.
Michael Reid
Gedaan met de privatiseringen en markt-
hervormingen van de jaren negentig.
In plaats
daarvan is er een grotere rol weggelegd voor de staat als regulator
en promotor van de in-
dustriële
ontwikkeling.
Het enthousiasme dat inves-teerders tien
jaar geleden tentoon-spreidden
en waardoor
een golf van buitenlands kapitaal
de streek overspoelde,
is weggeëbd.
