Onfatsoenlijk ?

Een luchtje van ontbinding kringelt om het grote euro-gelijk. Ondanks, of omwille van, premier Dehaenes triomfalisme over België en de Muntunie zwelt het onbehagen. Vertonen de eurovisionairen het hersenspoelgedrag van een sekte ? Tijd Academie presenteert op 30 januari eurosceptici. Past een andere kijk op Europa in de Nieuwe Politieke Cultuur ? Een snelcursus.

Oxford.

1. Het volk

Dat voornamelijk lelijke mensen aan politiek doen, geldt internationaal en ook voor België. Tussen de orakels van de Wetstraat en de Spice Girls Britse meiden met voice, brains en body is het makkelijk kiezen. Weinigen zijn tegen een Europese Gemeenschappelijke Markt, velen beginnen zich vragen te stellen over een Europese Politieke Structuur. De Spice Girls zijn “het volk” ; “het volk” wordt door de politieke klasse zeer bejubeld. De Spice Girls verstrooien jongeren over de hele wereld. Hun album Spice haalde 3 miljoen exemplaren, in december 1996 stonden de meisjes in 27 landen aan de top van de hitlijsten. Zij zijn actieve campagnevoerders met hun beweging Girls Power. Geri, Victoria, Ginger, Emma en Mel C toonden hun Europese kaarten aan Simon Sebag Montefiore van The Spectator (14 december ’96) : “Het Europese federale plan is belachelijk. De eenheidsmunt is een gewelddaad. Wij willen de kop van de koningin op onze munten. Als puntje bij paaltje komt, kunnen het pond, de Duitse mark en de dollar niet aan elkaar gelijk zijn. De Europese bureaucraten zijn belachelijk, zij vernietigen elk stukje individualiteit en nationale identiteit. De nieuwe Europese paspoorten zijn revolting, een belediging voor ons koninkrijk, onze onafhankelijkheid. Wij moeten onze nationale individualiteit behouden…”. Zo loopt dat tweeënhalve bladzijden.

Belgen zijn geen Britten, onze westerburen hebben een lange traditie van ongenaakbaarheid en internationalisme. Dat een serieuze en dus gedetailleerde peiling van landgenoten door een onafhankelijk onderzoeksbureau (geen bestelling van de Propagandastaffel van de Europese Unie) aanduidingen zou geven à la Spice Girls is echter een ernstige mogelijkheid. Het is geen toeval dat vooral in kringen van arbeiders en bedienden de twijfels over, en de woede tegen Europa groeit. Europa is een economisch plan, ernstig werk wordt niet gemaakt van een banenplan. De arbeiders zijn de onbegrijpelijke en technische taal van de experts beu. Zij zien afdankingen, herstructureringen, delokaliseringen, loonnormen. De kloof tussen de werknemersbasis die anti is of wordt en de werknemerstop de syndicale leiding die het Europese project genegen blijft onder meer om de hoop op een Europese relance verbreedt zienderogen. Dat wordt onomwonden toegegeven op de hoofdkwartieren van ACV en ABVV. Ook elders dan bij Forges de Clabecq zal nog menige pop van EU-commissarissen worden verbrand voor het heilsrijk komt, zegt een ABVV-chef.

2. Het geloof

Bij het Belgische establishment van Wetstraters, partijdenkers, politieke leiders en sociale partners leeft een eurovisioen waarbij de Europese Gedachte een ideologie werd het europeanisme , waarin het noodzakelijk en civiek is om te “geloven”. Onderhorigheid aan dat europeanisme wordt verwacht en geëist, of men denkt politiek onwelvoeglijk. De Europese eenmaking dient volgens de gelovigen niet te worden bestudeerd en ontleed tot op het bot, aldus de Belgische newspeak maar verafgood. Zijn dus de ongelovigen van het paradijs op aarde dat de Europese Muntunie zou worden achterlijken en vreemdelingenhaters ? “Deze parodie van het euroscepticisme verduistert de waarheid en verarmt de maatschappelijke discussie. De advocaten van de Europese eenmaking nemen met hun groteske beschuldigingen de tegenpartij niet ernstig. De argumenten van de eurosceptici belachelijk maken is eenvoudiger dan ze te weerleggen,” zegt Martin Holmes, docent politieke wetenschappen aan St Hugh’s College en directeur van het College of Business Administration in Oxford. Hij stelde The Eurosceptical Reader samen, het oude en het nieuwe testament van de eurosceptici, 400 bladzijden kleine druk dat in hoge stapels te koop ligt bij Blackwell’s, de academische boekhandel van de Britse geleerdenstad. The Eurosceptical Reader bundelt de argumenten van Labourites, Tories, onafhankelijke economen, historici en politologen.

3. Het euroscepticisme

Het euroscepticisme is voor Martin Holmes :

internationalistisch en grensoverschrijdend voorbij Kern-Europa ;

verbonden aan democratische zelfbeschikking in relatie tot bredere internationale verplichtingen ;

een intellectuele stroming die zonder zich te moeten verontschuldigen de liturgieën van de militanten doorprikt ;

een onderzoek naar de werkelijkheid van Europa, eerder dan het nahollen van een geloof in een Europees Utopia.

Martin Holmes noemt de stelselmatige verdachtmaking van de eurosceptici een grove oneerlijkheid : “Het euroscepticisme is geen synoniem van navelstaren, nationalisme en dwangmatig haken in het verleden.” Hij somt op : eurosceptici verdedigden met woord en daad de Verenigde Naties, de handelsorganisatie Gatt, de Groep van 7, de Navo, de Derde Wereld, het Gemenebest. In 1962 verwierp de socialistische partijleider Hugh Gaitskell vandaag gecontinueerd door Tony Benn en Peter Shore de intrede van het Verenigd Koninkrijk in de Europese Economische Gemeenschap omwille van het internationalisme en de voorrang van het democratisch zelfbestuur. De Conservatieve eurosceptici zeggen : wij zijn niet anti-Europees, integendeel, wij geven de Europese Unie niet het recht om zich meer te noemen dan een douaneverbond dat zich federaal wil organiseren. De vroegste euromilitanten onder de Tories zagen de EG ( a capitalist club) als een barrière tegen het Britse socialisme. De Conservatieven ontdekken nu hoe de Europese wetterij het overheidsinterventionisme versterkt en een Fort Europa met een roze kleur bouwt (Sociaal Handvest, harmonisering). Martin Holmes : “De voorstanders van de Europese Unie kiezen vaak voor Klein Europa in hun houding ten aanzien van de wereld. De onverschilligheid van de EU voor de Uruguay-Ronde van de Gatt werd door de eurosceptici veroordeeld als de slechtste soort economisch nationalisme. Zij hebben het hardst geijverd voor de internationale vrijhandel in tegenstelling tot een regionaal Europees handelsnationalisme. Er bestaat geen enkele reden voor de protectionistische brutaliteit van Europa ten aanzien van Oost-Europa en een reeks landen uit de Derde Wereld.”

De stelling dat de volkeren van Europa moeten worden geregeerd door hun wettelijk en democratisch verkozen parlementaire vertegenwoordigers en door niemand anders is geen uitdrukking van vreemdelingenhaat, maar van respect voor het volkenrechterlijke beginsel van de zelfbeschikking, voegt Holmes daaraan toe : ” No taxation without representation is een nobel beginsel van bij de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog tot de vrijheidsstrijd van Nelson Mandela. Het weerspiegelt de hang naar een vrijheidslievend land, niet naar een nationalisme dat bruist van vijandigheid tegen anderen.”

4. De illusie

Euromilitanten en eurosceptici kijken naar een verschillend Europa : de militanten beoordelen de Europese Unie zoals zij graag hebben dat ze zou worden ( It’ll be all right on the night), de sceptici beoordelen de Europese Unie zoals zij is : Europees-nationalistisch, ondemocratisch, ondoorzichtig, bureaucratisch. De militanten duwen bijvoorbeeld de mislukking van de hervorming van de Gemeenschappelijke Landbouwpolitiek uit hun aandacht, omwille van de vage verwachting dat een ommekeer voor de deur staat.

Wie tegen het Verdrag van Maastricht is, hoort dat hij de trein dreigt te missen, in de bezemwagen en niet in de stuurzetel zal zitten en dergelijke metaforen meer. “De Britse sociale partners, de werkgevers van de Confederation of British Industry en de werknemers van de Trade Union Congress, weren met een ontroerende eensgezindheid het debat over Europa af. De breuk tussen pro’s en contra’s ligt niet tussen de partijen, zij doorkruist de partijen. Als een euroscepticus van Labour spreekt, krijgt hij de partijleiding tegen zich, want hij zou de hard left versterken ; als een euroscepticus van de Tories de Labour-argumenten herhaalt, zal hij berispt worden omdat hij de hard right ondersteunt,” lacht Martin Holmes.

The Economist is pro-EMU, maar plaatste kort voor de Top van Dublin (in december 1996) volgende kanttekening : “Een muntunie is al geruime tijd meer dan een academisch curiosium. Ondanks dat is het maatschappelijke debat over dit onderwerp ontstellend armtierig geweest in heel Europa. Dit is een reden voor ongerustheid. Zonder een brede en goed geïnformeerde eensgezindheid kan de Europese Muntunie zeer breekbaar zijn.”

5. De zelfhaat

Kenneth Minogue is professor politieke wetenschappen aan de London School of Economics, geen vaticaan van het conservatisme. In een hilarisch opstel over National Self-Hatred and the EC prikt hij een bepaald type intellectueel rijkelijk voorradig in Vlaanderen op een mierenhoop : “De Europese integratie is zo’n routinematig stuk geworden van het politieke meubilair dat we vergeten zijn hoe merkwaardig, en zelfs, hoe onnatuurlijk het is om bestaande staten hun macht te zien overdragen aan een instituut dat grotendeels is samengesteld uit vreemdelingen.” De LSE-professor analyseert die afwijking als een uiting van zelfhaat : “Akkoord, mijn uitgangspunt is gewaagd, omdat onze normale ingesteldheid eigenliefde is. Of is het toch niet zo gewaagd ? Ik meen dat een zekere vorm van eigenliefde het naar zichzelf kijken als een onverdorven en superieur wezen haar uitdrukking vindt in zelfhaat. Er is een lange traditie van mensen die ongelukkig zijn in de gemeenschap waarin zij leven, mensen die zich zien als Uitverkoren, Laatste Overblijfsel temidden van zonde en verval. Kijk naar het gnosticisme, een vroege ketterij die predikte dat wij leven in een duivelse wereld en dat het onze plicht is daaraan te ontsnappen. Het marxisme is een verwereldlijkte vorm van het gnosticisme. Karl Marx haatte de moderne wereld en dat Kwaad concretiseerde hij in de bourgeoismaatschappij. De communisten voelden zich deugdzaam omdat zij bewust waren van de corrupte samenleving waarin ze moesten vertoeven. Hun zelfrespect en eigenliefde bestond erin om het onschuldige deel te zijn van een schuldig heelal. De linkse politieke pelgrims naar de USSR, China, Albanië, Cuba, Cambodja waren slachtoffers van hun zelfhaat. In een complete vervreemding van hun oorsprong, familie, dorp en gemeenschap vinden intellectuelen dikwijls hun meerderwaardigheid.”

De Europese Unie is een voorbeeld van een nieuw Utopia, stelt Kenneth Minogue : “De Unie gaat over regels en normen en hangt grotendeels in het ijle , dus is zij de ideale materie voor de bouw van een Utopia. Waarden en normen lopen voor op feiten. Er is een duidelijke brug tussen het enthousiasme voor de Europese Unie en een nationale zelfontkenning, zelfvernietiging. Vergeet nooit dat sommige lui een masochistisch plezier putten uit de afschuw voor instellingen die, in zekere zin, hun eigen schepping zijn. Volgens het uitgangspunt dat als het pijn doet, het wel gezond zal zijn, steunen veel eurovisionairen de handelingen van de Europese Unie die hun geboorteland schaden. Zij verlaten Groot-Brittannië, Duitsland, Frankrijk en verbeelden zich dat de Europese Unie een boeket is van de kwaliteiten niet de gebreken van de landenleden van de federatie.”

FRANS CROLS