Ondernemers vrezen vergrijzing

Hoe denken ondernemers over vergrijzing? Trends analyseert hoe de meningen van de politieke partijen daarop aansluiten. Wat blijkt? Open VLD luistert het best naar de ondernemerswensen.

Dat bij Opel het verlengde hemelvaartweekend begon met een staking, heeft op zich weinig te maken met het vergrijzingsvraagstuk. Maar, net zoals de herstructurering bij Agfa eerder dit jaar of de massale afdankingen bij VW Vorst, is het nakende vertrek van duizend werknemers bij Opel een test voor de rekbaarheid van het Generatiepact. Met dat Generatiepact hoopte de paarse regering de impact van de vergrijzing op te vangen. De kosten van de vergrijzing vormen een van de belangrijkste maatschappelijke uitdagingen voor de komende decennia.

Vorige week signaleerde het Planbureau nog dat de federale regering in haar begrotingsbeleid te weinig rekening houdt met de vergrijzing. Verhofstadt II zette te weinig geld opzij om de toekomstige kosten op te vangen. Of anders gesteld: de factuur voor de vergrijzing wordt doorgeschoven naar de volgende regering.

Later met pensioen

Ondernemers, zo blijkt uit de enquête van Trends (zie kader), zijn zich terdege bewust van wat er op hen afkomt. Nagenoeg 52 % van de Vlaamse ondernemers wil dat de pensioenleeftijd wordt opgetrokken. Dat is een logische manier om de kosten van de vergrijzing op te vangen. Er zijn steeds minder actieven om de kosten voor de aangroeiende groep gepensioneerden te financieren. De voor de hand liggende manier om dat probleem op te vangen, is langer te werken. Nochtans is dat allerminst de boodschap van de politici. Enkel N-VA is het eens met de meerderheid van de ondernemers. Ook de Franstalige respondenten uit onze ondernemersenquête zijn tegen. Met nagenoeg 60 % vinden ze dat de pensioenleeftijd niet moet worden opgetrokken.

Meer eensgezindheid is er over de noodzaak om het brugpensioen voort af te bouwen. Ruim 80 % van de Vlaamse ondernemers is die mening toegedaan, terwijl 58,4 % van de Waalse collega’s dat ook vindt. Alle partijen behalve Groen! en SP.A onderschrijven die mening.

Ambtenarenpensioen te hoog?

Het gemiddelde ambtenarenpensioen is dubbel zo hoog als het gemiddelde werknemerspensioen. Het wettelijke pensioen van zelfstandigen ligt nog lager. Die verschillen staan ter discussie. Voor 80,5 % van de Vlaamse ondernemers is het aangewezen om te snoeien in de ambtenarenpensioenen, terwijl 79,6 % vindt dat het pensioen voor zelfstandigen omhoog moet en 56,3 % het wettelijke werknemerspensioen te laag vindt.

Dat de pensioenen aan herziening toe zijn, vinden ook de politici. Allemaal zijn ze voor het verhogen van de pensioenuitkeringen voor zelfstandigen en werknemers. Maar enkel Vlaams Belang en Spirit zijn bereid om daarvoor aan de ambtenarenpensioenen te raken.

Ziekteverzekering regionaliseren

Binnen de vergrijzing is de factuur voor gezondheidszorgen een belangrijke kostenpost. In toenemende mate zelfs. In de jaren negentig hanteerde de overheid een jaarlijkse groeinorm van 1,5 % (boven inflatie) voor de ziekteverzekering. De eerste paarse regering verhoogde die groeivoet tot 2,5 % en Verhofstadt II accepteerde een norm van 4,5 %.

Bijna 78 % van de Vlaamse ondernemers vindt dat het groeiritme van de ziekteverzekering omlaag moet. Ruim 67 % van de ondervraagden gelooft dat de privésector daarbij een rol kan spelen. Behalve CD&V en Groen!, geloven ook alle politieke fracties dat er een grotere rol is weggelegd voor de privésector om de meerkosten van de vergrijzing op te vangen. Dat zulke initiatieven best gepaard gaan met een verlaging van de groeinorm tot 2,5 %, vinden enkel Vlaams Belang en Open VLD een goed idee.

Momenteel zitten de bevoegdheden over gezondheidszorg in ons land verdeeld over de federale en regionale overheden. Voor alle partijen behalve de SP.A mag de ziekteverzekering verder regionaliseren. Voor 67,3 % van de Vlaamse ondernemers is dat ook een prioriteit. Hun Waalse collega’s beschouwen met een overweldigende meerderheid (88,5 %) een verdere regionalisering als een slecht idee.

OPEN VLD – SCORE 13/16

“We moeten absoluut een hogere activiteitsgraad krijgen,” zegt Maggie De Block, volksvertegenwoordiger van Open VLD en ondervoorzitter Commissie Sociale Zaken in het parlement. Een van de sleutels daarvoor is de individuele loopbaanrekening. “De mensen moeten zelf kunnen bepalen hoe ze hun loopbaan invullen,” vindt De Block. “Soms kan je meer werken, soms minder, maar op het einde moet de rekening wel kloppen.”

Het einde van de rekening blijft Open VLD op 65 jaar situeren. De pensioenleeftijd vinden de liberalen immers geen probleem. “Als we de effectieve pensioenleeftijd dichter bij de wettelijke krijgen, dan wordt de vergrijzing betaalbaar,” verklaart De Block.

Een tweede belangrijke voorwaarde daarvoor is het in toom houden van de kosten van de ziekteverzekering. Open VLD wil de groeinorm van 4,5 % (boven inflatie) terugbrengen naar 2,5 %. “Dat kunnen we bereiken door iedereen te responsabiliseren: artsen, patiënten, zorginstellingen, mutualiteiten en farmaceutische industrie,” zegt De Block. “Men moet zich meer bewust worden van de kosten. Ik ben huisarts en krijg patiënten over de vloer met pijn in de nek en de rug, en die vragen dan een scan van de hele ruggenwervel. Dat kan dus niet. Je moet telkens de kosten-batenanalyse maken.”

Open VLD is ook voorstander van de overheveling van het gezondheidsbeleid naar de gemeenschappen. Maar om een patstelling met de Franstaligen te vermijden, opteert Open VLD voor een systeem waarbij de financiering federaal blijft, maar de middelen verdeeld worden over de gemeenschappen op basis van objectieve parameters. “De gemeenschappen kunnen dan met die middelen een eigen beleid voeren,” zegt De Block. “We sluiten zo de transferdiscussie. Recentelijk werd beweerd dat de transfers in de ziekteverzekering bijna verdwenen waren, vervolgens zeiden anderen dat ze stabiel zijn en nu is er een nieuwe studie die zegt dat ze hoog blijven. Waartoe leidt dat? De discussie over de parameters zal niet gemakkelijk zijn, maar eens ze vastliggen, kunnen we verder zonder gehakketak.”

VLAAMS BELANG – SCORE 10/16

Voor Vlaams Belang is de regionalisering van de ziekteverzekering de hefboom bij uitstek om de kosten te drukken. “Een splitsing moet een financiering via algemene middelen in plaats van sociale bijdragen mogelijk maken,” zegt Steven Utsi, coördinator van de studiedienst van Vlaams Belang.

De besparingen moeten er vooral komen via een andere organisatie van de ziekteverzekering. “De mutualiteiten zoals ze nu bestaan, kunnen beter verdwijnen en vervangen worden door een sociaal loket,” zegt Steven Utsi. Die sociale loketten moeten in de gemeente of in de wijken van grote steden opereren en staan ook in voor de uitbetaling van pensioenen en werkloosheidsuitkeringen. De mutualiteiten moeten zich beperken tot het aanbieden van innovatieve aanvullende verzekeringsproducten.

De overheid moet dan wel op zijn minst even performant zijn als de huidige organisaties zoals de mutualiteiten. “Dat vergt een andere vormgeving van de overheid,” zegt Utsi. “De sociale loketten horen op het niveau van de gemeenten. Uit wetenschappelijke studies blijkt dat het beter is dat de laagste overheden geld verzamelen en dan naar boven toe doorstorten wat ze niet nodig hebben.”

De pensioenleeftijd mag blijven wat ze is, vindt Vlaams Belang. Het volstaat dat een werknemer een loopbaan opbouwt van veertig jaar werken. Voor het brugpensioen is de partij strenger en ze pleit voor “een strenge beteugeling van de misbruiken om massaal oudere werknemers af te stoten.” Brugpensioen kan enkel nog voor een beperkt aantal arbeidsintensieve en gevaarlijke beroepen. Voor herstructureringen moet een ander stelsel uitgewerkt worden.

NVA – SCORE 9/16

“De regionalisering van de ziekteverzekering is voor ons de hefboom om de kosten beheersbaar te houden,” zegt Bart De Wever, voorzitter van N-VA. “Op die manier kunnen we de gezondheidszorg organiseren naar eigen inzichten en krijgen we ook meer mogelijkheden tot responsabilisering. In Vlaanderen kunnen we dan meer met eerstelijnsverzorging en met echelonnering werken.” Maar op een lagere groeinorm voor de ziekteverzekering wil de partij zich niet vastpinnen. Eerst afwachten wat een hervorming oplevert, is het devies.

De N-VA wenst ook een open debat over de rol van de privésector in de ziekteverzekering. “Nu is er een sluipende privatisering,” volgens De Wever. “We moeten zoals in de pensioensector een tweede pijler ontwikkelen.”

De vervroegde uittreding is voor N-VA een groot probleem. De wettelijke pensioenleeftijd moet dichter benaderd worden en het brugpensioen geleidelijk afgebouwd. Is het Generatiepact te voorzichtig daarin? “Dat is een zwaar understatement,” zegt Bart De Wever. “Het krabbelt wat aan de oppervlakte. Het effect van het Generatiepact is dat 3000 mensen later met pensioen zullen gaan. Bij dat tempo geraken we niet ver.”

Ook de ambtenarenpensioenen wil de N-VA ter discussie brengen. Volgens De Wever moet de overheid meer volgens de regels van de markt gaan werken. Dat betekent hoger verlonen, meer mandaatsystemen en meer responsabilisering. Pas dan kan de oude trade-off tussen enerzijds lagere verloning en anderzijds werkzekerheid en hoog pensioen doorbroken worden. “Op Vlaams niveau vorderen we op dat vlak,” beweert De Wever.

Ten slotte stelt de kartelpartner van CD&V voor de werknemerspensioenen te berekenen op de 35 voordeligste jaren. Duur? “Ons programma is een operationeel geheel en de kosten en baten houden elkaar in evenwicht,” antwoordt Bart De Wever.

SPIRIT – SCORE 8/16

Vanzelfsprekend willen de linksnationalisten van Spirit de ziekteverzekering verder regionaliseren. Zegt voorzitter Geert Lambert: “We stellen vast dat er tussen Vlaanderen en Wallonië in de medische praktijk grote verschillen zijn. Zo hecht Vlaanderen meer belang aan de eerstelijnszorg en kiezen de Walen meer voor ziekenhuisgeneeskunde. Wij vinden dat je die verschillen dan ook moet vertalen in een verdere regionalisering.”

De groeinorm in de ziekteverzekering verlagen, zien de Spiritisten niet zitten. Zij willen onder voorbehoud de huidige 4,5 % groei behouden. “Maar niet om een van de actoren in de zorg te plezieren,” zegt Lambert. “De groei moet dienen om de gezondheidszorg te verbeteren en de vergrijzingskosten op te vangen.”

Pragmatisch wordt het standpunt van de kartelpartner van de SP.A als het over pensioenen gaat. Lambert: “De effectieve pensioenleeftijd ligt nu al een stuk lager dan de wettelijke. Het zou absurd zijn om die leeftijd op te trekken, zonder eerst de werkelijke leeftijd waarop mensen stoppen met werken te verhogen.”

Dat er een aanpassing moet komen in de pensioenen lijkt echter ook voor Spirit vanzelfsprekend. Het is een van de weinige partijen, die net als de ondernemers, vindt dat de ambtenarenpensioenen omlaag moeten. “De lage pensioenen moeten omhoog en de hoogste moeten omlaag,” zegt Lambert. “De overheid heeft de taak om iedereen een gelijkwaardig basispensioen te garanderen. Daar staat wel tegenover dat de overheid momenteel nauwelijks gebruikmaakt van de tweede pijler en dat moet veranderen.”

Geert Lambert wijst er voorts op dat de vergrijzing niet alleen negatieve begrotingseffecten heeft, maar ook economisch nieuwe markten creëert. Zoals in de ouderenzorg. Daarin is er volgens Spirit een rol weggelegd voor de privésector. “Maar de basisvoorzieningen moeten voor iedereen blijven openstaan en betaalbare bejaardenopvang is voor ons essentieel,” zegt hij.

CD&V – SCORE 6/16

“Zonder de solidariteit in het gedrang te brengen, is het wenselijk om de regionalisering van de ziekteverzekering voort te zetten,” zegt Luc Goutry, specialist vergrijzing bij CD&V. “In feite is de medische praktijk al dusdanig uit elkaar gegroeid, dat het maar logisch is om elke regio toe te laten zijn eigen accenten te leggen. De financiering van de ziekteverzekering blijft best federaal. Hoe breder de inningsbasis, hoe groter de solidariteit.”

Een verlaging van de groeinorm naar 2,5 % per jaar is onhaalbaar volgens CD&V. Zegt Goutry: “We hebben de afgelopen jaren de norm aangepast aan de uitgaven, in plaats van omgekeerd. De vraag is echter niet of we binnen een norm kunnen blijven. Maar wel in hoeverre we de middelen doelmatig aanwenden. Elke goed bestede euro is de moeite. Al de rest is verkwisting.”

In de gezondheidszorg is er voor CD&V minder ruimte voor privé-initiatief. “We blijven voorstander van een doelmatige gesolidariseerde ziekteverzekering. In de zorgsector is volgens ons geen plaats voor commerciële initiatieven: winst en zorg gaan ethisch niet samen.”

CD&V wil geen verhoging van de pensioenleeftijd. “Wij richten onze visie niet op leeftijd, maar op de duur van de loopbaan,” stelt Goutry. “Uiteindelijk moet er flexibiliteit bij in- en uitstap van de carrière komen. Als je voldoende jaren werkt, heb je recht op het volledige pensioen. Verder willen wij de kapitalisatiesystemen in de tweede pijler openstellen voor iedereen.” Aan de ambtenarenpensioenen wil CD&V alvast niet raken. Integendeel, voor de christendemocraten is het tijd om de welvaartsvastheid van alle pensioenen onder de loep te nemen.

Tegelijk wil CD&V het brugpensioen verder afbouwen. Het mechanisme mag behouden blijven voor zware beroepen, maar brugpensioen bij herstructureringen kan voor CD&V beter gebeuren via een speciaal fonds voor herstructureringen.

GROEN – SCORE 6/16

Groen! is voorstander om de ziekteverzekering voorzichtig verder te regionaliseren. “We wensen de sociale zekerheid federaal te houden, maar alles wat aansluit op preventie en mogelijk kadert in de zorgverzekering, mag worden overgeheveld naar Vlaanderen,” zegt Dirk Geldof, fractiemedewerker in de Kamer.

Ook op het vlak van de groeimarge voor de ziekteverzekering, vaart de groene partij niet echt een spectaculaire koers. “Het is belangrijk dat er een groeipad is voor de gezondheidszorg, maar dat moet ook efficiënt gebeuren. De meeruitgaven mogen niet leiden tot minder efficiëntie,” aldus Geldof.

De strategie van Vera Dua en haar partijgenoten op het vlak van vergrijzing omvat drie pijlers: het versterken van de pensioenen, een ruimer zorgaanbod en aangepaste woningen voor ouderen. Bovendien specificeert Geldof: “Voor ons is het herstellen van de welvaartsvastheid van de eerste pensioenpijler belangrijker dan de uitbouw van een tweede en derde pensioenpijler.”

Volgens Dirk Geldof wordt het huidige vergrijzingsdebat te eng op betaalbaarheid gericht. “We houden te weinig rekening met de noden van de oudere bevolking. Niet iedereen is gebaat met e-government. Onze maatschappelijke voorzieningen voor ouderen verdienen aandacht. Groen! wil meer aangepaste woningen voor ouderen en een gedifferentieerd zorgaanbod dat meer is dan het dilemma tussen thuiszorg of een ouderlingenhome.”

Ten slotte vormen de hoge ambtenarenpensioenen geen prioriteit. Beweren dat het probleem zichzelf oplost, vindt Geldof overdreven. “Maar”, zo stelt hij, “omdat er steeds meer contractuelen werken in overheidsdienst, zal het prijskaartje voor de ambtenarenpensioenen mettertijd wel afnemen.”

SP.A – SCORE 4/16

De socialisten staan niet te springen om de ziekteverzekering te regionaliseren. “Er mogen best andere accenten worden gelegd in de regio’s,” zegt Bruno Tobback, minister van Pensioenen in de aftredende regering. “Anders dan op de arbeidsmarkt moet dat niet leiden tot een regionalisering. De ziekteverzekering steunt op solidariteit en hoe breder de basis om bijdragen te innen, hoe groter de solidariteit kan zijn.”

Voor de SP.A mag de groeinorm in de ziekteverzekering naar 3 % zakken. “Er was er de afgelopen jaren juist te veel diversiteit in de ziekteverzekering. Dat leidde tot inefficiënt gebruik van de middelen. Het lijkt ons te streven naar een meer uniforme, controleerbare aanpak met vaste forfaits per ziekte.”

Nieuwe initiatieven om de pensioenleeftijd op te trekken of het brugpensioen verder in te perken, botsen op weerstand bij de SP.A. Zegt Tobback: “We moeten eerst het Generatiepact de kans geven om zijn nut te bewijzen. Het helpt trouwens niet meteen om het brugpensioen verder in te perken als dat leidt tot meer oudere werklozen. Voor de overheid blijft het prijskaartje dan gelijk.”

SP.A beschouwt de pensioenleeftijd in ons land niet als het cruciale probleem. “Uiteindelijk is het voor ons prioritair om de activiteitsgraad te verhogen door bijkomende jobs voor ouderen en door het stimuleren van een latere uitstap. Dat zijn elementen uit het Generatiepact. Voor de toekomst lijkt het ons wenselijk om bedrijven en werknemers nog verder in die richting te stimuleren. Dat lukt echter niet door de theoretische pensioenleeftijd op te krikken.”

Aan de ambtenarenpensioenen willen de socialisten niet raken, omdat die zijn opgevat als een vorm van uitgesteld loon. “Je kan niet voor wie ooit met dat perspectief in het systeem stapte, plots een andere maat hanteren,” vindt Tobback. “Het lijkt ons echter van belang dat de regio’s worden geresponsabiliseerd voor de pensioenen van hun eigen ambtenaren. Momenteel draait de federale overheid daar nog voor op. En dat maakt nu juist de ambtenarenpensioenen onbetaalbaar.”

Guido Muelenaer Roeland Byl