Ondernemen volgens het evangelie

Moet je een bioboer zijn of kaarsen maken om een fatsoenlijke ondernemer te zijn? Neen. Selfmatic verkoopt technische installaties en onderschrijft met vijftien andere Belgische bedrijven de beginselen van de gemeenschapseconomie. Het evangelie is de bron.

Sommige ondernemingen hebben niet gewacht op de hausse in studiedagen, boeken, teksten en seminaries over zaken en ethiek. Zij ondernamen al met het evangelie in de hand vóór de schandalen met balansen en winst-en-verliesrekeningen bedrijven deden exploderen, CEO’s kielhaalden en averij aan de vrije markt toebrachten.

Selfmatic, Ecom, Sprimoglass, Laborem, Cloostermans-Huwaert, Fonteyne en andere Belgische ondernemingen zijn bedrijven van de zogenaamde gemeenschapseconomie, een jonge loot van de sociale economie. De gemeenschapseconomie als begrip ontstond begin jaren negentig en is een jonge tak van Focolare, een katholieke beweging gesticht door de Italiaanse onderwijzeres Chiara Lubich (82) in Trente tijdens de Tweede Wereldoorlog. Focolarini zijn leken en leven volgens het gebod “Bemin elkaar zoals Ik jullie heb liefgehad”. Voor de 4 miljoen leden, vandaag verspreid in 182 landen, is het evangelie een boodschap om te leven, geen boek vol theorie. Een deel van de winst van de gemeenschapsbedrijven belandt in de Derde Wereld. De leden beoefenen de cultuur van het geven en beogen de evangelische broederlijkheid. Koen Vanreusel van Selfmatic: “Wat ons verbindt, is het verlangen om te midden van economische productiviteit en de vrije markt, het sociale en spirituele element, de liefde, plaats en gestalte te geven.”

De gemeenschapseconomie heeft antecedenten. Desem bij de rijzende industriële revolutie in Engeland waren de Quakers, een christelijk kerkgenootschap dat aan de grondslag ligt van Britse banken, de ijzer- en staalindustrie, de porseleinfabrieken, klokkenmakerijen, chocolade en farmacie. Zonder de Quakers geen Lloyds Bank of Barclays Bank. De Quakers waren en zijn vredelievend, rechtvaardig, zuinig en leven als vrienden (de officiële naam van de Quaker-kerk is Society of Friends). Vanreusel: “Meer winst, behaald op een ethische manier, verhoogt de som die we uitkeren aan het internationale hulpfonds van de gemeenschapseconomie. Bedrijven van de gemeenschapseconomie hebben God als onzichtbare aandeelhouder.”

Philippe en Pierre Prégardien van Sprimoglass (120 werknemers) verschijnen ‘s morgens in hun overall tussen de werknemers. Sprimoglass is Luiks, familiaal en participeert in wat de Franstaligen de ‘économie de communion’ noemen. Pierre Prégardien: “Mijn broer en ik hebben de gemeenschapseconomie leren kennen in 1992. We waren in het begin sceptisch, maar we hebben die achterdocht snel overwonnen en passen de waarden van de gemeenschapseconomie toe, vooral in de samenwerking met de staf.”

Twee linkerhanden

Het installatiebedrijf Selfmatic helpt zelfbouwers en zorgt daarmee voor een besparing van 50% op de installatiekosten, zegt Koen Vanreusel (51). Hij is industrieel ingenieur bouwkunde van De Naeyer in Mechelen en verwierf werfervaring bij Amelinckx en Kunnen. Hij belandde bij het familiebedrijf Selfmatic, een leverancier aan en adviseur van zelfbouwers van centrale verwarming, elektriciteit, domotica en sanitair in Ruisbroek. In 1994 ontstond Batiself als zusteronderneming van Selfmatic en de bedrijven kozen voor één merknaam: Selfmatic. Vanreusel: “Selfmatic wilde bijkomende vestigingen om het fileprobleem te vermijden en expanderen om de buitenlandse concurrenten te vlug af te zijn. We hebben dan een tandem opgericht met Batiself, een nieuwe onderneming van Piet en Agnes Heyse en Lieve, mijn echtgenote, en mezelf.” Piet Heyse werd consultant door zelfstudie en ervaring bij Neirinck Industries in Lendelede. “Ik zag de behoefte van de KMO’ers aan financiële planning, hulp bij kredietonderhandelingen, budgettering en begon met Ecom. Ik engageer me voor de gemeenschapseconomie,” zegt Heyse.

Selfmatic en Batiself hebben samen zes vestigingen – Ruisbroek, Melle, Kontich, Roeselare, Luik, Bergen – en enkele nieuwe verkooppunten zitten in de pijplijn. Selfmatic groeit in Wallonië, Batiself in Vlaanderen. “De zes vestigingen zijn verkooppunten in eigen beheer; franchising is nog niet voor morgen,” vertelt Koen Vanreusel. De tandem Batiself en Selfmatic is een van de grootste Belgische ondernemingen in de niche van begeleide zelfbouw, met een gezamenlijke omzet van 8,5 miljoen euro en 39 medewerkers (verkopers, magazijniers, naverkoopdienst). Selfmatic verkoopt het eigen merk Spitfire voor centrale verwarming en ook Bulex, ACV, Radson, Brugman, DEF en Niko. Spitfire wordt als private label gemaakt door de grote fabrikanten en levert een tiende van de omzet. 2002 kende een zwakkere omzet door de tegenvallende bouwconjunctuur. Koen Vanreusel is directeur-bestuurder van de twee zusterbedrijven, die hun administratie, magazijn en commerciële politiek delen.

De marketing van Selfmatic cirkelt rond het begrip “beter verbouwen”. Klanten komen door mond-aan-mondreclame, door mailings naar Belgen die een bouwvergunning aanvragen en door deel te nemen aan bouwbeurzen. “Mijn eerste vraag aan een klant is: u hebt toch geen twee linkerhanden?” lacht Vanreusel. Expansie buiten de grenzen lokt.

De andere kant van een oplichter

Koen en Lieve Vanreusel zijn al een kwarteeuw lid van de Focolare. De saamhorigheid van de Belgische Focolarini wordt gevoed door de jaarlijkse zomerweken in Oost-België. Jong en oud kampeert, wandelt, discussieert, pingpongt, zwemt en beleeft het evangelie. Rotselaar, bij Leuven, is een jong centrum van de Focolare-beweging. Rond de Middelberg wonen zestig leden: gezinnen, alleenstaanden en religieuzen. In juni 2002 organiseerden de jongere Focolarini in Rotselaar een tweedaagse met moslims, christenen en joden over ‘De Andere, het ontdekken waard’. Chiara Lubich is erevoorzitter van de World Conference of Religions for Peace. De wortels van de Focolare zijn katholiek, de ledengroep is vandaag pluralistisch.

Sociale gevoeligheid is een eigenschap van de Vanreusels. Tijdens de oorlog in de Balkan bezochten zij het Focolare-stadje Faro in Kroatië. “De toestand was erbarmelijk en er waren technische problemen met de centrale verwarming in het vormingshuis, toen een opvangcentrum voor vluchtelingen,” vertelt Vanreusel. Selfmatic en een groep vrienden stuurden veertien twintigtonners met hulpgoederen naar Kroatië. “Wij steunen van mens tot mens en zijn wars van grote organisaties en administratieve rompslomp. Wij zijn geen poseurs, daarom gaat het me niet van harte om hierover te vertellen. Maar geloof me, we trachten op de meest menselijke wijze samen te leven met de medewerkers, de klanten en de leveranciers,” zegt Vanreusel.

Het evangelisme van de Focolare-beweging gaat uit van de gemeenschap van goederen. Vanreusel: “Die goederenstroom zal zich bestendigen en vermeerderen als je werkt volgens de beginselen van het klassieke bedrijfsbeheer, met winst als maatstaf en bron voor verdere winst.” Piet Heyse: “Binnen de uitgangspunten van een evangelische omgang met de medewerkers word je gemotiveerd om je winst te verhogen, want je weet dat door een hogere winst er meer kan gedeeld worden met hen die een grote behoefte hebben aan je steun.”

16 Focolare-bedrijven in België

De ondernemersclub van de Focolare telt 800 bedrijven wereldwijd en zestien in België, waarvan het merendeel als gemeenschapsonderneming is gestart en de andere het later zijn geworden. Focolare-bedrijven delen hun winst in drie (ongelijke) delen: één part wordt gestort in een centrale kas in Italië voor projecten in de ontwikkelingslanden (de Belgen hevelen samen 50.000 euro over), een tweede ondersteunt de groeifinanciering van het bedrijf zelf, een derde betaalt de vorming van mannen en vrouwen die in hun leven door de cultuur van het geven gemotiveerd worden. Piet Heyse: “De gemeenschapseconomie is geen theorie, wel praktijk. Ze past op haar eigen manier in de brede stroming van de sociale economie. Onder onze leden zijn NV’s, coöperaties en eenmanszaken, en de contacten groeien met het Verbond van Kristelijke Werkgevers en Kaderleden, de ontwikkelingsorganisaties, de kerken.” Vanreusel: “De Focolarini stimuleren de cultuur van het ondernemen. In het Italiaanse Castelgandolfo worden starters en ondernemende mensen gevormd.”

De Belgische leden van het zakennetwerk steken om het kwartaal de hoofden bij elkaar voor gesprekken over fiscaliteit, personeelszaken, zwart geld, spiritualiteit. Vanreusel: “Bij Batiself is er geen plaats voor zwart geld, de belastingen worden fair betaald. Je krijgt soms suggesties als: boek je gift voor het goede doel onder publiciteit. Dat weiger ik. De gift valt vandaag onder het begrip liberaliteit en wordt dus belast. De Belgische belastingwetgeving remt de internationale solidariteit en de mensenliefde. Als ik een Mercedes koop van 100.000 euro, dan zijn die 100.000 aftrekbaar, als ik een Passat koop van 50.000 euro en 50.000 euro schenk aan de gemeenschapseconomie, is 50.000 euro aftrekbaar en 50.000 euro niet.”

Batiself werft professionals aan en geen sympathisanten, etaleert zijn achterliggende geestesstroming niet en koketteert evenmin met christelijke symbolen. Vanreusel: “Wie vragen heeft, krijgt antwoorden, maar ik ben geen missionaris. Wij starten de dag niet met een lezing uit het evangelie. Dat geldt ook voor de continuïteit van het bedrijf: mijn vier kinderen weten waar Lieve en ik voor staan, maar er is geen enkele statutaire verplichting dat zij, als zij ooit het bedrijf zouden voortzetten, onze uitgangspunten hoeven te delen. Bij Sprimoglass zijn twee van de drie broers die het bedrijf bezitten lid van de beweging. Wij trachten ons alleen te onderscheiden door een levens- en een commerciële stijl die consequent basischristelijk is. Wij ondernemen binnen de wereld van elke dag en met producten voor alle mensen.”

In Duitsland bestaat Solidar Capital, waarin 25 ondernemers met Focolare-achtergrond geld samen leggen om minderheidsparticipaties te nemen in bedrijven van de gemeenschapseconomie. Koen Vanreusel: “Wij hebben lichtere structuren, mikken meer op het doorgeven van de spirit van de Focolare-beweging. We zien dat er in Vlaanderen veel mensen bezig zijn met gelijkaardige, soms ook evangelisch geïnspireerde initiatieven. Het moet me wel van het hart dat je er hier moeilijker over kan en mag praten dan in het buitenland. De Vlamingen zijn bevreesd om zich te profileren, ook in spirituele zaken. Ik begrijp dat deels omdat ze zakelijk geboycot zouden worden.”

De Belgische ondernemingen die willen getuigen over de gemeenschapseconomie zijn in de minderheid. Vanreusel: “Ik ben hoopvol dat die onbehaaglijkheid zal verdwijnen als we langer bezig zijn en meer mensen ons kennen. Maar over reële verdraagzaamheid in België is er een boom op te zetten.”

Frans Crols [{ssquf}]

fcrols@trends.be

“Bedrijven van de gemeenschapseconomie hebben God als onzichtbare aandeelhouder.”

“Je wordt gemotiveerd om je winst te verhogen, want je weet dat er dan meer kan worden gedeeld met hen die een grote behoefte hebben aan je steun.”