“Europa doorworstelt momenteel hetzelfde proces als de Verenigde Staten in het begin van de jaren tachtig,” zo beoordeelt James Frolick de aanhoudend zwakke economische conjunctuur op het Oude Continent. James Frolick is directeur Europese Economieën bij de vooraanstaande investeringsbank Morgan Stanley. Vanuit Londen volgt Frolick al vier jaar het wel en wee van deze Europese economieën. De Amerikaan werkte daarvoor bij JP Morgan en de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve Bank in Washington.
TRENDS. U verwijst naar een omschakelingsproces dat de VS vroeger heeft doorworsteld. Hoe moeten we dat concreet zien ?
JAMES FROLICK. Amerikaanse bedrijven voerden in de eerste helft van de jaren tachtig diepgaande herstructureringen door. De vele veranderingen in de wereldeconomie, zoals bijvoorbeeld de nieuwe technologische ontwikkelingen en de verscherpte concurrentie uit de industrialiserende landen, maakten die aanpassingen onvermijdelijk. Het proces van afslankingen en herschikkingen, dat vooral bij de traditionele big stars van de Amerikaanse bedrijfswereld in het oog sprong, leidde tot een opstoot inzake werkloosheid, pessimisme bij de consument, terughoudendheid inzake uitbreidingsinvesteringen en dus finaal een periode van relatief langzame economische groei. Wie vandaag het Europese landschap overschouwt, ziet heel vergelijkbare dingen gebeuren.
De VS is die groeilethargie te boven gekomen. Hoe schat u dat in voor Europa ? Ziet u binnen enkele jaren hier ook een langdurige periode van volgehouden economische groei ?
Mijn inschatting is dat het hoe dan ook nog vijf jaar zal duren vooraleer het Europese continent op een structureel hoger groeiritme zal kunnen overschakelen. De cruciale factor in heel dit proces voor Europa is en blijft de arbeidsmarkt, meer specifiek de mate van loonflexibiliteit en arbeidsmobiliteit. Ik hoor de reacties al in een aantal milieus : daar heb je weer die typisch Amerikaanse opmerkingen over ons Europees model. Sorry, maar dat is struisvogelpolitiek. De VS heeft de herstructureringsgolf relatief snel kunnen verteren precies omdat de arbeidsmarkt er relatief goed en efficiënt werkt.
Zonder grondige herschikkingen op de arbeidsmarkt geen fundamentele herneming van de economische activiteit. Kunnen we de zaken zo simpel stellen ?
Neen, ik denk dat er na de saneringsgolf die het Europese bedrijfsleven momenteel kent, over een aantal jaren hoe dan ook een periode van hogere economische groei zal komen. De hamvraag is of men die groei zal krijgen met een blijvend hoge werkloosheid die dus nog méér dan nu al het geval is als structureel zal moeten worden beschouwd, dan wel of in het zog van die herneming van de groei Europa opnieuw in de richting van volledige tewerkstelling kan evolueren. Dit laatste is uitgesloten zonder ingrijpende wijzigingen op het vlak van loonflexibiliteit en arbeidsmobiliteit.
Hoe beoordeelt u tegen deze achtergrond het project rond de Europese Monetaire Unie ?
De EMU is zonder twijfel een goede zaak voor Europa. Door de monetaire eenmaking en de bijhorende budgettaire discipline zal de Europese conjunctuur meer gelijkmatigheid vertonen en in die zin beter vergelijkbaar worden met de conjuncturele evolutie van de Verenigde Staten. Concreet wil dit zeggen dat niet langer allerhande budgettaire gekheden of al te goedkope wisselkoersmanipulaties de conjuncturele ontwikkeling in de onderscheiden lidstaten zullen determineren. Vooral voorraadaanpassingen vanwege de bedrijven, beleidsvergissingen vooral op monetair vlak , en zogenaamde exogene schokken als bijvoorbeeld prijsstijgingen van grondstoffen of energie en dollarbuitelingen zullen de conjuncturele evolutie bepalen. Ook hier weer hetzelfde liedje : de net opgesomde determinanten van de conjunctuur zullen de onderscheiden regio’s van de EMU op een verschillende manier raken en het zal vooral de mate van flexibiliteit van de arbeidsmarkt zijn die bepaalt in hoeverre die schokken een impact zullen hebben op tewerkstelling en economische groei.
Rond de EMU verplaatst de economische én politieke discussie zich steeds meer in de richting van het probleem van de fiscale harmonisering. Hoe belangrijk schat u deze problematiek in voor de sociaal-economische evolutie van Europa in de eerstkomende jaren ?
Zonder meer van uiterst groot belang. Er is trouwens een nauw verband tussen het thema van de fiscale harmonisering enerzijds en de noodzaak om tot efficiënter werkende arbeidsmarkten te komen anderzijds. Het is zonneklaar dat onder druk van de steeds verder toenemende werkloosheid er een concurrentiële wedloop ontstaat tussen de potentiële EMU-lidstaten op het vlak van fiscale voordelen voor het aantrekken van investeringen en bedrijfsvestigingen. Tijdens de grootscheepse bedrijfsherstructureringen in de VS gebeurde net hetzelfde. De federale overheid heeft toen diverse keren moeten ingrijpen om dit competitief opbod niet te laten ontsporen. In Europa is er echter geen federale overheid die voldoende politieke bevoegdheid heeft om dit proces onder controle te houden. Europa is dus flink op weg om verderfelijke competitieve devaluaties te vervangen door een fiscale concurrentieslag waarin landen met een zwakke schuldpositie, zoals bijvoorbeeld België en Italië, zware klappen zullen krijgen.
Dit kan alleen worden opgelost door een nieuw Verdrag, bijvoorbeeld op de Top van Amsterdam, waarin deze problematiek ten gronde wordt aangepakt.
Inderdaad, maar ik betwijfel of daar op korte termijn de politieke wil en moed voor bestaat.
Wat is dan volgens u het minst slechte scenario in deze context ?
Ik denk dat men zeker moet overwegen ik vraag me trouwens af in hoeverre dit op het hoogste politieke niveau al niet gebeurt om de start van de EMU uit te stellen. Uitstel van de EMU is geen ramp ; afstel of een eenmakingsproces dat ontploft, dat zou pas echt een ramp zijn, sociaal, economisch én politiek.
Johan Van Overtveldt
JAMES FROLICK (MORGAN STANLEY) Het zal nog vijf jaar duren vooraleer het Europese continent op een structureel hoger groeiritme zal overschakelen.
