Nog geen achtste wereldwonder

Minister van Justitie Stefaan De Clerck heeft een nieuw plan om Justitie het informaticatijdperk binnen te loodsen. Cheops volgt het omstreden Phenix-project op. Maar uitgerekend op dat moment geeft Hans Van Bossuyt, de ondervoorzitter van het comité dat de informatisering moet voorbereiden, er de brui aan. Voor het eerst geeft hij toelichting.

Door Hans Brockmans/Foto’s Thomas De Boever

De piramide van Cheops is een van de zeven klassieke wereldwonderen. Is het toeval dat minister van Justitie Stefaan De Clerck zijn nieuwe plan voor de informatisering genoemd heeft naar een piramide waar volgens de overlevering meer dan twintig jaar aan werd gebouwd? Want als de informatisering er ooit komt, mag dat stilaan het achtste wereldwonder genoemd worden.

De voorlopig laatste episode in de soap is het ontslag van Hans Van Bossuyt. De ondervoorzitter van het Beheerscomité Informatica van de Rechterlijke Orde (BIRO) diende vorige maand zijn ontslag in. Het comité werkt al sinds 2005 aan de informatisering van het gerechtelijke apparaat. Uitgerekend op het moment dat hij licht aan het einde van de tunnel zag, houdt hij er mee op.

“De regelgeving en het technische kader voor een doorgedreven informatisering van Justitie staan voor het eerst in lange tijd op punt. Maar ik vrees dat minister van Justitie Stefaan De Clerck (CD&V) helemaal opnieuw van nul wil beginnen. Jaren werk veegt hij van tafel. De informatisering van Justitie is al twee jaar het slachtoffer van non-beleid. Daar wil ik niet aan meewerken.”

Vooruit met Onkelinx

De grootschalige informatisering van het gerecht is al sinds 2002 een processie van Echternach. Onder de regering-Verhofstadt II, met Laurette Onkelinx (PS) op Justitie, werd wel degelijk vooruitgang gemaakt, zegt Van Bossuyt. Het BIRO werkt al sinds 2005 aan het zogenaamde Phenix-project, dat alle gerechtelijke actoren op één informaticanetwerk moet zetten. “Er waren wel eens geschilpunten met Onkelinx”, geeft Van Bossuyt grif toe in zijn eerste interview na zijn ontslagbrief. “Maar die kwamen snel op tafel en werden uitgeklaard. De informatisering ging stap voor stap vooruit. Tot Onkelinx werd opgevolgd door Jo Vandeurzen (CD&V).”

Sinds vorige week is de magistraat – die ironisch genoeg een christendemocratisch etiket draagt – opnieuw raadsheer bij het Gentse hof van beroep. Hij verdient er een vijfde minder dan als voorzitter en ondervoorzitter van het Comité (de functie wisselt na drie jaar). “Ik had het mij gemakkelijk kunnen maken”, zegt hij, “en doen of er niets aan de hand is. Ik had mijn tijd kunnen vullen met wetenschappelijke publicaties voor juridische tijdschriften. Maar de schijn hoog houden, terwijl de hervorming platligt, is niet mijn stijl.”

Het BIRO bestaat uit ambtenaren van diverse diensten, leden van de rechterlijke orde en andere specialisten. Samen met federale overheidsdienst Justitie scheppen ze het regelgevende kader om de elektronische procesvoering in België mogelijk te maken. Ze staan ook de korpsoversten van de rechtbank bij met het beheer van de logistiek en de statistieken.

Koen Maenhout, die voor de advocatuur in het Comité zit: “Het BIRO is er perfect in geslaagd om een brug te bouwen tussen de magistraten, andere beroepsgroepen en de administratie. Zo vermijdt men dat de digitale hervorming over de hoofden van de gebruikers wordt doorgevoerd. Dat werkt niet. Nu bestaat er wel een wettelijke structuur, maar feitelijk is er geen project meer. Van Bossuyt vertolkt de teleurstelling van de rest van het Comité, dat – geloof me vrij – de voorbije jaren bergen heeft verzet ter voorbereiding van de elektronische justitie.”

Het kabinet van minister De Clerck liet weten geen welles-nietesdiscussie te willen voeren met Van Bossuyt, en verwijst naar de verklaring van de minister, verleden week in de Kamer. Die ontkende er met klem dat de informatisering is stopgezet. Tegen maart 2010 wordt het Cheops-systeem (met enige vertraging) ingevoerd bij de vredegerechten. Later volgen de politierechtbanken en dan de rest.

1,2 miljoen codes

In een eerste fase krijgen de vredegerechten en politierechtbanken, behalve een modernisering van hun netwerk, een systeem met gelijkaardige codes. Het BIRO deed het voorbereidende werk. Die codes zijn bijvoorbeeld nodig om gegevens tussen de diverse instanties uit te wisselen en klaar te maken voor de statistieken. Zowat elke magistraat of griffier gaf vroeger een individuele toets aan de codes. Dat maakte een centraal systeem onmogelijk. Van Bossuyt: “In de vredegerechten alleen werden naar schatting 1,2 miljoen codes gebruikt. Nu is er een eenvormig systeem, waardoor onderlinge communicatie mogelijk is. Dat is de start van de radicale hervorming, ooit Phenix, vandaag tot Cheops herdoopt.”

De invoering van Cheops zou niet altijd gevolgd worden door een aangepaste vorming van het personeel. “Die is nochtans meer dan nodig”, signaleert Van Bossuyt. “Onder Verhofstadt II werd – ondanks ons negatief advies, maar soit – beslist om over te stappen naar een open systeem (Linux, OpenOffice). Duizenden gebruikers werden daarvoor getraind. De nieuwe minister van Justitie opteert nu weer voor Microsoft. Het lijkt erop dat De Clerck mijn kritiek op de trage hervorming pareert door bij de vredegerechten versneld Cheops in te voeren. Maar zonder bijscholing heeft men niets aan die nieuwe tools. Het gevolg is dat heel wat rechtbanken rustig op het oude Just-systeem blijven draaien, terwijl Cheops aan de kant ligt.”

Magistraten en griffiers klagen dat Cheops trager werkt. “Just werkt uitstekend, maar kan je niet in stand houden, al was het maar omdat er geen wisselstukken meer zijn”, waarschuwt Van Bossuyt. “Het is echt wel de bedoeling dat er minstens even snel gewerkt kan worden als vroeger. Momenteel zijn er digitale files. Dat komt deels omdat de doorvoersnelheid van en naar Brussel, waar al de 229 – vroeger lokale – servers nu draaien, nog moet worden aangepast. Dat moet snel gebeuren. Bovendien werken in Brussel die systeempjes naast elkaar, zonder dat ze onderling communiceren. Dat is absurd, en duur bovendien.”

Stilstand

Ook de rechters van de eerste aanleg kijken argwanend naar Cheops. Onderzoeksrechters vrezen dat het niet voldoet aan de specifieke vereisten van het onderzoek. “Natuurlijk functioneert een en ander bij de proefprojecten nog niet zoals het hoort”, aldus Van Bossuyt. “Eigenlijk moet Phenix/Cheops nog volledig worden opgestart. Op termijn moeten de uniforme codes die vandaag gelden voor de lagere rechtbanken, overal worden ingevoerd, beginnend bij eerste aanleg. De minister van Justitie had al in extra mensen moeten voorzien om dat voor te bereiden. Tegen alle afspraken in gebeurt dat niet. Gevolg: een stilstand.”

Ondertussen ligt op het kabinet van Justitie al meer dan een jaar een ontwerp van lastenkohier klaar om met een IT-bedrijf de informatisering van de burgerlijke rechtbanken van eerste aanleg te begeleiden. Van Bossuyt: “Het eerste ontwerp bevatte geen enkele verwijzing naar de Phenix-wetten en de eerdere projecten, het stond op zichzelf. Na onze opmerkingen hebben we er niets meer van gehoord.”

Zolang het elektronische gerechtsdossier geen verdere juridische en technische onderbouw krijgt, kan de digitalisering van de procesvoering niet starten. “Elke griffie heeft nochtans zijn e-mailaccount, dus kunnen we het technische onmiddellijk invoeren”, klinkt het bij Kathleen Vercraeye, bestuurder bij de Orde van Vlaamse Balies.

Maenhout: “Een aantal uitvoeringsbesluiten werd eind 2007 klaargemaakt, met een beetje goede wil kan het dus snel gaan. Dat hebben we ettelijke keren gezegd aan Justitie, maar er wordt gewoon geen werk van gemaakt. Advocaten kunnen nog altijd niet eens hun conclusies faxen of mailen naar de rechtbank.”

Te rooskleurig?

De vraag is natuurlijk of Van Bossuyt het Phenix-project niet wat te rooskleurig voorstelt? Bij het eerste proefproject in Turnhout in 2005 sloeg het systeem tilt, waarop werd besloten de informaticapartner Unisys te bedanken voor bewezen diensten. De minister verwijst naar dit falen als reden voor het uitblijven van de grondige informatisering. “Dat is ondertussen toch al lang geleden, en we zijn nog geen stap verder”, ontkent Koen Maenhout. “Phenix, een belangrijk project met een breed draagvlak, is uitgehold.”

Van Bossuyt: “We hebben met het bedrijf Axylis trouwens snel een vervanger gevonden om het oude informaticasysteem (Mammoeth) nieuw leven in te blazen. Het heeft uitstekend met ons samengewerkt bij het op punt stellen van de codes.”

De Clerck kondigde in de Kamer een radicale breuk aan: de hervorming zou voortaan van onder naar boven gebeuren. Eerst wil hij een aantal gerechtelijke arrondissementen en rechtbanken fuseren. Dan pas komt de IT-infrastructuur aan de beurt. “We vrezen dat zo de noodzakelijke informatisering van Justitie weer uitblijft”, zegt Vercraeye.

Van Bossuyt: “Die gerechtelijke hervorming is nodig om de efficiëntie te verhogen. Maar ze moet wel geschraagd worden door een performant informaticasysteem. Dat kan de prestaties van de magistraten, griffiers en parketten meten. Men moet op basis van correcte informatie vaststellen hoe efficiënt bepaalde rechtbanken zijn, om te kunnen bijschaven en een gerichte hervorming door te voeren.”

De minister van Justitie deed Van Bossuyts ontslag af als “frustratie na het mislukte Phenix-project”. Maenhout: “Het is niet mislukt. De Phenix-wetten zijn trouwens nog altijd van kracht. Alles ligt klaar om op kruissnelheid varen.”

Het doet Van Bossuyt denken aan een nieuwe CEO die al het werk van zijn voorganger van tafel veegt om compleet van nul te starten. “Men vergeet echter dat er een wetgevend kader is, duizenden mensen zich al hadden voorbereid en klaarstaan. En dat de hervorming ondertussen al miljoenen heeft gekost. Kan Justitie zijn geld echt niet beter investeren?”

opinie. Elke minister zijn eigen plan, blz. 8

“Advocaten kunnen nog altijd niet eens hun conclusies faxen of mailen naar de rechtbank” (Koen Maenhout, advocaat)

“De informatisering van Justitie ging stap voor stap vooruit. Tot Onkelinx werd opgevolgd door Jo Vandeurzen”

(Hans Van Bossuyt)