No business like hair business

De actrice Halle Berry maakt gebruik van haarextensies, Angelina Jolie ook. Een groot deel van het haar waarmee die dames zich tooien, is afkomstig van vrouwen die hun haar offeren aan de hindoegoden in de Indiase tempels. We volgden het parcours van een van die haarstrengen van Bangalore naar Europa.

Heel wat vrouwen willen langere haren omdat ze ervan overtuigd zijn dat een amazonehaardos hen verleidelijker en vrouwelijker maakt. Ze denken nauwelijks na over wat die hartenwens allemaal met zich brengt. Wat ze wel weten, is dat het geen goedkope operatie is. Om zich een supplementaire bos haar te veroorloven, moeten ze immers duizend euro bij elkaar sparen, maar ze vinden nu eenmaal dat hun voorkomen belangrijk is, ook op het werk.

Bij de kapper krijgen ze een doos met natuurlijke haarlokken, haarextensies genaamd, voor zich. Die zijn 45 centimeter lang, in hun favoriete kleur en soms die morgen pas met de post aangekomen. Wat ze meestal niet weten, is dat die extensies 7698 km hebben afgelegd en ooit toebehoorden aan Indiase vrouwen.

Vroeger werd het haar dat Indiase vrouwen aan de goden offerden, gebruikt om oliefilters te maken of matrassen op te vullen, maar daarin is grondig verandering gekomen nu haarextensies volop in de mode zijn. De industrie van de haarextensies kent een fenomenale groei van 40 % per jaar. Ze heeft een netwerk van handelaars in het leven geroepen op alle continenten en ertoe geleid dat de koopwaar per vliegtuig over heel de wereld verzonden wordt. En dat alleen maar om haar van het ene hoofd naar het andere over te plaatsen.

Heel wat sterren laten hun haar geregeld verlengen. Céline Dion geeft per maand 6000 dollar uit aan ‘verse’ extensies. In een deel van de wereld is het niet langer voldoende om haar te hebben. Het moet ook schitterend, zacht, lang en perfect zijn. In een ander deel van de wereld zijn er belangrijker dingen dan een fraaie haardos. De globalisering heeft die twee delen bij elkaar gebracht en een bloeiende handel in het leven geroepen.

Offer voor Venkateswara

Het is een klamme dag in de staat Karnataka in het zuiden van India. Manibhen Yashwanthpur is vroeg opgestaan en, nadat ze haar man en twee zonen heeft gewekt, heeft ze haar mooiste oranje sari in een rode plastic tas gestoken. De magere, stuurs uitziende vrouw is pas dertig, maar lijkt veertig. Deze dag heeft ze uitgekozen om haar lange, mooie bruine haren te offeren aan de godheid Venkateswara.

Ze staat voor de ‘scheerzaal’ in de tempel van Chikkatirupathy, een kleine dorpstempel met een dak dat versierd is met kleurrijke personages. Haar man en twee kinderen zijn meegekomen. De naam van het dorp is dezelfde als de hare, Yashwanthpur. Het is daar dat ze is opgegroeid, dat ze haar man ontmoette en, nu vijftien jaar geleden, ook met hem is getrouwd. Maar op een bepaald ogenblik is haar man beginnen drinken, veel beginnen drinken. Hij sloeg haar ook. Dat heeft jaren geduurd. Al het geld dat het koppel verdiende met werken in de plaatselijke cementfabriek ging naar de drank.

Een jaar geleden richtte Manibhen een gebed tot de godheid Venkateswara om haar familie eens en voor altijd te verlossen van de gesel van de alcohol. Een maand geleden is haar man opgehouden met drinken. “Als dat geen mirakel is…”, zegt ze terwijl er voor het eerst een glimlach op haar gelaat verschijnt.

De barbier van de tempel maakt de haren van Manibhen vochtig, maakt ze aan beide kanten vast met elastiekjes en begint haar hoofd kaal te scheren. Beetje bij beetje komt de hoofdhuid vrij onder een licht krassend geluid. Het hele proces duurt vier minuten, waarna de jonge vrouw helemaal kaal is. Het zal jaren duren voor ze opnieuw de haardos heeft die ze net heeft verloren. Ze wikkelt een sjaaltje rond haar hoofd.

Het hoofd kaalscheren is een zeer oud hindoeritueel. Het hoofd van baby’s wordt kaalgeschoren omdat het geluk zou brengen; volwassenen laten zich scheren om de goden te danken. Haren symboliseren het verschil tussen mannelijk en vrouwelijk, tussen mooi en lelijk, ze beschermen en verbergen. Wie zijn haar offert aan de goden, geeft ook een deel van zichzelf weg. Het is een ritueel van nederigheid en onderwerping.

Manibhen krijgt geen vergoeding voor haar offergave. “Het is een traditie, geen commercie”, benadrukt de tempelbewaker. Manibhen beseft niet dat haar haren 29 dagen later, na een proces van depigmentatie en herkleuring, in een kapsalon aan het andere eind van de wereld zullen belanden. Na het ritueel wast ze zich, doet haar oranje sari om en bidt dat haar kinderen een goede scholing mogen krijgen.

Vijf ton, 20.000 vrouwen

Tussen de dorpstempel van Chikkatirupathy en de moderne stad Bangalore, waar SDTC Exports is gevestigd, is het met de auto maar twee uur rijden. Maar tussen die twee plaatsen ligt minstens een eeuw verschil. Mayoor Balsara – de grootste Indiase exporteur van tempelhaar – houdt een streng donkere haren tussen schouder en elleboog en neemt de maat: “Eenenvijftig centimeter. Geen grijze haren. Uitstekende kwaliteit”, merkt hij op. “Deze haren werden nooit behandeld met chemische producten.” Hij heeft de streng gekocht voor ongeveer 100 dollar.

In de ateliers van SDTC zitten Indiase werksters die een witte blouse en een masker dragen voor bergen donker haar dat op de grond ligt uitgespreid om het volgens kleur te sorteren. Anderen zitten op kleine blauwe krukjes aan tafeltjes die lijken op kleine schoolbanken en borstelen de haarstrengen met iets dat lijkt op een borstel met spijkers. Balsara zal het mooie haar van Manibhen niet bij dat van de anderen voegen – wat de normale procedure zou zijn – maar het apart inpakken en etiketteren.

Naargelang de lengte en de dikte heeft een vrouw 200 tot 300 gram haar op het hoofd. In de ateliers van SDTC wordt het haar uitgespreid op de betonnen vloer in hoopjes van een kilogram. Mannen werden ooit verleid door de haren die daar nu liggen tentoongesteld, vrouwen zijn verliefd geworden en anderen hebben geleden terwijl zij ze droegen. Louter wiskundig gezien stemt de vijf ton haren die opgeslagen ligt in de kelders van SDTC overeen met het levenslot van 20.000 verschillende vrouwen.

De tempel of de kooplieden?

Mayoor Balsara (33) doet nog niet zo heel lang zaken. Hij studeerde bedrijfsbeheer in Londen. Acht jaar geleden opperde een vriend de idee om haar te gaan exporteren. In die tijd werd het tempelhaar nog verkocht voor 30 dollar per kilo, nu ligt de doorsnee prijs tussen 300 en 600 dollar. “Haren zijn een van de duurste goederen ter wereld geworden”, vertelt hij. Hij exporteert meer dan drie ton per maand naar Europa, per vliegtuig. Met de boot is het goedkoper, maar te traag.

SDTC heeft 300 mensen in dienst en Mayoor Balsara is van plan er nog dit jaar een honderdtal bij aan te werven. Als de haren aankomen in het atelier, worden ze gewassen, gekamd, volgens kleur gesorteerd en verpakt. De arbeidsters doen tijdens het werk hun schoenen uit, iets wat ze normaal gezien alleen in de tempel doen. Voor de koopwaar naar de luchthaven vertrekt, stellen ze zich in rij op voor de kisten en zeggen een vaarwelgebed. “Het is een gewijde activiteit”, zegt de patron.

Mayoor Balsara kocht onlangs een appartement van 300 m2 in een gebouw met zwembad, vloeren in helder marmer, een portier en een tuinman, in een van de betere buurten van Bangalore. Hij draagt een verschoten groen T-shirt met het Heinekenlogo, een gescheurde jeansbroek en een sikje dat de discrete look van de jonge chique Indiër weerspiegelt. Toen hij zijn bedrijf oprichtte, dacht hij niet dat hij het meer dan een jaar zou kunnen volhouden. Vandaag heeft hij nog maar één bekommernis: waar kan hij nog meer haar vinden?

Met een bevolking van meer dan 1 miljard zielen, beschikt India over een overvloed aan potentiële leveranciers van ‘grondstof’. Toch is de concurrentie bijzonder scherp. De tempels organiseren tegenwoordig veilingen waarvoor zelfs inschrijvingsgeld moet worden betaald. De prijzen zijn geëxplodeerd door de toename van de wereldvraag, een feit dat niet aan de aandacht van de tempelbeheerders is ontsnapt. Slechts weinigen onder hen zijn nog geïnteresseerd in vaste overeenkomsten waarbij het haar wordt verkocht tegen een vooraf afgesproken prijs.

Grootste kapsalon ter wereld

Balsara stuurt zijn vertegenwoordigers het hele land door op zoek naar nieuwe bevoorradingsbronnen tot in de kleinste dorpen toe. Hijzelf spreekt soms vrouwen met een kaal hoofd op straat aan om te weten te komen waar ze zich hebben laten scheren – alles welbeschouwd zou dat immers in een tempel kunnen zijn waarvan hij nog nooit gehoord heeft.

Veertig van zijn werknemers werken rechtstreeks in de tempels. Ze houden toezicht op de procedures om zeker te zijn dat de haren correct worden opgeslagen, en ze organiseren te gelegener tijd de verzending van de goederen. De tempels mogen een derde van de inkomsten uit de verkoop van haar besteden aan de uitbreiding en de restauratie van de gewijde gebouwen. De rest gaat naar goede werken, scholen, weeshuizen en ziekenhuizen. Een overheidsinstelling waakt over de tempelbeheerders om ervoor te zorgen dat ze de quota naleven.

Het Balati Institute for Surgery, in de stad Tirupati in het zuiden van India, geniet bijvoorbeeld een overvloedige financiering die afkomstig is van de verkoop van haar door de lokale tempel – de overvloed aan westerse hightechuitrusting in het ziekenhuis getuigt van de aanzienlijke omvang van de giften. Het Balati Institute biedt operaties die een gemiddelde Indiase loontrekker nooit zou kunnen betalen gratis aan. “We maken deel uit van een van de grootste liefdadigheidsprojecten ter wereld”, benadrukt de directeur van het ziekenhuis. “Normaal zou een enkele operatie 1470 dollar (1000 euro) kosten.”

Het instituut wordt gefinancierd door een van de rijkste tempels van het land: Tirumala-Tirupati. Die is georganiseerd als een holding met een stichting die de jaarinkomsten van 368 miljoen dollar (250 miljoen euro) beheert. “Wat kunnen we met de haren anders doen dan ze verkopen?” vraagt de directeur van de tempel zich af.

Per dag bezoeken 50.000 pelgrims Tirupati en ongeveer de helft daarvan, ook mannen, laat zich het hoofd kaalscheren. Het grootste deel van de haren wordt verkocht aan China, waar de keratine eruit gehaald wordt om het te gebruiken in cosmeticaproducten. Er zijn 600 barbiers aan de slag in de tempel van Tirupati, die dan ook het grootste kapsalon ter wereld is.

Even geheim als de Coca-Colaformule

Nadat de haardos van Manibhen is geland op de luchthaven Fiumicino in Rome, aan boord van een UPS-vlucht, wordt hij in een bestelwagen geladen en 50 km verderop vervoerd naar de stad Nepi. Bestemming daar is de onderneming Great Lengths, een Brits bedrijf dat 60 % van de wereldmarkt van de extensies in natuurlijk haar controleert en ook in België levert aan een netwerk van kapperszaken.

“We zijn de Rolls-Royce van de haarextensies”, glorieert de stichter van Great Lengths, David Gold (55). Zelf draagt hij zijn haar als een jonge Rudolph Valentino. Hij is gekleed in jeans, een tartanhemd en Clarksschoenen. Hij ziet er meer uit als een bezeten professor dan als een miljonair. “De beste manier om een idee te krijgen is de site te overvliegen met een helikopter”, zegt hij terwijl hij zich beweegt naar een van de drie landingsplaatsen voor helikopters die het eigendom van 10 hectare aan de rand van een meer rijk is.

Op de dun bezaaide vlakte van Nepi heeft David Gold drie grote fabrieken gebouwd waarvan de laatste net is afgewerkt. Omdat hij de zaken graag vanuit de hoogte bekijkt, werd de naam van zijn onderneming ook aangebracht op de daken van zijn fabrieken. Een uur later zit hij weer in zijn kantoor van waaruit een groot venster uitgeeft op de aangrenzende productiehal. Vandaag is blond haar in tint nr. 9 aan de orde bij Great Lengths.

De haren van Manibhen drijven in een depigmentatiebad. Ze zagen er merkwaardig doods uit toen ze in Nepi aankwamen, verpakt in een koekjesdoos bekleed met wit papier. Morgen worden ze drie tonen donkerder geverfd dan hun oorspronkelijk hazelnootbruin. Ze krijgen dan tint nr. 1, het diep zwart dat door een cliënte uit München werd gevraagd. Alleen David Gold, zijn dochter en zijn zoon kennen de geheime formule van het osmosebad dat ze hier gebruiken om het pigment uit de haren te halen. “Het is net als bij de formule van Coca-Cola”, plaagt hij ons.

Opkomst van een haarmaffia

Gold heeft zonet een e-mail uit Los Angeles gekregen. “Halle Berry heeft zeker en vast haar nodig tegen vrijdag”, luidt de boodschap. “We weten dat het onmogelijk is, maar probeer het aub te leveren.” Het is nu al woensdag, maar de actrice zal haar haren krijgen, voorzien van een label ‘ H.B. curly‘.

Beroemdheden vormen de beste reclame voor Great Lengths. Toen een Amerikaanse televisiereportage in 2005 aan het licht bracht hoeveel haarextensies er dat jaar over de rode loper van de Oscarceremonie passeerden, sprong de verkoop in de VS op met 110 % naar meer dan 20 miljoen dollar (13,6 miljoen euro).

Kartonnen dozen staan gestapeld tegen de muur van de verzendingsruimte. Elke doos staat voor een land en allemaal samen bevatten ze haren voor elk deel van de wereld. Bosnië staat naast Zuid-Afrika, Venezuela naast de Verenigde Arabische Emiraten, Australië vormt een koppel met Letland en Japan met Thailand. De Chinezen krijgen haar uit Kasjmir, de Indiase staat aan de zuidgrens van China. Haar uit Kasjmir is te dik voor Europese hoofden, maar het is perfect voor Chinezen. Er is ook haar dat terugkeert naar India, want zelfs Delhi telt tegenwoordig een aantal salons dat extensies aanbiedt.

“Het zijn haren die in het teken staan van geluk”, zegt Gold. “De mensen die ze wegschenken, zijn gelukkig ze te kunnen offeren; de kappers die ze kopen, zijn gelukkig ze te kunnen gebruiken; en de vrouwen die ze krijgen, zijn gelukkig omdat ze hun look verbeteren. Wat kan daar nu verkeerd aan zijn?”

Inderdaad, niets. Hij heeft het over haren, niet over organen, en de grote meerderheid van de schenksters laat ze vrijwillig afscheren. Er zijn echter ook duisterder wegen om aan menselijk haar te komen en er bestaat zelfs zoiets als een haarmaffia. Dubieuze handelaars verkopen echt Oekraïens haar op het internet, zonder enige informatie over de herkomst, tegen 1200 dollar per kilo. Onderzoekers zijn op de Oekraïense stad Tores gestoten, die als draaischijf fungeert voor die illegale handel. In Brazilië stelt de politie een toenemende en verontrustende trend vast: aanvallen door scalpjagers. In Engeland hebben verhalen over Russische gevangenen die met geweld worden kaalgeschoren een schandaal veroorzaakt, niet het minst omdat Victoria Beckham, de echtgenote van de befaamde Britse voetballer, verklaard heeft dat ze niet kan uitsluiten dat ze ooit haar van Russische gevangenen heeft gedragen in haar asymmetrische paardenstaart.

Er bestaat allicht een illegale trafiek in mensenhaar, bevestigt Gold. Maar hij haast zich om eraan toe te voegen dat zijn onderneming daar niet aan meedoet. “We zouden onmogelijk de hoeveelheden die we nodig hebben bij mekaar kunnen krijgen door ons aan die bronnen te bevoorraden.” Zijn onderneming telt distributiekantoren in 53 landen. Het jongste overnamebod dat Great Lengths binnenkreeg, bedroeg ongeveer 150 miljoen euro.

Streng per streng gesorteerd

“Zonder Margarita,” zo geeft hij toe, “zouden we nooit zover geraakt zijn.” David Gold ontmoette Margarita, een kapster, in een salon in Camden Town in Londen in de jaren negentig. Ze bood haar klanten extensies aan, maar die bleven niet zitten. Hij werd verliefd op Margarita en besloot een oplossing te zoeken voor haar probleem met de aanhechting van de haren.

Met de hulp van wetenschappers ontwikkelde hij een systeem om haarextensies aan de haren van een persoon te bevestigen door gebruik te maken van plakjes keratine. Hij liet die methode ook brevetteren. Het systeem vormt tot op vandaag de basis van zijn succes, ondanks een aantal aanvankelijke miskleunen. In het begin doken sommige klanten na enkele weken weer op, wijzend naar de ‘tennisballen’ die zich op hun hoofd hadden gevormd. De reden was eenvoudig: het procedé was goed, maar Gold had de cruciale vergissing begaan om geen rekening te houden met de richting waarin de haren groeiden. Elk individueel haar is opgebouwd als een dennenappel. Als je geen rekening houdt met de richting van die structuur, wrijven de haren tegen elkaar, gaan ze in ongewenste richtingen staan en raken ze verward. Om aan dat probleem een mouw te passen wordt in India de richting van de haargroei aangegeven met elastiekjes (om aan te geven waar zich de uiteinden van het haar bevonden), terwijl in Italië de lokken op een rij gelegd worden, waarbij de wortels op doorschijnende plakband gekleefd worden.

Ondanks alle voorzorgen geraken sommige haren tijdens het productieproces toch verward. Ze worden dan in plastic zakken gestopt en per vliegtuig verzonden naar Noord-Afrika. Daar worden ze door 260 werksters gesorteerd, streng per streng, zodat de wortels en de uiteinden allemaal in dezelfde richting komen. Vervolgens worden ze teruggestuurd naar Rome. Globalisering kan erg praktisch zijn… (T)

COPYRIGHT: DER SPIEGEL

Door Britta Sandberg