NIEUWE MEDEDINGERS

Rechters en opiniemakers

Kan men onbewogen blijven tegenover het grote gebeuren in het land, dat zich ver buiten de eigenlijke politiek en diep in de ethiek schijnt uit te breiden ? Of kan men niet anders dan onbewogen zijn wanneer men eenmaal de kern van de kwestie heeft gezien ? Ik stel voor deze kern aan te duiden als het vervoegen van de traditionele politieke klasse, die de politieke macht uitoefent, door twee nieuwe actoren : de rechters en de meningmakers.

Dit schijnt op het eerste gezicht een banaliteit. De rechtswereld is altijd een gevestigde macht geweest, gevestigd maar toch macht, en erop uit deze macht te handhaven tegenover de politiek en de maatschappij. De opwellingen van een gouvernement des juges zijn nooit ver geweest ; de feitelijke deelname aan het handhaven of herstellen van de macht heeft nooit ontbroken, en is evident in crisisperiodes zoals de naoorlogse repressie.

Ditmaal ziet men de magistratuur aantreden met het grote vaandel : het recht uiteraard en zelfs de morele grondslag zelf van het recht, de deugd. Haar optreden gaat gepaard met massale en irrationele explosies van de goeden tegen de slechten, waarbij de rechtswereld zich plotseling niet meer aan de zijde van de goeden bevindt.

BREUKLIJNEN.

De stilzwijgende verstandhouding tussen de rechterlijke macht en de andere twee (de uitvoerende en de wetgevende), en die het monopolie scheen te zijn van de politieke klasse, is in het gedrang gekomen. Bij de oude bekende breuklijnen van sociale aard (zoals overal) en van communautaire aard (specifiek voor België) is onverwachts een nieuwe breuklijn, een nieuw conflict te voorschijn gekomen. Er is niet eens een buitensporige scheut complottheorie nodig om een nieuwe actor in actie te zien.

Bijna gelijktijdig, en klaarblijkelijk niet zonder verband, wordt door de politieke klasse een andere nieuwe actor geïdentificeerd en wel in haar onmiddellijke nabijheid. Dit zijn de meningmakers. Zoals de rechters opkomen voor de deugd en het recht, zo eisen de opiniemakers het vaandel van de waarheid en van de openbaarheid. Men kan aannemen dat zij, met de explosie van informatie over de hele wereld en de vestiging van mediacratische machten, niet meer te loochenen zijn als macht.

Het zonderlinge is dat zij door democratische politici zouden worden afgewezen. De politieke democratie is gebouwd op de opinie ; de politicus ontleent aan haar zijn legitimiteit. Inzonderheid algemene verkiezingen zijn de instelling waarlangs, via de partijen uiteraard, de opinies (politieke, maar wat is politiek ?) in macht worden omgezet.

De politici legden soms mediageilheid aan de dag, maar wezen deze opinie niet terecht. Nu zijn de eerste tekenen daarvan aanwezig. Wanneer men na verkiezingen zoals die van 1991 een deel van de verkozenen principieel wil uitsluiten, is er iets veranderd in de verhouding tot de publieke opinie.

BEDREIGING.

De volgende stap lag voor de hand : de aaneenschakeling van grotere en kleinere tegenslagen en calamiteiten is voor de politieke wereld begonnen met die zwarte zondag, dit wil zeggen met de geïnstitutionaliseerde uitslag van een opiniepeiling. De nieuwe breuklijn heeft niets te maken met logica, maar is toch te verklaren. Voor de politieke klasse vormen de nieuwe mededingers (de rechters en de meningmakers) een bedreiging voor het machtsaandeel waarover het in de politiek steeds allereerst (zo niet uitsluitend) gaat.

Deze politieke klasse heeft jarenlang sociaal-economisch, maar ook cultureel en communautair, een demonstratie gegeven van zakelijke efficiëntie waarvan de eerste minister de geschikte verpersoonlijking vormde. De normale aflossing binnen een democratische politiek, namelijk verkiezingen met winst en verlies en andere meerderheden in de uitvoerende macht, werd buiten gebruik gesteld. Het hoeft dan niet te verbazen dat onverwachte andere deelnemers verschijnen.

DIAGNOSE.

De buitenlandse waarnemers van het gedoe worden bijzonder goed bediend : zij krijgen een nieuwe inhoud voorgeschoteld van het begrip Belgisch, dat steeds identiteit en inhoud miste. Het was een specifiek mengsel van stagnatie en desintegratie met een gewaarborgd vreedzaam verloop ; een enige kans dus om in plaats van een explosie een implosie van dichtbij waar te nemen.

Ook binnenlands zullen steeds meer afstandelijke en onbewogen observatoren deze diagnose overnemen, wat aan een behandeling van de ziekte moet voorafgaan. Hierin kadert het aantreden van onverwachte deelnemers aan de strijd om het slechts beperkt voorhanden goed dat macht heet.

LODE CLAES

Lode Claes is voorzitter van de redactie-adviesraad.