Hebben we een ongezonde aversie gekweekt tegen genetisch gewijzigde gewassen, chemie, sars, dioxine? Als we een generatie geleden even voorzichtig waren geweest, hadden we vandaag geen anticonceptiepil, geen auto, geen kiwi. Het lijkt wel of de onheilsbrenger met de sterkste kletskoek over gevaren de kranten en de tv haalt.
De Europese Unie doet dapper mee.
De kiwi in uw supermarkt glipte door de mazen van de zogenaamde voorzorgswetten van de Europese Unie ( EU). Die wetten proberen de risico’s voor onze gezondheid tot een minimum te beperken. Ook de auto (kankerverwekkende benzinedampen), de pil, de gsm, de chip, de foto en honderden andere producten kunt u kopen, want het voorzorgsbeginsel bestond nog niet. Levensreddende en nuttige vondsten zullen vandaag niet doorbreken of jaren te laat komen door de fundamentalisten van de risicovrees. Jeroen Bosch (1460-1516) schilderde de nachtmerries en de angsten van zijn tijd. Een hedendaagse Bosch zou doeken volverven met de hysterie over aids, sars, genetisch gewijzigde gewassen, chemie, autorijden, snowboarding. Elke dag zijn paniek.
Het voorzorgsbeginsel dat de groenen en andere professionele paniekzaaiers opdringen scalpeert het onderzoek van de wetenschappers en het leven van de burgers. Jo Bury, algemeen directeur van het Vlaams Interuniversitair Instituut voor Biotechnologie ( VIB): “Vandaag hanteren we voor nieuwe voedingsproducten eisen waardoor zelfs een ogenschijnlijk onschuldige kiwi niet meer op de markt zou komen. Die heeft namelijk bepaalde allergene eigenschappen. Destijds was het niet vereist om de potentiële allergeniteit van nieuwe voedingsmiddelen te testen. Vandaag stelt het voorzorgsbeginsel dat voedingsproducten met een risico van allergeniteit niet kunnen. Als de kiwi vandaag in de EU geïntroduceerd werd, zouden deze tests wel vereist zijn. De kans is groot dat de kiwi dan van allergeniteit verdacht zou worden en waarschijnlijk nooit op de markt zou arriveren.”
Genetisch gewijzigde gewassen worden al zes jaar gecommercialiseerd in Noord-Amerika. “Europa handhaaft een moratorium op genetisch gewijzigde gewassen. Door de normen steeds strenger te maken, proberen we alle risico’s uit te sluiten. We moeten ons ervan bewust zijn dat er daarom steeds meer nuttige toepassingen de markt nooit bereiken,” aldus Jo Bury.
Alles testen kan niet
Bill Durodié, onderzoeker aan King’s College ( Centre for Risk Management) in Londen, veroordeelt in het jongste nummer van het vaktijdschrift Risk Analysis het voorzorgsbeginsel en de uitgangspunten van het Witboek Chemie van de EU. Durodié: “De tijdspanne waarin de EU de proeven voor 30.000 chemische substanties met meer dan één ton volume per jaar wil testen is onrealistisch. In plaats van 2012 valt het einde in 2048. Veel erger is dat het merendeel van deze substanties een kwarteeuw of langer in gebruik is en al miljarden uren is geobserveerd. Het Witboek is een schrijnend voorbeeld van risicopaniek.”
De Europese Unie publiceerde risicorichtlijnen in het Witboek Chemie van 2001, vandaag is er een consultatieronde en in 2005 worden de nieuwe reglementen van kracht. Ook daar leidt een hysterische toepassing van het voorzorgsbeginsel tot onnuttige en onnoodzakelijke proeven en de bedreiging van duizenden jobs (zie kader: Minder risico, minder jobs). Dr. sc. Remi Vanhorebeek, hoofd corporate environment van Agfa-Gevaert, volgt al sinds 1974 de milieuvraagstukken van de fotoreus en de chemiebranche: “Ik betwijfel of de nieuwe reglementen voor een gezonder milieu zorgen. Veel van wat zou moeten gebeuren in de EU is het herhalen van proeven die ooit werden uitgevoerd op een niet-gestandaardiseerde wijze. Er moet serieus rekening gehouden worden met de kennis van de risico’s van deze substanties om de prioriteiten voor verdere teksten te bepalen. Ik verwacht op z’n minst een verschuiving van de chemieproductie uit Europa naar andere continenten. Voor kleinere Europese producenten van speciale chemicaliën, het type scheikundeproduct dat Agfa-Gevaert nodig heeft voor zijn fotografische materialen, wordt het onrendabel om die in Europa te maken vanwege de nieuwe proeven en de administratieve rompslomp.”
Agfa-Gevaert gebruikt 300 speciale substanties voor zijn films en filmplaten. De massachemicaliën worden “op smaak” gebracht door kleine hoeveelheden van deze specialiteiten. Een nota van de European Photographic Chemical Industry Association (waarin Agfa een hoofdrol speelt) toont aan dat de directe kosten van Agfa-Gevaert voor de proeven van chemische substanties met een jaarproductie van meer dan 1 ton (veertig stoffen) 6 miljoen euro zullen bedragen. Remi Vanhorebeek: “Deze kosten worden gespreid over de hele testperiode. Die beslaat in theorie elf jaar, hoewel niemand in de industrie gelooft dat de gevraagde proeven voor het testen van de in totaal 30.000 substanties in die tijdspanne kunnen worden doorgevoerd.” Voor een grote speler als Agfa-Gevaert zijn deze kosten draagbaar, vindt Vanhorebeek. Het probleem rijst bij zijn KMO-fabrikanten. “Die zullen weigeren onze kleinere bestellingen uit te voeren of produceren alleen als wij hun testkosten en administratieve lasten dragen.”
Pukkels op Mars? Help!
Waarom reageert het publiek steeds gekker op paniekverhalen, neemt het die voor waar aan en zet het de politici onder druk om op te treden? In Londen organiseerde een onnatuurlijk trio een conferentie over risicoafkeer. Neomarxisten, marktfundamentalisten en wetenschappers bekritiseerden samen de paniekmaatschappij. Spiked-Online, een prima Brits blad op het internet, de Amerikaanse marktvriendelijke denktank Tech Central Station en The Royal Institution, een evenknie van de Belgische Academiën, verzamelden in Londen wetenschappers en mediamensen voor het thema: risicoafkeer als moderne kwaal. Spiked-Online legde aan veertig wetenschappers, onder meer Carl Djerassi, de vader van de anticonceptiepil, de vraag voor: “Wat zijn de opvallendste wetenschappelijke, medische of technologische ontdekkingen en verwezenlijkingen waarvan u gelooft dat ze niet of moeizamer zouden gerealiseerd zijn als het voorzorgsbeginsel op dat ogenblik opgelegd geweest zou zijn?”
De antwoorden lezen als een staalboek van doorbraken: penicilline, aspirine, de telefoon, het vliegtuig, de luchtkoeling, de bloedtransfusie, de fiets, het werk van Galileo en Newton, moleculaire biologie, openhartchirurgie, de contraceptiva, de antibiotica, het Human Genome Project enzovoort.
Mick Hume, hoofdredacteur van Spiked-Online: “Deze maand is het sars en volgende maand pukkels op Mars. Elke maand heeft een hype waarvoor we ons te pletter moeten schrikken. Dit wordt onmenselijk. Leven is gelijk aan risico’s nemen en aanvaarden. We dragen mondmaskers waarvan we weten dat ze evenmin helpen als de pestamuletten tegen de Zwarte Dood in de Middeleeuwen. De oorlog tegen Irak was de eerste veldslag om risico’s uit de weg te gaan.”
Het Kyoto-protocol
“Het voorzorgsbeginsel waarop de EU en Europees links trots zijn – wij zijn moreel beter dan de Amerikanen die maar laten waaien, is de redenering – begint in de wetenschappen en sluipt daarop in alle kieren van de samenleving. Het wordt een culturele golf,” meent Hume.
“Europa wordt getiranniseerd door een code van de vrees,” zucht Jim Glassman van Tech Central Station. “Het Kyoto-protocol illustreert de overwinning van ‘bad science’: zonder deugdelijke en onomstotelijke feiten worden beslissingen met ontstellende financiële en economische gevolgen genomen. De temperatuur stijgt, op een bescheiden wijze, en niemand heeft tot vandaag bewezen dat dit meer is dan een toeval dat weer zal verdwijnen. Wat redelijk is als je de langetermijnschommelingen bekijkt. Er zijn geen bewijzen dat de huidige opwarming veroorzaakt is door de mens of door de industrie.”
De astrofysicus en klimaatonderzoekster Sallie Baliunas ( Harvard University): “Was de twintigste eeuw uitzonderlijk warm en gaat die zogenaamd onnatuurlijke trend verder? En zo ja, waarom? Het eerlijke antwoord is: wij weten het niet. In tegenstelling tot de modellen van de klimatologen tonen satellietmetingen op een hoogte tot vijf mijl dat er geen opwarming is veroorzaakt door de mens. De zonneontploffingen lopen parallel met de pieken in de opwarming van de aarde.”
“De opwarming van de aarde is voor een overgroot deel natuurlijk en niet uitgelokt door menselijke activiteiten. Maak de mensen in de Derde Wereld rijker en zij zullen de gevolgen van de opwarming van de aarde opvangen,” beweert Bjorn Lomborg, de gevierde en gevreesde Deense statisticus en schrijver van ‘The Skeptical Environmentalist’.
“Vroeger stonden de kritische vragen hoog in aanzien, vandaag overheerst het cynisme. We geloven niemand meer en we piekeren over vragen als: is snowboarden goed voor de maatschappij en is het veilig,” schampert Mick Hume. “Sars neemt grote afmetingen aan omdat de leiding van de Wereldgezondheidsorganisatie ( WHO) zelf de onheilsboodschapper is. De sarshysterie volgde niet uit stoute verhalen in de spektakelpers, maar vloeit voort uit de schrik van de WHO voor de publieke opinie. Dat publiek zou wel eens kunnen oordelen: jullie doen niks. Soms moet je de moed hebben om passief te blijven en alles binnen redelijke verhoudingen te zien.”
Frank Furedi van de universiteit van Kent, auteur van ‘The Culture of Fear’ en geestelijke inspirator van de debatten over risico: “Spreken over risico’s was tot voor kort de uitzondering en gebeurde in het leger en onder bankiers. Nu verzadigt het bazuingeschal over risico’s ons gehoor. Je vindt in de boekhandels geschriften getiteld ‘The Risk of Falling in Love’. Diepe cultuurstromingen drukken ons in een toestand van bevreesdheid en it will get worse. Niemand in de politiek durft nog op te komen voor risico’s en mensen zijn van nature afkerig van risico, dus leiderschap moet dat counteren.”
Slappe CEO’s
“Een leeuwendeel van CEO’s wentelt zich in bochten om de groenen ter wille te zijn. Zij missen de fierheid en het zelfvertrouwen van de vorige generatie. De dierlijke instincten van de mens die de progressieve econoom John Maynard Keynes eigen, noodzakelijk en natuurlijk vond voor de welvaart, worden belachelijk gemaakt,” meent Jim Glassman.
“Dioxine was geen risico voor de gezondheid, het is een kwestie van perceptie. Er is een politisering van de toxicologie gaande,” betoogt professor Jim Bridges, voorzitter van het toxiciteitscomité van de Europese Unie. Bill Durodié vult aan: “De politiek vleit de lawaaierigste activisten en leidt niet, maar wordt geleid door de onlusten van het ongeïnformeerde publiek. Leden van de bevolking, soms dwaaskoppen, drie studenten, drie Greenpeacers, tegenstanders van dierproeven en 47 usual suspects, krijgen van de overheid, die zelf niet durft beslissen, in ethische comités medebeslissingsrecht over uiterst ingewikkelde kwesties waar de leden amper of niks over weten. Is dat democratie? Nee, dat is anarchie, want 80 % van het publiek meent dat de astrologie een wetenschap is.”
Frans Crols
“Een leeuwendeel van CEO’s wentelt zich in bochten om de groenen ter wille te zijn. Zij missen de fierheid en het zelfvertrouwen van de vorige generatie.”
