Narcisten zijn nog steeds baas

Bent u ook nog verbaasd over het gedrag van sommige (Amerikaanse) topbankiers of CEO’s uit de automobielsector? Ze managen hun bedrijf in de vernieling en aan het einde van de rit lijkt er hen maar één ding te interesseren: een bonus, gratis tickets voor de opera of een tripje met een privéjet.

Deze heren lijden aan narcisme. Ze zijn met andere woorden ziek. En het goede nieuws is: narcisme is uitgebreid bestudeerd in de leiderschapsliteratuur. Onder andere door de bekende Nederlandse hoogleraar Manfred Kets de Vries, die zelf overigens enkele flink ontwikkelde narcistische trekjes vertoont. Het komt dus niet alleen in de Verenigde Staten of in het bankwezen voor…

Narcisten zijn verliefd op zichzelf. Niet alleen vinden ze zichzelf fantastisch en verwachten ze dat men hen erkent als superieur (‘master of the universe’), maar ze geloven echt dat ze ‘speciaal’ en uniek zijn en dus slecht begrepen worden. In feite kan de narcist enkel begrepen worden door mensen die op zijn niveau staan als het gaat over unieke talenten. En hoeveel lopen er daarvan rond?

Narcisten zijn de meesters van de grootse plannen. De details en de uitvoering laten ze graag over aan de mindere goden. Ze hebben bovendien een oppervlakkige charme die hen zeer geschikt maakt voor mediaoptredens, toespraken vanaf het podium of spectaculaire acties. De narcist meent over speciale voorrechten te beschikken, meent recht te hebben op een voorkeursbehandeling en rekent er zonder meer op dat men met zijn verwachtingen rekening houdt.

Volgens twee deskundigen van de John Kennedy School of Government aan Harvard University, is het lijstje narcisten wel erg lang. Voorbeelden zijn: Adolf Hitler, Joseph Stalin, Saddam Hoessein, Steve Jobs, Michael Eisner (lang de nummer een bij Disney), Kenneth Lay (Enron), Richard Branson (Virgin), Benjamin Netanyahu, John McCain, George W. Bush en Jimmy Carter.

Narcisten gokken graag en geraken er gemakkelijk aan verslaafd. Narcisten overschatten immers vrij systematisch de kans dat ze zullen winnen, dat ze met hun gedurfde risico’s wel weg zullen geraken. Ze focussen zich namelijk zeer sterk op de mogelijke beloning, en hoe groter de beloning, hoe meer ze zich tot het ‘casino’ aangetrokken voelen. Het zal wel geen toeval zijn dat we steeds meer over ‘casinokapitalisme’ spreken.

Omdat narcisten vooral oog hebben voor hun beloningen, zullen ze, als ze van hun troon zijn gevallen, zich wat minder bekommeren om hun imago, laat staan om wat ze anderen aangedaan hebben. Ze blijven geobsedeerd door de beloningen, waar ze echt menen recht op te hebben. Dat is trouwens een typische eigenschap van een narcist. Waar anderen die falen getormenteerd worden door schaamte of schuldgevoel, zal de narcist vooral rondbazuinen hoe oneerlijk hij wel is behandeld. Hij heeft er dan ook geen probleem mee om ‘na de val’ nog uitgebreid geïnterviewd te worden. Want dat is een ultiem middel om het recht te doen zegevieren en de enige juiste visie te laten prevaleren.

Is narcisme echt een nadeel? Twee onderzoekers van Pennsylvania State University onderzochten narcisme bij de topleiding van 105 bedrijven uit de informaticasector. Er bleek een duidelijk verband tussen narcisme en de ‘grootsheid’ van de beslissingen: radicale veranderingen in investeringspatroon, gedurfdere overnames en extremere bedrijfsresultaten (grotere winsten of… grotere verliezen). Begint dat stilaan bekend in de oren te klinken?

Narcisten hebben duidelijk een aantal nadelen: ze engageren zich niet in een sociaal systeem en proberen weg te geraken zodra het moeilijk wordt, ze steken heel vaak andermans pluimen op hun eigen hoed en demotiveren zo hun medewerkers, ze hebben een zwak oordeelvermogen dat sterk gekleurd wordt door hun persoonlijke voorkeuren.

Maar op de momenten van de waarheid tonen ze zich erg zelfverzekerd. Hun enorme zelfvertrouwen en de haast natuurlijke dominantie maakt dat ze vaak als redder des vaderlands worden gezien. Raden van bestuur of kiezers worden vaak aangezogen door narcisten; het is ook duidelijk dat in sommige sectoren de relevante stakeholders wachten op een superster met zeer hoog pr-gehalte. Zo betekenen notoire narcisten als Steve Jobs of Richard Branson op hun eentje soms meer dan alle marketingbudgetten samen.

Typisch voor narcisten is dat ze graag over zichzelf schrijven. Daarom natuurlijk dat zovele CEO’s en toppolitici hun memoires of autobiografie schrijven. Alles wat ze hebben meegemaakt, is immers per definitie heel interessant. Uiteraard zijn er op deze regel schitterende uitzonderingen. Mensen, zoals ik, die in alle nederigheid hun eigen columns herlezen en dan tot de objectieve conclusie komen dat die echt superieur zijn. Dat heeft dan weer niets met narcisme, maar wel met superieure talenten te maken. Overigens, als ik dagelijks mijn gelaat bestudeer in de spiegel, merk ik toch ook wel dat God sommige hoofden perfect heeft geschapen. Op de andere liet hij haar groeien. (T)

DE AUTEUR IS HOOFDDOCENT AAN DE UNIVERSITEIT GENT EN PARTNER VAN DE VLERICK LEUVEN GENT MANAGEMENT SCHOOL.