Minder controle is meer controle

Kennis is macht. Het is altijd zo geweest en het zal zo blijven. Maar de betekenis van die woorden is veranderlijk. Is kennis louter informatie of ook breder inzicht? En macht: is dat directe controle over mensen – genre ‘doe dit nu!’ – of gaat het ook over meer?

Het ego wil egocontrole, maar een mens is niet alleen ego. Louter directe controle is dan ook slechts een deel van een groter geheel. Een voorbeeld: ik kijk nu naar mijn vingers die snel deze woorden tikken. Toch heb ik geen controle over elke beweging van elk spiertje. Als je het me vraagt, weet ik zelfs nauwelijks waar de letters staan. Onderzoek toont iets dat nog eigenaardiger is: typende vingers kunnen al naar de juiste letters gaan nog voor de schrijver bewust weet welk woord hij als volgende zal gebruiken! Ik mis dus directe egocontrole… en net daardoor gaat het typen vlot. Minder controle is hier meer controle: ik-als-totale-persoon controleer mijn computer beter.

Dit gegeven is voor elke leider belangrijk. Complexe technologische ontwikkelingen maken het des te relevanter. Hectische veranderingen staan steeds minder toe dat men nog overwegend steunt op egocontrole. De moderne leider móét breder gaan, en dus open zijn. Medewerkers moeten steeds meer zelfstandig beslissingen nemen. Technologie, zoals sociale media, doet informatie zo snel en zo massaal de wereld rondvliegen, dat niemand dat in de verste verte meer optimaal kan doen werken zonder de controle los te laten. Het is ideaal als de grenzen daarvan voortdurend onder spanning staan.

Maar zo duikt de boeman stress op. Logisch, want stress betekent per definitie dat de behoefte aan controle groter is dan de controle zelf. Bovendien spelen ook de perceptie van de behoefte aan controle en de perceptie van controle een rol.

Als iemand de perceptie heeft dat zijn directe controle vermindert, kan dat tot meer stress leiden. Het is dus belangrijk de openheid niet te forceren. Wel kan men bij zichzelf op een beredeneerde manier werken aan een vermindering van een overdreven behoefte aan controle. Ik denk dat dat een oefening is die elke leider keer op keer bij zichzelf moet maken. Bij nieuwe generaties is die openheid hopelijk ingebakken. Voor de huidige leiders is het soms een zure appel. Maar kijk: de controle laten gaan, is al gemakkelijker dan de controle opgeven. Voel je het verschil? Het is een verschil in… controle: bij het eerste moet je, bij het tweede mag, kan, laat je.

Men kan verslaafd raken aan controle. Neem bijvoorbeeld chronisch overmatig eetgedrag. Door te eten, krijgt men een gevoel van controle: over de directe honger en het zich minder goed voelen. Het eten is daardoor stressreducerend. Achterliggend verliest men echter controle op zijn gewicht en op het eten (en niet eten) wanneer men dat zelf wenst. Men komt in een vicieuze cirkel van controle grijpen en tegelijk van controle verliezen. Zo’n cirkel is de basis van een verslaving.

Ook de drang tot controle-als-leider kan leiden tot zo’n vicieuze cirkel. Het vasthouden aan directe controle geeft een direct goed gevoel, maar bevredigt niet de diepere controle. Deze laatste kan zelfs verminderen. Daardoor wordt de behoefte groter, en dan ook het streven naar steeds meer controle. De cirkel naar verslaving is rond. Een leider die zijn rol vooral ziet in het controleren, kan door de noodzaak tot loslaten in een identiteitscrisis raken. Dat is niet nodig: laat de controle los die je toch relatief weinig nodig hebt en je kunt des te gemakkelijker de controle behouden die je wel nodig hebt.

Stel: je rijdt met de auto op een gladde weg. Je begint te slippen en schuift naar een boom toe. Door het stuur om te gooien (directe controle), verlies je alle controle over het grotere geheel. Maar door rekening te houden met de hele situatie, kun je voor enige grip op de weg zorgen en alsnog de boom vermijden. Je offert dus enige controle op… en krijgt een heel belangrijke controle in de plaats. Belangrijk genoeg? Wat je in deze tijden ook kunt zien, is dat men daardoor niet naar minder behoefte aan leiderschap evolueert, zoals sommigen beweren, maar net naar veel méér, tenminste echt, open leiderschap. Dat is: niet alleen rekening houden met het wiel in de auto, maar ook met de wielen onder het voertuig.

Meer info: www.openleiderschap.be

De auteur is arts, master in cognitieve wetenschappen en A.I., en doctorandus in medische wetenschappen.

Een leider die zijn rol vooral ziet in het controleren, kan door de noodzaak tot loslaten in een identiteitscrisis raken. Dat is niet nodig.