Masters of disaster

DE SCHAAMTELOZE interne staatsgreep die Jean-Claude Juncker organiseerde om zijn poulain Martin Selmayr, de Raspoetin van de Europese Commissie, te bombarderen tot secretaris-generaal, is een schoolvoorbeeld van ondeugdelijk bestuur. Het gebrek aan reactie van de andere Commissieleden al evenzeer. Dat is wrang als je bedenkt dat de Europese Commissie de ESG-deugden predikt: het in acht nemen van environmental, social en governance– principes door ondernemingen en beleggers. Luister naar mijn woorden, maar kijk niet naar mijn daden.

In enge zin heeft deugdelijk bestuur betrekking op de relatie tussen aandeelhouders, bestuurders en het management, en in ruime zin op de interactie tussen alle belanghebbenden. Deugdelijk bestuur is een factor die beleggers al te vaak verwaarlozen. Het is een wollig en hoogdravend onderwerp dat weinig tot de verbeelding spreekt. En spreekt het wel tot de verbeelding, dan stellen we ons oersaaie aandeelhoudersvergaderingen en raden van bestuur voor, georkestreerd door overjaarse mannen in overmaatse pakken. De doorsneebelegger besteedt liever aandacht aan de business.

DAT GEBREK AAN AANDACHT is onverdiend. Ondeugdelijk bestuur is een belangrijke risicofactor. Als zich manifeste vormen van slecht bestuur voordoen, is onheil nabij. Een archetype van slecht bestuur is favoritisme – denk maar aan de staatsgreep bij de Europese Commissie, die je wat meer begrip voor de brexit doet krijgen. Een ander archetype is dat van de voorzitter van de raad van bestuur die de CEO overvleugelt – denk maar aan Fortis voordat het helemaal fout ging. U mag onraad ruiken als de eerste vaker in de pers komt dan de tweede. Het kan ook in de andere richting, wanneer de CEO de raad van bestuur overvleugelt, zoals Lord Browne bij BP, tot zijn carrière begon te lekken.

Een situatie waarin één persoon beide functies bekleedt in een beursgenoteerde onderneming, is fundamenteel schizofreen. Gelukkig is dat niet gangbaar in Europa, maar wel in de helft van de Amerikaanse bedrijven in de S&P500. Nog een ander voorbeeld is het miskennen van de rechten en de belangen van de minderheidsaandeelhouders. De hel op aarde is de uitzichtloze situatie van een minderheidsaandeelhouder van een niet-genoteerde onderneming met een slecht bestuur.

SLECHT BESTUUR zit soms verborgen achter een rookgordijn van correcte formele regels en ronkende bedrijfswaarden, maar beleggers kunnen het ook anders detecteren. De aanstichters van slecht bestuur hebben een gemeenschappelijke karaktertrek: ze zijn arrogant. Ze zien zichzelf als masters of the universe, verheven boven het bedrijfsplebs. Als je je een goddelijke status aanmeet, kun je de regels van deugdelijk bestuur buigen of breken, en als het even kan, ze dicteren aan anderen. Als we ze niet toepassen, zullen we het wel uitleggen en vrolijk doorgaan zoals voorheen.

ARROGANTIE is de voedingsbodem voor megalomanie. In de bedrijfswereld neemt die de vorm aan van grote en dure overnames – een gegarandeerd recept voor catastrofes. Zeven op die tien overnames creëren geen waarde of vernietigen waarde. Arrogante CEO’s hebben ook de onhebbelijke gewoonte de boekhouding naar hun hand te zetten. Er moeten alarmbellen afgaan als een onderneming op miraculeuze wijze steeds nipt de consensuswinstverwachting verslaat. Het is een empirisch feit dat analisten de bal vaak misslaan. Daarom is het ondenkbaar dat de bedrijfsresultaten daar steevast lichtjes boven liggen. Het is ook een vaststaand feit dat één boekhoudkundige vrijheid er steevast tien andere verbergt – het kakkerlakfenomeen. Arrogantie aan de top maakt ook de bedrijfscultuur kapot. Als de toplui de regels niet respecteren, waarom zou de rest van de organisatie dat wel doen?

OOK BELEGGERS in overheidsobligaties kunnen hun voordeel doen met aandacht voor deugdelijk bestuur. Arrogantie en corruptie zijn twee kinderen van dezelfde verderfelijke moeder. Als een overheid corrupt is, is het geen goed idee in haar obligaties te beleggen – kijk maar naar Argentinië en Griekenland. Als de Europese Commissie beursgenoteerd was, zette ik in op short.