MARKTECONOMIE IS MACHTSECONOMIE

Geen alternatief meer

Sedert enige tijd speelt het communautarisme een belangrijke rol in het politieke debat in de Verenigde Staten, in Duitsland en ook in Nederland. In België slaat het echter niet aan. Mijn eigen aandacht kreeg het eerder toevallig, door de naam van zijn geestelijke vader Amitai Etzioni. Van hem las ik tientallen jaren geleden reeds een werk over de sociologie van het gevangeniswezen (getrouw aan mijn oude gewoonte om mij te verdiepen in de sociologie van de omstandigheden waarin ik mij bevond, teneinde er de nodige afstand van te kunnen nemen).

Zoals de naam al aanduidt, is het communautarisme het opkomen voor de plaats en de rol van allerlei gemeenschappen : van de kleinste (zoals het gezin) tot de grootste (ook de staat is een gemeenschap of kan dat zijn). Is dit communautarisme aldus een aanvulling of een correctie op de liberale benadering, die uiteraard geen tussenstadia wil in de relatie tussen de enkeling (liefst omschreven als de burger) enerzijds en de staat (liefst zo weinig mogelijk) anderzijds ?

SCHRAALHEID.

De liberalen verdedigen zich : hun oorspronkelijke denkers hebben wel degelijk rekening gehouden met het bestaan van al deze “tussengemeenschappen” en er zelfs op gerekend, vooral dan op de ethische banden die zij bevestigen, om hun eigen markteconomie aanvaardbaar en zelfs mogelijk te maken. Hoe dan ook, de liberalen hebben ermee te doen.

Voor andere politieke strekkingen lijkt het communautarisme veeleer een andere voorstelling van het fameuze middenveld, of zelfs een pluralisme in een andere verpakking. Voor de liberalen is het echter een alternatief om zich los te maken uit hun schraalheid of, zou men kunnen zeggen, hun eenzijdigheid. Een verruiming dus, zoals ook VLD-voorzitter Verhofstadt die heeft nagestreefd met zijn Burgermanifesten.

Nu, vijf jaar later, levert het liberalisme in België zelfs geen alternatief meer voor het beleid dat de naam Dehaene draagt en waarop de communautaristische kritiek volledig van toepassing is. Hier triomfeert het egoïsme-beginsel (naar de titel van een ander geschrift van Etzioni) ; hier ontbreekt elke morele dimensie tegenover de “economistische” mechanismen.

BEVOOGDING.

Natuurlijk heeft men niet bezuinigd, natuurlijk werd het staatsapparaat niet ingekrompen. Het grootscheeps privatiseren is een karikatuur van het “ontstaatsen”. Alles wordt overgebracht van de politiek, van de economie en in toenemende mate ook van de culturele sector, naar een tussengebied waar aanzien (of invloed, of hetgeen ervan overblijft) en geld en politieke macht of beschikkingsmogelijkheden omgewisseld kunnen worden.

De markteconomie is een machtseconomie geworden. In de plaats van de algemene vrijheid is een algemene bevoogding gekomen. Alle politieke richtingen hebben hierin hun aandeel, maar het aandeel van de liberale strekking is overwegend.

Indien een passief ondergane geschiedenis in deze Belgische ruimte enige bruikbare politieke materie (of, indien men wil, traditie) had achtergelaten, dan was het toch wel deze van het terugdringen en beperken van de staat, in feite van het buitenland, ten voordele van de kleine communauteiten allerhande. Een zachte vorm van verwaarlozing dus, een benign neglect, die zelfs heilzaam zou kunnen zijn. Het liberalisme speelde op zijn eigen terrein, en moest dan hooguit nog een modus vivendi vinden met de Kerk en haar structuren.

KRACHTPROEF.

Zo heeft het zich echter niet voorgedaan. Met het blote oog kan men zien dat het liberalisme in de hoofdstad een even groteske arrogantie aan de dag legt tegenover zijn onmiddellijke geografische omgeving (de Vlaamse) als tegenover de meest ruime, de Europese.

In Wallonië worden dan ethische thema’s (inzonderheid de solidariteit) aangevoerd voor het instandhouden van ongelijkheden, tegen alle economische liberale rationaliteit in. En het liberalisme in Vlaanderen werd blijkbaar murw genoeg geacht door wijlen Jean Gol, om de laatste maanden voor zijn dood doende te zijn aan de voorbereiding van een nieuwe krachtproef met de Vlamingen tegen het jaar 2000 (duidelijk beschreven in Le Vif/l’Express na zijn overlijden).

Die krachtproef komt er misschien nog wel maar ze zal zeker minder of zelfs niets te maken zal hebben met het liberalisme, dat hierdoor op zijn zachtst gezegd verder zal verschrompelen en verschralen. Het liberalisme valt weg als alternatief, maar dat volstaat niet eens om andere politieke alternatieven een ernstige kans te geven in het slop waarin de Belgische politiek zich bevindt.

LODE CLAES

Lode Claes is voorzitter van de redactie-adviesraad.