MARK EYSKENS

Ontsierd optimisme

Met de titelvraag Is verandering vooruitgang ? peilt ex-premier Mark Eyskens naar de maatschappelijke gevolgen van de Derde Industriële Revolutie (DIR). Vooraf toont hij aan wat de DIR juist betekent : “De meest verstrekkende strukturele breuk die zich aan het eind van deze eeuw voltrekt, een permanente en aanzwellende vloedgolf van wetenschappelijke ontdekkingen en uitvindingen. Men zou ook kunnen gewagen van een Permanente Industriële Revolutie (PIR).” Een spectaculair nieuw inzicht brengt de professor Ekonomie daarmee niet. De eminente futuroloog Alvin Toffler wees met De nieuwe machtselite al in 1990 op het einde van het schoorsteenkapitalisme en de dominantie van kennis en netwerkmacht. Met zijn begrip DIR blijft Eyskens ook aardig in de buurt van een eerdere best-seller van Toffler : De derde golf (1980). Beide zetten ze de impact van de nieuwe technologie uiteen op politiek en maatschappij.

Er doemen meer markante overeenkomsten op. Beide auteurs merken op dat de kapitaalgoederen (machines) 150 jaar na Karl Marx‘ analyse als produktiefaktor in de schaduw gesteld worden door de geïnformatizeerde, menselijke kreatieve kennis. Die valt niet te desindividualizeren en te nationalizeren volgens het marxistisch-leninistische receptenboek. Kortom, de DIR veroorzaakte de implosie van het kommunisme, zowel “als ekonomisch systeem, als politiek regime en als ideologische doctrine.”

Toch spoort die opmerking Eyskens er niet toe aan de vrije markt of een liberale politiek onvoorwaardelijk te bewieroken. Hij schetst de voordelen van een puur aanbodbeleid, maar waarschuwt meteen dat een koopkrachtvermindering van de bevolking de mooie aanbodteorie doorprikt. “De cholera van de inflatie zou bestreden worden, maar de pest van de werkloosheid zou de kop weer opsteken.” Eyskens ziet meer heil in een middenkoers, waarin de staat enkel als arbiter optreedt en waakt over de vlotte werking van de markt. De gemengde ekonomie maakt echter zwaar slagzij, waardoor de verleiding van een neoliberaal radikalisme zich opdringt. Eyskens verdedigt een overheidsoptreden “omdat de marktekonomie ondanks haar voordelen niet vanzelf een aantal maatschappelijke doeleinden verwezenlijkt (zoals een rechtvaardige verdeling van de inkomens, veiligheid, vrede en een loyale toepassing van de konkurrentieregels).”

Eyskens heeft oog voor de enorme problemen, maar spreidt over het algemeen een hecht geloof in de verlichte mens tentoon. Dat leidt tot een relatief optimisme. Helaas ontsiert hij zijn dynamisch en erudiet betoog met een scheut prekerigheid en enkele gênante uitschuivers (onder meer over aids).

LUC DE DECKER

Mark Eyskens, Is verandering vooruitgang ? Davidsfonds, 200 blz., 700 fr.