Mag het ook eens niét over geld gaan?

België en Nederland organiseren de wereldbeker voetbal 2018 dus niet. Qatar organiseert het toernooi wel in 2022. Leve de voetbalsport, maar vooral leve het grote geld. Persoonlijk ben ik er niet rouwig om, ik hou niet echt van die voetbalhype. Geld beslist alles in de sport en dat is verontrustend.

Bij de oude Grieken waren er drie edele beroepen: politicus, filosoof en poëet. Wie via handeldrijven zijn boterham moest verdienen, werd minachtend bekeken. Die houding is eeuwenlang gebleven. Prinsen, kunstenaars, bisschoppen, vrije beroepen, wetenschappers stonden maatschappelijk veel hoger aangeschreven dan ondernemers. Uiteraard wist men al lang dat geld belangrijk was, maar geld kon je ook erven, krijgen, belasten, enzovoort. Gewoonweg geld verdienen, dat was voor de dagloners, de arbeiders, de minderen van de maatschappij. Geld bepaalde slechts een klein deeltje van je identiteit en dan nog niet wat echt belangrijk was. Godsdienstige overtuiging, karakter, afkomst, politiek, vriendenkring, opleiding, dat waren de dingen die telden. Er was bijna geen groter verwijt dan ‘nouveau riche’: wel geld, maar niets anders.

Maar wat is de situatie nu? Sport is business. Toptoernooien zijn economische investeringsprojecten. Politiek is big business. De fortuinen die in de Verengde Staten worden besteed aan verkiezingen, tarten elke verbeelding. Ierland, Portugal, Spanje lopen in de politieke kijker. Om hun godsdienstige overtuigingen? Omdat ze een oorlog begonnen zijn of beëindigd hebben? Neen, om economische redenen. China is een wereldspeler. Wat weten we nu over Chinese cultuur? Niet veel meer dan twintig jaar geleden. Maar China is economisch belangrijk geworden.

Ik woonde onlangs nog eens een toneelvoorstelling bij. Boeiend stuk, redelijke opkomst. Temperatuur in de zaal? Zeker niet veel meer dan 13 graden. Er was blijkbaar te weinig geld om de zaal te verwarmen. Het gesubsidieerde gezelschap bracht een merkwaardig stuk, met goede spelers en in een naar mijn oordeel professionele regie. Maar ik denk dat de meeste aanwezigen in de zaal vooral de fleece dekentjes onthouden hebben, het klappertanden en dat je af en toe zelfs een acteur kon zien rillen. Dat is dan Antwerpen 2010. Er is cultureel talent zat, er is professionalisme en goede wil, maar je brengt heden ten dage geen cultuur meer zonder bakken geld.

Men klaagt steeds meer over een gebrek aan wetenschappelijk onderzoek. Ook hier hetzelfde liedje: aan hersencellen geen gebrek. Maar modern onderzoek kost geld, veel geld. Een moderne onderzoeker kan niet meer werken zonder een reeks databases en die zijn peperduur. De vroegere wetenschapper had vaak genoeg aan een studeerkamer, of een microscoop. De hedendaagse wetenschappers niet.

En zo blijft geen tak van de samenleving overeind zonder geld. Het jongste grote thema in de wereldomvattende samenleving is de milieuproblematiek. Niemand wil op een verhitte aarde wonen. En dus is er verandering nodig. Uiteraard een mentaliteitswijziging. Maar daarnaast is er ook geld nodig, en in zekere zin niet eens zoveel, we moeten enkel een soort verzekeringspremie betalen om onze toekomst veilig te stellen. Maar dat geld wil men niet betalen. Eerst moeten andere partijen die verzekeringspremie betalen. En op die manier zijn milieudiscussies ook al bijna uitsluitend financiële discussies.

En stilaan wordt onze talenkwestie ook uitsluitend nog een centenkwestie. Bijna vijftig jaar geleden zei mijn leraar Nederlands, een rasechte flamingant, het heel duidelijk: het gaat om de centen, studenten. Hij krijgt vandaag helaas over de hele lijn gelijk: van voetbal tot politieke hervormingen, van onderzoeksbeleid tot koude toneelzalen, van verkiezingen tot ontwikkelingshulp: het aandeel van ideologie, van wijsheid, van wetenschap of van politiek debat brokkelt almaar verder af. Dat van Mammon, de afgod van het geld, neemt almaar toe. U moet mij geen studie bekostigen om te bepalen hoe gezond dat is voor een maatschappij.

MARC BUELENS, Partner-hoogleraar management aan de Vlerick Leuven Gent Management School

Wie via handeldrijven zijn boterham moest verdienen, werd ooit minachtend bekeken. Die houding is eeuwenlang gebleven. Tot nu.