MADELEINE, EEN NAAM OM NOOIT TE VERGETEN

Marc Buelens
Marc Buelens Professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Er is niets verkeerd met geld geven voor Madeleine. Maar we moeten tegelijkertijd veel harder werken aan systemen die alle Madeleines een faire kans geven.

Wekenlang is het nieuws in Groot-Brittannië gedomineerd door een meisjesnaam: Madeleine, bij ons meestal Maddy genoemd. Het vierjarige meisje is in Portugal in vreemde omstandigheden verdwenen en de hele natie voelt mee. Miljoenen ponden werden verzameld in een fonds om het onderzoek naar haar verdwijning extra te financieren. Ook buiten Engeland is het medeleven groot. Madeleine was in veel landen het belangrijkste nieuwsitem en in ieder geval het onderwerp dat het meest de harten van de gewone mens beroerde. Er zullen de volgende maanden heel veel baby’s de naam Madeleine krijgen.

Deze voorbeelden tonen aan hoe sterk empathie kan zijn. We voelen de pijn van de ouders, we ervaren hun knagende onzekerheid. We leven mee, we storten geld, we stappen mee in marsen. We zijn geen robotten, geen psychopaten. Het is niet onze dochter, maar we handelen tot op zekere hoogte alsof Maddy wel ons kind is. Deze menselijke eigenschap ligt aan de basis van onze zorg voor anderen, onze solidariteit, ons fijngevoelig mens-zijn. Er schuilt een liefhebbende ouder in elk van ons. Dat is heel goed nieuws voor de mensheid. En omdat we zo emotioneel zijn, heeft marketing en verkoop zin. Wie de gevoelige snaar kan bespelen, doet de kassa rinkelen.

Meisjes zonder naam. Intussen zijn er in Afrika honderden, zo niet duizenden kinderen gestorven van honger, ziekte, mishandeling. Meisjes worden er regelmatig verminkt, verkracht, ontvoerd. Vaag in ons achterhoofd weten we dat wel, maar die meisjes dragen geen naam. We reageren niet. We zijn onverschillig, we zijn koud-robotachtig. Er schuilt blijkbaar een psychopaat in elk van ons. Dat is heel slecht nieuws voor de mensheid. Net zoals het bedrijfsleven heel berekend, koel en afstandelijk te werk kan gaan.

Een geordende samenleving moet blijven stilstaan bij die vreselijke contradictie: waarom zijn we zo snel geraakt als een slachtoffer een naam heeft en zijn we zo hard als het om anonieme slachtoffers gaat? We zijn emotioneel geprogrammeerd om zwakke wezens te beschermen, en dat is goed. Maar we zijn alleen emotioneel geprogrammeerd, niet rationeel. Ware het niet beter voor de mensheid dat de miljoenen ponden voor Madeleine ook besteed konden worden om de efficiëntie van het politieapparaat te verbeteren, waardoor alle verdwenen en vermiste kinderen sneller en degelijker overal ter wereld kunnen worden opgespoord en zo mogelijk gered uit de handen van mensen met slechte bedoelingen? Uiteraard. Maar dat zou dan weer een soort belasting zijn en dat wil niemand betalen, ook al kan je daar tientallen Madeleines mee redden.

Grote nood, kleine gift. Gelukkig kunnen zulke dramatische, erg zichtbare gebeurtenissen een hele maatschappij wakker schudden om systemen, trainingen, databases, managementprocessen te ontwikkelen die iedereen ten goede komen. In België is de samenwerking tussen Child Focus en de overheid bijna exemplarisch. Helaas was er onnoemelijk veel lijden voor nodig bij iedereen die van dichtbij of van ver betrokken was bij de slachtoffers van Dutroux.

Het Madeleineprobleem zit heel diep. Amerikaanse psychologen vroegen aan gewone mensen hoeveel geld ze zouden besteden om honger in het buitenland te bestrijden. Mensen geven meer aan één goed beschreven dan aan zeven ‘algemene’ slachtoffers. De nood is zeven keer groter, de gift is kleiner. Dezelfde onderzoekers konden duidelijk aantonen dat we vooral geven aan slachtoffers die een naam dragen en niet aan anonieme groepen. Dat is uiteraard de kracht van televisie: een gelaat geven aan onrecht, menselijk nood. Dat is wat reclame overigens ook doet: een concrete invulling geven aan onze abstracte behoeften. En reclame werkt. Verkoop en marketing spelen vaak zeer handig in op die vreemde menselijke contradictie: hard in abstracto, zacht in concreto.

Emotieloze instellingen. We zien onszelf graag als redelijke wezens. Er is niets verkeerd met geld geven voor Madeleine of met een petitie ‘Red de ijsbeer’ tekenen. Maar we moeten tegelijkertijd veel harder werken aan systemen die alle Madeleines een faire kans geven, die alle vormen van onrecht uitbannen, die de milieusystemen vrijwaren. We doen dat via onze rechtsstaten, onze democratie, onze handel, ons wetenschappelijk onderzoek. Maar dat zijn stuk voor stuk instellingen die veel minder emotie oproepen dan een Bambi uit een tekenfilm. Daarom zijn die instellingen ook kwetsbaar. We moeten ze permanent verdedigen tegen populisme, hebzucht, bijgeloof en allerlei charlatans. We moeten ze zelfs een beetje beschermen tegen sommige media die net iets te gretig over Madeleine en niet iets te weinig over rationele collectieve actie schrijven. En daarom heb ook ik in deze column dan maar gebruikgemaakt van een emotioneel gegeven om nog eens in herinnering te brengen dat we voor individuele gevallen echt kunnen rekenen op onze emoties, ons mededogen, maar dat we voor een geordende samenleving nood hebben aan rede en verstand. En dat verkoopt niet goed. Nog steeds niet, 300 jaar na de ‘Verlichting’.

De auteur is hoofddocent aan de Universiteit Gent en partner van de Vlerick Leuven Gent Management School

Reacties: marc.buelens@trends.be

Marc Buelens

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content