Machtsvacuüm

Donderdag, 28 februari 2002. Etienne Davignon en Maurice Lippens registreren in het handelsregister de lightversie van het te-loorgegane Sabena onder de merknaam SN Brussels Airlines. Wat drijft hen? Een mix van Belgische raison d’Etat en gewiekste koopmansgeest. Hun hefboom? Een persoonlijk relatienetwerk geënt op oud-Belgische kapitaalstructuren.

De afdruk van dit belangenweb – anno 1999 – brengt alle economische pionnen van de reddingsoperatie visueel mooi in kaart (zie blz. 46). De kleefstof van dit netwerk was gebaseerd op de ongeschreven regel: you scratch my back, I scratch yours. “Niemand durfde te weigeren als zo’n duo een gunst vraagt,” aldus een diplomatieke bron. Uit vrees zichzelf te isoleren.

Twee jaar later biedt de radiografie van die Belgische economische toplaag een totaal ander beeld. De hefboom waarmee het duo Lippens & Davignon de nationale feniks uit zijn as kon doen herrijzen, is vandaag totaal verbrokkeld. Wat overblijft, is een machtsvacuüm. Door de ontbinding van de Generale Maatschappij en Tractebel is de oude Belgische elite uiteengevallen in losse fracties – KBC, Ackermans & van Haaren, Arco-groep, Solvay, GBL – waarrond zich kleinere kliekjes van bestuurders hebben gevormd. Van een gemeenschappelijke machtsbasis is geen sprake meer.

Dit blijkt uit onderzoek van freelance journalist Xavier Carbonez. Uit de Trends Top 30.000 filterde hij de honderd grootste bedrijven, de zeventig belangrijkste holdings en de dertig topbanken in België en nam daarin alle bestuurdersmandaten onder de loep. Door na te gaan wie met wie zetelt in welke raden van bestuur, kreeg hij zicht op de onderlinge verwevenheid en machtsposities van de Belgische zakenelite. De verschillen die hij blootlegde tussen 1999 en nu reveleren de metamorfose die de economische beslissingsstructuren in dit land hebben ondergaan.

Drie vaststellingen blijven nazinderen.

Eén: België kon jarenlang teren op een humuslaag van nauw verwant kapitaal dat het industriële beleid in dit land mee vorm gaf. Nu die bodem erodeert, is er ook een spontane leemte ontstaan in de industriële en economische beleidslijnen die dit land uitzet.

Twee: de nieuwe Belgische elite is een elite van bedienden geworden. Managers en topkaderleden zwaaien nu eerder de plak dan de eigenaars van het kapitaal. Liever dat dan de oekazes van geparachuteerde luitenants van vermogende families, zal u zeggen. Jawel, maar managers dreigen ook veredelde vazallen te worden als ze te veel afhankelijk zijn van in het buitenland gelegen hoofdzetels.

Drie: de klassieke Belgische kapitaalstructuren hadden hun tentakels lopen tot in de internationale, politieke cenakels. Het wegvallen van die netwerktraditie, die de industrie van dit land tot ver in de wereld hielp uitdragen, is een handicap voor onze bedrijven om zich internationaal te profileren.

Met deze argumenten houden we geen nostalgisch pleidooi om de oude machtsreflexen in dit land in ere te herstellen. “Het beste bewijs dat het Belgisch kapitalisme oude stijl onhoudbaar was, is het feit dat het niet meer bestaat. De economische wetmatigheden hebben het weggesaneerd,” besluit Luc Bertrand, de topman van Ackermans & van Haaren, die – na Daniel Janssen ( Solvay) – de meeste bestuursmandaten in de top-200 cumuleert.

Dat is de realiteit. En met het wegvallen van die oude elite verliest België ook een extra argument om zichzelf als één economische entiteit op het internationale podium te blijven profileren. “Belgische dossiers zijn onbestaande bij gebrek aan sterke beslissers,” stelt Ber-trand vast. “Hetzelfde fenomeen zien we op politiek vlak: Noord en Zuid, links en rechts hebben het politieke landschap versnipperd.”

Oude reflexen van een zakenelite die de economische groei van dit land decennialang in haar greep hield, moeten niet opnieuw aangeleerd worden. Maar de vraag rijst wel of de Vlaamse economische elite de leemte die door het machtsvacuüm is ontstaan, op een intelligente manier zal weten in te vullen.

piet.depuydt@trends.be

De vraag rijst of de Vlaamse economische elite de leemte op een intelligente manier zal kunnen invullen.