Machtsholdings worden brievenbussen

België werd honderd jaar beïnvloed door een oligarchie van holdingbazen, die hun stempel drukten op de fiscale politiek, de eigendomswetten en de kolonisering van Vlaanderen. De tijd van de holding als machtscenakel is voorbij.

De auteur is redactiedirecteur van Trends.

Is het netwerk Onderneming & Maatschappij (zie Trends, 20 november 2003) machtig? Neen, het is een vriendelijke, kabbelende uitwas van iets wat ooit elite was. België is sinds 1945 pluraal omdat het twee bovenlagen, twee elites vertoont. Die dubbelheid kwam in de jaren negentig volledig tot wasdom. De Animus Societatis in België, de bindende kracht van deze samenleving, is ziek en de Belgische elite werd een net met zeer grote mazen. Mazen die tot het eind van de jaren tachtig normale afmetingen hadden en na de val van de Generale Maatschappij van België steeds breder gaapten. De Belgische elite is een non-elite en ontwikkelde zich tot drie concurrerende toplagen: een Vlaamse, een Brussels-Franstalige en een Waalse. De netwerken van 2004 zijn meer persoonsgebonden en het belang van de functie die het netwerklid heeft, kalft af.

De ambtenarenklasse in België heeft noch het soortelijk gewicht, noch de bekwaamheid van de Enarques in Frankrijk of de Civil Service in Groot-Brittannië. Het leger, de Kerk, de vakbonden verliezen aan gewicht. Alleen het koningshuis doet pogingen om de schijn op te houden en laat zich fêteren op de barbecues van de Franstalige en de Vlaamse bovenlaag. De frank is weg, de staatsschuld is geen bindend element meer en de nationale sociale zekerheid wordt aangevallen door Vlaanderen, dat zich misbruikt voelt om zijn buitenproportionele bijdragen.

Heeft Verhofstadt macht?

De belangrijke vraag is, wie heeft macht in 2004? België kan zich zelfs niet waarmaken binnen de Benelux. Heeft de Belgische premier macht? Heeft een ondernemer macht? Heeft een vakbondsbons macht? Of is hun macht verwaterd tot invloed?

Een handvol factoren wrikt de Belgische elite uit elkaar: het uiteenvallen van de twee dominerende landsculturen, de staat die invloed moet afstaan aan de markt en dus uitgehold wordt, de ver-ikking (om het met Mark Eyskens te schrijven) en de internationalisering van de elite door de transnationale fusies.

François Cornelis was vroeger chief executive officer van Petrofina; vandaag is hij hoofd van een divisie van Total (dat Petrofina en Elf opslorpte). De Franstalige Brusselaar pendelt tussen netwerken in Brussel, Parijs en de wereld. Pierre-Olivier Beckers, de chef van Delhaize, is voorzitter van de Internationale Federatie van de Distributiebedrijven. Die heeft noch tijd, noch zin om voorzitter van het Verbond van Belgische Ondernemingen ( VBO) te worden zoals zijn voorganger bij Delhaize. De Belg Michel Tilmant wordt de nummer één van ING. Zijn tijd als participant aan wat er resteert van de Belgische elite wordt nog sterker versnipperd tussen Amsterdam en Brussel.

De bocht van De Vits

Wil een land evolueren in een samenhangende richting, dan is een elite met voldoende kleefstof essentieel. De Europese Unie holt de soevereiniteit van de landenleden sterker uit. De tegenmacht in Nederland, Frankrijk en Duitsland tegen die aanval wordt gedragen door een nationale elite van politici, ambtenaren, ondernemers, syndicalisten, intellectuelen. In België verbrokkelen die milieus in sneltreinvaart. Het Vlaams Economisch Verbond ( VEV) staat langs de zijde van de Vlaamse bovenlaag en werd in de jaren negentig gematigder. Dat belet Jef Roos, tot voor kort voorzitter, niet om publiek voor de confederalisering van België te pleiten.

Slimme waarnemers als Marc Reynebeau, die niet van Vlaams radicalisme kan worden verdacht, voorspelt in zijn recente boek ‘Een geschiedenis van België’ het einde van het land. De sociaal-economische elite beweegt in die richting. Mia De Vits en haar bocht bij de dienstencheques, waarvan de invoering door de regio’s zal worden bepaald, is een symbolische ommekeer bij de meest unitaire organisatie van België: het ABVV/FGTB. Die toegeving opent een spuigat in de sluisdeuren van het socialistis- che syndicalisme. Achter die sluisdeuren wemelt een watermassa die zal losbarsten.

Frans Crols