Macht en tegenmacht

Het einde van de fusies en overnames is nog niet in zicht. We staan aan de vooravond van nog meer schaalvergroting. Grimbert Rost van Tonningen schetst een nieuwe wereldorde – van megaconcerns en wereldblokken.

Momenteel ontpopt zich het tijdperk van de megaconcerns – ondernemingen met een beurswaarde van ten minste 100 miljard dollar. Die schaalgrootte is volkomen nieuw: in 1997 voldeden nog geen tien ondernemingen aan dat criterium, in 1990 zelfs geen enkele. Vergeet het krakende woord multi(national), ruim plaats voor de mega’s met hun federale cultuur. Een mega opereert immers doorgaans als een combinatie van een strategische investment company met in hoge mate autonome werkmaatschappijen. Megaconcerns, zo luidt ook de titel van het kersverse boek van de Nederlandse consultant Grimbert Rost van Tonningen. De ondertitel, De dans om de wereldmacht, geeft aan dat hij meer ambieert dan een louter beschrijving van de nog vaak embryonale mastodontondernemingen.

In september 1997 trok de auteur met zijn vrouw en twee kinderen voor een sabbatical van acht maanden naar San Francisco. De zelfstandige consultant, gespecialiseerd in strategisch advies aan grote ondernemingen en vriend aan huis van een rist goudvinken aan de top van de Nederlandse industrie, wilde zich even bezinnen, op adem komen na meer dan drie decennia zwoegen. Hij werd smoorverliefd op zijn nieuwe omgeving. “Wellicht is er nergens in de wereld zo’n combinatie van een boeiende innovatieve ondernemersregio als het IT- en biochemisch paradijs Silicon Valley, een wetenschappelijk klimaat van hoog gehalte, een prachtige natuur met veel zon, een gevarieerde cultuur en een boeiend uitgaansleven binnen een betrekkelijk kleine afstand.” Gevolg: het gezin bleef er wonen. Van Tonningen richtte er een nieuw strategisch adviesbureau op dat unieke kennis inplugt in ondernemersstrategieën. “Ik heb leren begrijpen dat wij midden in de informatierevolutie zitten en dat de biogenetische revolutie eraan komt. Alles wordt anders.”

BRENT SPAR.

Al in het begin van zijn (met feiten, cijfers en citaten volgestouwde) boek neemt hij stelling. Zonder schroom kapittelt hij David Korten, die in When Corporations Rule the World een inktzwart beeld ophangt van de wereld in de ban van de concerns. De lectuur van dat boek zette hem op het spoor van zijn eigen werk: “Korten had niet veel op met grote ondernemingen en ik vond dat ik duidelijk moest maken dat de grote onderneming juist een onmisbaar, onvermijdelijk, hoewel niet geheel ongevaarlijk, element van onze samenleving is en steeds meer zal worden.”

Ook managementgoeroe John Naisbitt (auteur van Megatrends) wordt berispt: “Hij ziet helemaal geen toekomst voor de grote onderneming, omdat die in vergelijking met de kleine te log en te inefficiënt zou zijn. Bovendien maakt technologie het volgens hem mogelijk dat ook de kleine onderneming zonder grenzen en dus wereldwijd opereert. Dat laatste is overigens juist, maar ik acht het toch waarschijnlijk dat er binnen uiterlijk tien jaar minimaal 100 en wellicht zelfs 250 megaconcerns zullen zijn.”

Steevast grabbelt van Tonningen voldoende argumenten bijeen om te riposteren op de talloze aanvallen op de multi’s of mega’s. Dit betekent evenwel niet dat hij blind blijft voor de schaduwzijde. Vooral de impact op de democratie baart hem zorgen. Nu er concerns ontstaan met een hogere omzet dan de begrotingen van kleine staten, pleit hij voor voldoende tegengewicht, voor countervailing power. Kleinere staten hebben geen vinger meer in de pap, maar kunnen zich versterken door toe te treden tot statenbonden zoals de Europese Unie. De druk van de bevolking (lees: klanten) helpt ook. Van Tonningen wijst in dat verband op Shell, die het roer radicaal omgooide na zwaar protest op de mogelijke vervuiling van het booreiland Brent Spar en het zakendoen met een repressief regime in Nigeria. Tegelijkertijd wijst hij evenwel op het gevaar dat de mega’s ook de media in handen kunnen krijgen.

WERELDBLOKKEN.

Om de liberale, democratische maatschappij te beschermen, raadt van Tonningen aan dat mega’s een open structuur aanhouden. Dit veronderstelt dat er van buitenaf invloed uitgeoefend kan worden op het functioneren van de top, bijvoorbeeld via inspraak van aandeelhoders én werknemers. Ook bepaalde pressiegroepen, zoals Amnesty International, kunnen een positieve rol spelen.

Van Tonningen heeft eveneens oog voor de geopolitieke evolutie. Hij ziet acht tot tien cultureel verschillende, regionale wereldblokken ontstaan. Op dit vlak kunnen de multiculturele mega’s op hun beurt een gunstige rol spelen om de vooroordelen tussen de wereldregio’s te beteugelen.

Tot slot moeten we toch nog een typisch Nederlands (en overigens ook Vlaams) euvel aanduiden, waaraan ook deze zo keurig gebonden uitgave niet ontsnapt: een index ontbreekt, een gemis dat in een werk met zoveel namen, titels, onderzoeken en citaten beslist vervelend is. Zelfs de bibliografie lijkt allesbehalve volledig.

Grimbert Rost van Tonningen, Megaconcerns – De dans om de wereldmacht. Samsom, 407 blz., 1495 fr. ISBN 9014060688.

LUC DE DECKER