De auteur is hoofddocent aan de universiteit Gent en partner van de Vlerick Leuven gent Management School.
Reacties: marc.buelens@trends.be
(*) Flegal, K et al (2005): Excess deaths associated with underweight, overweight, and obesity. JAMA, Vol 293, n° 15, 1861-1867.
Veronderstel: u bent 45 jaar, u meet 1,73 meter en u weegt 84 kilo. Begint u dan best te lijnen om ‘gezonder’ te worden? Of zou u beter wat meer lichaamsbeweging nemen en uw gewicht als een voordeel bekijken?
U kunt snel uw BMI (body mass index) berekenen: gewicht in kilo gedeeld door het kwadraat van uw lichaamslengte in meter. In ons voorbeeld: 84/3 of 28. Dan is ons voorbeeld te dik! De normale of gezonde BMI ligt immers tussen 18,5 en 25. Boven 25 hebt u last van overgewicht, u bent zwaarlijvig. Boven 30 hebt u ernstig overgewicht. U bent ‘obees’! Boven 35 bent u erg obees, wansmakelijk dik. Onder 18,5 hebt u ondergewicht.
Tot op heden was er een eenvoudige regel: dik is ongezond, mager is gezond. Ziet er niet goed uit voor ons voorbeeld. Maar u hebt het op 23 april ook in de krant kunnen lezen: dikkerds zouden langer leven.
Omdat wij heel bekommerd zijn om uw gezondheid en omdat kranten wel eens nonsens durven uit te kramen over wetenschappelijk onderzoek, zijn we speciaal voor u op zoek gegaan naar de originele wetenschappelijke publicatie (*) en hebben we die grondig voor u doorgenomen. De studie is gepubliceerd in een medisch toptijdschrift. De resultaten zijn zeker nauwkeurig gecontroleerd, dat is typisch voor zulke tijdschriften. Elke fout wordt genadeloos ontmaskerd door jaloerse collega’s. Onverwachte resultaten worden nog eens extra tegen de lamp der twijfel gehouden. De statistische analyse is echt voorbeeldig, de steekproef zeer groot en zeer representatief (voor de Verenigde Staten). Kortom, dit is geen studie om van tafel te vegen. Bovendien werd er gecontroleerd voor zowat alle denkbare en minder denkbare factoren.
Wat blijkt? Als je het risico op overlijden voor de ‘normale’ groep niet-oudjes (25 tot 59 jaar) op index 100 zet, dan doen de graatmageren het significant slechter: zij halen 138. Heel mager zijn, is met andere woorden een risicofactor. De obesen doen het ook niet goed, maar toch beter dan de mageren. Zij zitten op 120. De wansmakelijk dikken zitten op 183. Dik is niet gezond, en hoe dikker u bent, hoe groter de kans dat u er vroeger het bijltje bij neerlegt. Maar wat blijkt? De dikkerdjes (‘zwaarlijvigen’) halen een relatieve risicograad van slechts 83. Wat extra kilootjes meeslepen lijkt helemaal geen risicofactor. Integendeel, het lijkt de belofte voor een langer leven in te houden.
Als 30 te hoog ligt en minder dan 18,5 te laag, is er dan een ideaal BMI? Uiteraard niet, maar gemiddeld genomen liggen uw sterfkansen het laagst bij een BMI van ongeveer 25, net de grens van zwaarlijvigheid. De held uit ons voorbeeld zou dus best wat vermageren. Zijn ideale gewicht zou zowat 75 kilo kunnen zijn, maar enkele kilo’s erboven of eronder lijken niet veel uit te maken.
Tot daar de statistiek. Maar wat nu met de conclusies? Sterven zeer magere mensen echt sneller? Of is het omgekeerd? Worden ze niet mager door een levensbedreigende ziekte? Dat is gecontroleerd. Mageren roken misschien meer, drinken misschien minder alcohol (en een glaasje per dag is gezond!) enzovoort. Dat is allemaal gecontroleerd.
De cijfers spreken alleen over overlijden. Zwaarlijvigheid (cholesterol en zo) is wel degelijk slecht voor hart- en bloedvaten. Maar als u wat ‘natuurlijke’ reserves hebt, bent u misschien beter gewapend tegen andere ziektes. En alles bij elkaar – het ene compenseert blijkbaar het andere – is het buikje toch weer niet zo rampzalig als men dacht. Wat niet kan gezegd worden van ‘de buik’ of driedubbele onderkin. Maar graatmager moet u echt niet worden. Dat graatmager gezond zou zijn voor de westerse mens, daar is weinig wetenschappelijke evidentie voor. En dus beweren dat u wel móét roken omdat u anders dik wordt, kunt u volhouden om esthetische redenen, maar niet om gezondheidsredenen. Want obees zijn, wordt pas echt zeer gevaarlijk als u rookt. Niet-rokers lijken weinig extra risico te lopen door hun overgewicht. Integendeel, bij hen is het voordeel van het ‘buikje’, en zelfs ‘de buik’, nog meer uitgesproken.
Er is dus zeker geen reden tot paniek voor onze hoofdpersoon met zijn BMI van 28. Maar zulke studies vertellen niets over de oorzaak van het verband tussen gewicht en de kans op overlijden. Fitheid lijkt een van de verklarende factoren. Mensen sterven niet omdat ze dik of mager zijn, maar om andere redenen, net zoals bedrijven niet mislukken omdat ze groot of klein zijn. Heel zware mensen zijn vaak minder fit. En fitte mensen leven langer. Of misschien zijn zware mensen gewoonweg wat trager en dus voorzichtiger, en verongelukken ze minder.
En de kranten? Zaten ze er eens te meer glad naast? Neen, ditmaal was hun rapportering vrij nauwkeurig. Want een beetje zwaarder wegen dan het ideale gewicht lijkt geen alarmerend nadeel, misschien soms zelfs een voordeel. Te licht wegen is geen goed nieuws. En heel zwaar wegen is ronduit gevaarlijk. Vooral natuurlijk als u ook aan het roken zou gaan slaan. Maar dat wist u al lang. Wij zijn echt bekommerd om uw gezondheid. Daarom herhalen we het nog maar eens: tabak doodt langzaam. Dat is perfect, zegt u, want u bent niet gehaast. Dat begrijpen we.
Marc Buelens
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier