Leiderschap opeisen of verdienen?

Marc Buelens
Marc Buelens Professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Scott Derue and Sue Ashford hebben enkele jaren geleden een vrij complex artikel geschreven over leiderschap, maar met een simpele uitgangspositie. Je zou beter een onderscheid maken tussen mensen die leiderschap opeisen en mensen die leiderschap aangeboden krijgen. Ik denk dat ze gelijk hebben en dat het verschil essentieel is.

Hoe eis je leiderschap op? Door je stem te verheffen, te eisen dat er met je wensen rekening wordt gehouden, door aan het hoofd van de tafel te gaan zitten, door duidelijk aan te geven wie mag spreken en wie niet. Het zijn personen die snel de ‘ik heb macht’-positie innemen. Benen spreiden, met de handen vooruit op de tafel leunen, bijvoorbeeld. Als je deze positie inneemt, komt er tot 20 procent meer testosteron in je bloed. Je zendt een krachtig signaal uit: let wel even op, ik kan gevaarlijk zijn. Kortom, dit soort mensen begint een mooi rondje spel om de macht en weet het nog te winnen ook.

Macht is fijn. Anders zouden niet zovelen ernaar streven. Status, aanzien, de lekkerste brokjes, veel egards. Maar macht heeft ook zijn prijs. Je wordt bekeken, bestudeerd, geanalyseerd. Je vereenzaamt. Je wordt bekritiseerd, verafschuwd, misschien zelfs gehaat. Als de prijs voor de macht te hoog wordt, dan is het fijne er snel af. Maar voor een aantal mensen is de prijs nooit te hoog en het plezier van de macht veel te groot. Zij blijven maar macht opeisen. Desnoods is er een paleisrevolutie nodig om ze uit hun ambt te zetten, het zijn de junkies van de macht.

Het vreemde aan het opeisen van macht is dat het zo goed ‘werkt’. Wie maar voldoende lef heeft om zich op de stoel van de machtige te zetten, en vol zelfvertrouwen om zich heen kijkt, krijgt snel volgelingen. Uit laboratoriumexperimenten is gebleken dat ook onrechtmatig toegeëigende macht weinig wordt gecontesteerd. Evolutiebiologen beweren dat we een soort gehoorzaamheidsgen hebben; als we macht ruiken, hebben we de neiging om te gehoorzamen. De meesten onder ons schikken zich. Slechts een kleine groep, een absolute minderheid, zal proberen de machtigen te verdrijven. Want het spel om de macht heeft ook zijn prijs. Dat spel verliezen, kan je zeer duur te staan komen.

Maar men kan je ook leiderschap verlenen, je macht gunnen. Je kan leiderschap verwerven. Hoe doe je dat? Door competent te zijn, betrouwbaar, en liefst door regelmatig een mooi resultaat te tonen. Zolang je de cocktail van competentie-betrouwbaarheid-resultaten kan serveren, hoef je niet te vrezen dat men de poten vanonder je stoel zal zagen. Zelfs al word je omringd door mensen die maar al te graag je stoel opeisen, je zit er veel te stevig op. Maar dat vraagt uiteraard tijd. Ook oplichters boezemen vertrouwen in, zenden signalen uit van ‘vertrouw me maar’. Je verdient leiderschap niet door die signalen uit te zenden, je verdient leiderschap door daadwerkelijk competent en betrouwbaar te zijn, met als kers op de taart regelmatig enkele mooie resultaten.

Wat is nu het beste? Het is zeker meer comfortabel om leiderschap te verdienen, maar vervang even ‘leiderschap’ door ‘verantwoordelijkheid’. Als iemand tijdens een vergadering zegt ‘ik neem de volle verantwoordelijkheid op mij’, dan eist hij leiderschap op. Zelden of nooit heb ik iemand horen antwoorden: ‘vergeet dat maar, je krijgt maar de helft, je moet dat delen met Suzanne, en bovendien, heeft hier iemand je gevraagd de volle verantwoordelijkheid op te nemen?’

Het grote voordeel van het eisende leiderschap is dat er wel degelijk iemand is die de touwtjes in handen neemt. En vaak is dat beter dan schaapachtig naar elkaar zitten te kijken. En omdat zelfs onterechte macht nog macht is, krijgt de machtige het grote voordeel van de macht: machtigen zien het doel scherper, en zien de weg naar het doel beter. Machtigen zijn dus goed geschikt om een strategie en een tactiek uit te tekenen. De nadelen worden helaas ook snel duidelijk: machtigen zien ook beter de eigenbelangen en de weg ernaartoe, ze verliezen empathie en beginnen anderen als instrument te zien. Maar in crisissen bijvoorbeeld kan je alleen maar hopen dat er iemand rechtstaat en leiderschap opeist. In alle andere omstandigheden zullen we wel mensen verkiezen die het leiderschap verdienen. Maar je moet ze wel de tijd gunnen. En dat doen we steeds minder.

De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Business School.

MARC BUELENS

Het grote voordeel van het eisende leiderschap, is dat er wel degelijk iemand is die de touwtjes in handen neemt.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content