Bijna vier op de tien aannemers doen wel eens iets in het zwart, staat in een enquête van de Universiteit Gent. Zware lasten duwen hen in het zwart. Een lastenverlaging, gekoppeld aan strengere controles, kan soelaas bieden.
Een meerderheid van de aannemers, 59 procent, geeft al zijn werken netjes aan bij de fiscus. Een derde (31%) zet op minder dan een tiende van de facturen wel eens een kleiner bedrag dan wettelijk vereist. Een op de tien aannemers fraudeert op meer dan 10 procent van de facturen.
De vakgroep Belastingrecht van de UGent, met de professoren Michel Maus en Paul Beghin, enquêteerde 392 aannemingsbedrijven, waarvan 73 procent kmo’s. Dat gebeurde in opdracht van de Federatie van Algemene Bouwaannemers. “We zijn niet naïef en we weten dat er gefraudeerd wordt in de sector”, erkent André Pelegrin, directeur-generaal van de Federatie. “We wilden een en ander exact in kaart brengen en de redenen van het zwartwerk onderzoeken.”
Onderfacturatie is het meest gangbaar bij de bouw van privéwoningen door eenmansbedrijven. Bij de constructie van bedrijfsgebouwen wordt in Wallonië significant meer gefraudeerd dan in Vlaanderen. “Bedrijfsgebouwen in het zwart optrekken gebeurt uiteraard niet door grote ondernemingen”, zegt Pelegrin. “Het gaat over de omzetting van zwart geld van beenhouwers en bakkers in vastgoed dat als bedrijfsgebouw wordt ingeschreven. Laten we ook eerlijk zijn en erkennen dat schilders en behangers in privéwoningen die altijd en consequent volledig factureren eerder de uitzondering zijn.”
De onderfacturatie gebeurt meestal op verzoek van de klant, die btw wil vermijden. Een vijfde van de aannemers wordt door zijn personeel onder druk gezet om het loon deels in het zwart te betalen.
Gebrek aan controles
Vaak zijn er weinig risico’s. De fiscale administratie kwam bij 17 procent van de aannemers nog nooit op bezoek en 22 procent kreeg nooit de sociale inspectie over de vloer. Twee op de drie aannemers kregen de voorbije drie jaar wel de belasting- en de sociale inspectie over de vloer. “De wanverhouding is spijtig”, redeneert Pelegrin. “Ze leidt tot een discriminatie tussen de ondernemingen.”
De onderzoekers vroegen de aannemers of scherpere controles of zwaardere straffen de fraude zouden verminderen. Een op de tien meent van niet. Minder lasten of gunstmaatregelen leiden wel tot minder zwartwerk. Eerdere maatregelen zoals een verlaagd btw-tarief en ecobonussen deden de vraag naar onderfacturatie afnemen.
De onderzoekers wijzen naar de maatregelen in de horeca, die een btw-verlaging verkreeg in ruil voor de invoering van geregistreerde kassasystemen. “Een dergelijk quid pro quo-beleid, gevoerd op basis van een consensusmodel, lijkt de aangewezen weg te zijn voor het terugdringen van het zwartwerk in de bouwsector”, zegt professor Maus. “Een lagere belasting leidt altijd tot minder fraude.”
Het uitgangspunt is de aanpassing van de woonfiscaliteit, die tegen 2014 wordt verwacht. Het wordt stilaan duidelijk dat de gewesten over onvoldoende financiële middelen beschikken om het federale stelsel van fiscale woonsubsidies volledig over te nemen. “Dat betekent dat de bouw van een eigen woning – die vandaag nog netjes in het wit gebeurt – in de toekomst minder fiscale subsidies krijgt. Het kan dan interessant worden om die werken in het zwart uit te voeren. Een overheid moet zijn pappenheimers kennen en daarmee rekening houden. Er komt het best een compensatie voor het wegvallen van de woonbonus. Verlaag bijvoorbeeld de btw voor bouwwerken en de mensen zullen weer geneigd zijn die belasting te betalen.”
De studie schuift een originele antifraudemaatregel naar voren: een belasting van de huiseigenaars op de reële huurinkomsten en niet het veel lagere kadastraal inkomen, gekoppeld aan een aftrek voor renovatiewerken. “Ook de eigenaars van een huis zouden de kosten van de renovatie moeten kunnen aftrekken”, zegt Pelegrin. “Niemand zou er dan nog aan denken om zijn verbouwingen zonder factuur te doen. De btw zal binnenstromen! Zo’n fiscale vrijstelling kan eventueel gepaard gaan met een aanpassing van het kadastraal inkomen naar een realistisch niveau. Ik ben stomverbaasd als ik zie hoe weinig belastingen de eigenaars van een huis in landelijke gebieden moeten betalen. Waarschijnlijk zou zo’n gebundelde operatie – renovatie-aftrek en hoger KI – de overheid zelfs geld opbrengen.”
Maus wil ook een grondige aanpassing van de sociale lasten in de bouwsector. “Officieel is weekendwerk zo duur dat niemand er in de bouwsector een beroep op doet. Ook het werk na de officiële uren gebeurt dikwijls in het zwart. Ik pleit voor lagere lasten en meer arbeidsflexibiliteit. De overheid gaat uit van een ideale situa-tie dat iedere Belg burgerzin toont en braaf zijn sociale bijdragen betaalt. Enig realisme kan de zwarte prestaties uit de illegaliteit weghalen.”
Scherpere controle, zware straffen
De auteurs willen ook de controle verscherpen als compensatie voor de lastenverlaging. Ze pleiten voor de invoering van een systeem van elektronische registratie van iedereen die aanwezig is op de bouwplaats, ongeacht het paritair comité, het sociaal statuut of het land van herkomst.
Voorts zou een gedeelde aansprakelijkheid in de keten van aannemers-onderaannemers voor frauduleuze activiteiten misbruiken kunnen tegengaan (parallel met de regeling van de fiscale aansprakelijkheid in btw-carrousels). Een verstrengde controle van de economische werkloosheid is ook noodzakelijk. Ten slotte is er meer informatie-uitwisseling nodig tussen de Europese lidstaten over de betaalde lasten.
“Ideaal zouden de Poolse en Roemeense bouwvakkers die in België werken hun sociale bijdragen niet in hun eigen land betalen, maar rechtstreeks aan de RSZ, die ze dan doorstort aan de lidstaat die er recht op heeft”, zegt Pelegrin. “Dat zou controles vergemakkelijken. De oneerlijke concurrentie zou dan voorbij zijn. Toch moeten we niet naïef zijn, de Oost-Europeanen die zich correct aan de regels houden, blijven ook nog onder de prijs van onze eigen bouwvakkers werken. Ik herinner me een congres van onze federatie in Antwerpen in 1992, toen onze leden zich verzetten tegen een sociaal Europa met gelijke lonen voor iedereen. We hadden toen misschien beter moeten nadenken.”
HANS BROCKMANS
Bij de constructie van bedrijfsgebouwen wordt in Wallonië significant meer gefraudeerd dan in Vlaanderen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier