Krities werd kritisch

Het woord ‘progressief’ valt niet tijdens de conversatie. Een freudiaanse verdringing ? EPO is een middelgrote uitgever, drukker en boekendistributeur. De Groene Waterman is de eigen boekhandel. Vorige week opende een tweede vestiging in Brussel, tot grote ergernis van Standaard Boekhandel. Op 7 jaar verdrievoudigde de omzet van EPO. Links marcheert en links onderneemt.

Hugo Franssen blikt vredig uit de directiekamer van EPO. Aan de overzijde is er een kloek braakliggend veld. De baas bewondert de bloeikracht en de verscheidenheid van de bloesem en de bomen. Hé, is dit geen vrije markt zonder progressief gehark en gesnoei ? Hugo Franssen lacht : “Neen, ik zie een kapitalistische jungle.” In een kwarteeuw gaf EPO 600 boeken uit, waaronder 60 dossiers met vuisten. Ceux de Clabecq volgt binnenkort en is de eersteling van Gilles Martin, een jonge Waal die als ingangsexamen voor de baan van EPO-vertegenwoordiger in Franstalig België op 12 weken een getuigenisbundel schreef over het Klabeekse syndicalisme.

Finse, Japanse, Engelse tv-ploegen waren half april in het IPC voor de presentatie van EPO’s editie van Nabela Benaïssa’s hartenkreet. Labor verkocht al 55.000 exemplaren van de Franse versie. EPO haalde in de voorverkoop 21.000 stuks. De jongste drie jaar had EPO telkens 4 boeken in de Top-10. Een plaatsje in de Vlaamse Top betekent een verkoop van minimum 1500 stuks (in Nederland minimum 5000 stuks).

De kameraden zijn werklustig. Op zeven jaar sprong EPO’s omzet van 50 naar 150 miljoen frank en het jongste bedrijfsresultaat is lichtjes positief.

Jaarlijkse productie van 40 à 50 boeken

EPO is een bundeling van vier activiteiten. De omzetverdeling is : uitgeverij 20 %, distributie 20 %, drukkerij 25 %, boekhandel ( De Groene Waterman) 25 procent. De uitgeverij is een middelgroot lid van de boekengilde, EPO presenteert jaarlijks 40 à 50 eigen uitgaven. Het werkblad van Hugo Franssen draagt een halve meter geestelijk voer, gemiddeld 2 manuscripten arriveren per werkdag. Daartussen lag voor kort “Het Congolees Dagboek” van Che Guevara een wereldprimeur en een authentieke tekst uit Cuba dat alleen in het Frans zal worden uitgegeven. Opstandelingenleider Kabila was een medestander van Che Guevara.

EPO’s drukkerij werkt voor een kleine helft voor derden : klanten zijn bijvoorbeeld Amnesty International, culturele centra, Het Groot Beschrijf, sportclubs, de PvdA. Hugo Franssen : “Nooit mag je een té grote stock aanhouden. De stock is de dood van de uitgevers. Wij drukken drievierde van ons aanbod in eigen huis. Uitgeven is een activiteit met relatief hoge vaste kosten, de truc is om de vaste kosten te recupereren op de eerste druk, een kwart van de boeken geraakt nooit voorbij een eerste druk.” Carlo Van Baelen, secretaris van de Vlaamse Boekverkopersbond : “De gemiddelde oplagen bij de Nederlandstalige uitgevers krompen op 10 jaar : het order voor een eerste druk in ’87 was 2000 stuks, in ’97 1100. In 1972 werd een boek afgeschreven op 3 jaar, vandaag is zonder een tweede druk de terugverdientijd 6 maanden. Op 10 boeken verdien je geld met 2 titels, haal je break-even met 2 en verlies je op 6. De winst op de 2 bestsellers moet de rest goed maken, daarom is een vaste boekenprijs noodzakelijk, anders heb je een verschraling”.

EPO heeft meer draagvlak door de vertegenwoordiging van 16 Nederlandse uitgeverijen als De Geus, Coutinho, Scheffers, IJzer, Arch Publishing, Thoth, enzovoort. “Dit is een stuk risicospreiding, je hoeft geen volle vertegenwoordiger te betalen, de magazijnkosten en de facturatiekosten liggen lager,” doceert Hugo Franssen. Van de 115 uitgeverijen in Vlaanderen doen er 25 ook aan import.

EPO stelt 150 mensen tewerk,

waarvan 36 vast en 114 los. De weddespanning tussen baas en basis is nul. “Je ziet, het is hier menens,” grijnst Hugo Franssen. “Een lesje voor de reguliere bazen. Mijn drie kinderen gaan nu naar de universiteit, mijn wedde is daaraan aangepast, als een drukker drie kinderen aan de universiteit heeft, volgt dezelfde aanpassing.” Bij de losse medewerkers zitten veel onbetaalden en laagbetaalden, échte vrijwilligers die meedraaien omwille van het linkse engagement. De freelancers vertalen, corrigeren en bemannen leescomités. In het begin van de jaren negentig werd besloten om EPO te professionaliseren, dus werd er aangeworven en geïnvesteerd. Dit leidde tot een exploderende omzet en een chronisch gebrek aan werkkapitaal. De Groene Waterman werd voor 12 miljoen frank gekocht in ’93. Toen werden voor de eerste maal fondsen ingezameld tegen een vergoeding van 3 tot 6 procent ; vorig jaar werd op die wijze opnieuw 9 miljoen verzameld. Vandaag is het kapitaal 20 miljoen frank. Het dertigtal beleggers heeft geen rechtstreekse greep op het beleid. “We willen opiniebeïnvloedend zijn via boeken die de wereld voorstellen als veranderbaar. Door het systeem van vrije fondsenverzameling houden wij de handen vrij,” is Franssens motto.

Tussen de afdelingen bestaat een personele band, aan een koepel met werkmaatschappijen wordt niet gedacht. Diane Vangeneugden is de voorzitter van EPO vzw en studeerde economie in Hasselt en Leuven, KUL-professor Jan Uytterhoeven leidt de boekenclub Komma’s & Punten vzw,Jef Maes is de directeur van De Groene Waterman. De boekhandel werd per 1 april een coöperatieve vennootschap. De Groene Waterman oriënteert zich op de hogescholen en de managementboeken, de helft van de omzet wordt gehaald met de verkoop op factuur aan instellingen en bedrijven. In ’96 steeg de verkoop van De Groene Waterman met 35 procent. Op 24 april opende een tweede verkooppunt aan de campus van de Vrije Universiteit Brussel, waarop de Standaard Boekhandel-keten, die reeds lang boeken van EPO verdeelt, prompt met een boycot dreigde : “EPO moet de keuze maken of het een leverancier of een concurrent van ons wil zijn,” heette het daar.

Hugo Franssen lijkt de uitbreiding van z’n boekhandelsactiviteiten echter niet te zullen bevriezen : “Ooit wil EPO de naam en het concept van De Groene Waterman franchiseren. Naast de verticale boekhandels à la Standaard Boekhandel en Fnac groeit de nood aan kwaliteitsboekhandels met verkopers die hun vak liefhebben.”

EPO zoekt nieuwe verdelingskanalen, Komma’s & Punten dient op termijn een organisatie te worden à la Davidsfonds. De boekenclub vraagt geen contributie, per kwartaal koopt het lid met 30 % afslag 1 boek of 2 pockets. De helft van de boeken zijn producten van EPO. Hugo Franssen : “We hebben vandaag 700 leden, in juli 1000, over 2 jaar 3000 en het ultieme doel is 70.000”.

Education Prolétarienne, Proletariese Opvoeding

In ’73 was de doopnaam EPO ( Education Prolétarienne, Proletariese Opvoeding), in de jaren tachtig verdween de militante ondertitel. ” Amada vormde de raad van bestuur, daaruit zijn we weggegroeid, alhoewel de basiskeuze voor een linkse samenleving bewaard bleef. Ik bewonder nog steeds Ludo Martens, hij is een groot intellectueel en wordt wereldwijd vertaald. Ik weet niet waar de letters EPO nu voor staan. We mijden het onnozele gedoe van destijds,” bekent Hugo Franssen. “We zochten een bredere bedding, in die bedding blijft het maatschappijkritische boek de hoofdstroom.” EPO publiceert voor de helft fictie, voor de helft non-fictie : migrantenwerk, mediaboeken, sociaal-kritische dossiers en inforeeksen. Hugo Franssen biecht : “We staan vandaag zwak in dossiers, ooit was dat onze kracht.” René De Preter portretteerde “De 200 rijkste families van België”, Lucas Cathérine de diamantbranche en de Islam, Ludo Martens en Peter Franssen “Het Geld van de CVP”, Paul Ponsaers “De Bende”. Hugo Franssen is somber : “Waar blijft een zinnig boek over Zaïre, over Oost-Europa ? Globe en consoorten brengen de versuikering, de verlulliging. Dat zijn Snelle Happen zonder diepgang, uitgerokken artikelenreeksjes”.

EPO laat kinderboeken, encyclopedieën, schoolboeken en poëzie (“Daar is geen publiek meer voor”) aan de kant en vermijdt ook de pockets, want daarmee wordt de markt overstroomd. De uitgever diept een prachtig boek met rode kaft op, Mensenlandschappen, de gevangenisgedichten van Nazim Hikmet, de Brecht van Turkije. Zevenhonderd exemplaren werden verkocht in Vlaanderen, meer dan in Nederland. De gemiddelde verkoop van vertaalde letteren in het Nederlands is 1070 boeken. Hugo Franssen : “Een debacle. Daar gaat men voor naar de bibliotheek. Je moet bestsellers hebben als Annie Proulx en haar New Foundland en Pat Barker over Engelse soldaten in Vlaanderen in ’14-’18”.

Reeds enkele jaren

heeft EPO een stand op de Frankfurter Buchmesse. Tijdens een receptie duiken telkens 60 à 70 gasten op die graag netwerken met de Vlamingen. “We zijn goed in talen en willen een internationale rol spelen,” stelt Hugo Fransen. Maria Mc Gavigan, een Schotse medewerkster, bezocht het linkse Monthly Review in New York om het beleid van EPO voor te stellen. Na mei ’68 bloeiden duizend bloemen. EPO, Kritak, Masereelfonds, Sun, Sua, Van Gennep gaven linkse klaroenstoten in Vlaanderen en Nederland ; Verso, Zed, Pluto in Groot-Brittannië ; Oktober in Noorwegen. In de jaren tachtig verwaterden de 68’ers om den brode vaak de aard van hun bedrijf. Zed en Reuniti omhelsden het academische boek, De Geus de hoge letterkunde. In Afrika, Latijns-Amerika, Oost-Europa werden de linkse uitgevers weggevaagd. Hugo Franssen : “Wij zijn trouw gebleven en niet weggevlucht van onze roeping en het publieke debat.”

FRANS CROLS

HUGO FRANSSEN (EPO) De linkse uitgeverijen lieten hun doel en idealen verwateren. EPO is echter trouw gebleven aan zijn roeping.