Koude oorlog in slow motion

Is de klimaatverandering de nieuwe nucleaire dreiging? Tijdens de Koude Oorlog, toen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie elkaar overal en in alles naar het leven stonden, konden ze elkaar nog vinden in kernwapenverdragen. Vandaag vinden China en de Verenigde Staten elkaar in een verdragsagenda tegen de klimaatopwarming. Dat is de uitkomst van de gesprekken tussen de klimaatgezanten van beide grootmachten in Sjanghai. Dat is hoopgevend voor de planeet. Zonder een Chinees-Amerikaanse verstandhouding is de mobilisatie tegen de broeikasgassen ten dode opgeschreven.

Maar zie daarin vooral geen politieke verzoening. China praat met Amerika omdat de opwarming van de aarde China bedreigt. China kampt met droogte, woestijnvorming, luchtverontreiniging en waterschaarste. Het is de grootste invoerder van olie ter wereld. Fossiele brandstoffen maken China onleefbaar, ongezond en kwetsbaar. Groene energie betekent groene technologie, en dat past in de strategie voor Chinese technologische suprematie.

Elders verdiepen en vermenigvuldigen de conflictzones tussen China, de Verenigde Staten en het bredere Westen. Alle ingrediënten voor een totale koude oorlog zijn aanwezig. Er is grote technologische competitie en een nieuwe ruimtewedloop. Aangezien het digitale alles doordesemt, kunnen maar bitter weinig sectoren van de economie of sferen van het menselijk bestaan de slagschaduw van het conflict vermijden. De eerste koude oorlog was geen economische oorlog, de tweede is dat wel.

Er is de diplomatieke concurrentie, die van een heel andere orde is dan in de eerste koude oorlog. Toen was de wereld vooral zwart-wit: je stond aan de kant van Amerika of aan de kant van de Sovjet-Unie. Nu is de wereld vooral grijs: Amerika en China komen elkaar overal tegen. Dankzij drie decennia globalisering heeft China een mondiale impact, investeringen en handelsrelaties. Het speelt die kaart agressief uit met handelsroutes en investeringspacten. Wie van China leeft, kan China moeilijk bestrijden. Dat geldt zelfs voor Europa, getuige de Duitse agenda om de Duitse export naar China toch vooral niet te verspelen.

Er is diepe ideologische concurrentie. China weigert openlijk de principes van de democratie, de rechtsstaat, de markt en de mensenrechten als een legitiem referentiekader te erkennen. Dat zijn niet langer universele, maar westerse waarden. Daartegenover plaatst China een eigen beschavingsvisie die neerkomt op communistische regimeleer. Het staat daarin niet alleen. Islamitische landen, Rusland en zelfs India claimen hun eigen beschavingslogica.

Er is de terugkeer van allianties. China contesteert een wereldorde naar westers model op het moment dat de democratie, de persvrijheid en de rechtsstaat wegkwijnen. In Oost-Europa, aan onze buitengrenzen, in Turkije, in Rusland, in de Arabische wereld, in heel Zuidoost-Azië: overal heeft het autoritarisme de wind in de zeilen. Daar liggen de toekomstige bondgenoten van China. Het sloot intussen al strategische verdragen met Iran en Rusland.

Een koude oorlog is een conflict in slow motion dat wordt gewonnen door de collectieve sterkte van de overheid, de economie en de maatschappij, door een patriottische cohesie tussen leiders en burgers. Na de Tweede Wereldoorlog waren die cohesie en dat engagement in het Westen vanzelfsprekend. China heeft 200 miljoen jongeren met nationalistische en revanchistische propaganda grootgebracht. Het rekent op het demografische verval en de culturele zelfkastijding in het Westen. Als wij onze beschavingstrots niet terugvinden, zullen we de tweede koude oorlog met forfaitcijfers verliezen.