Koningsdrama bij het ABVV

Rudy De Leeuw versus Carlos Polenus. De rechterhand van Mia De Vits of de macht van de grote centrales? Volgende week woensdag, 15 september, moeten de ABVV-militanten de nieuwe algemeen secretaris kiezen. Ideologie is van geen belang. Fraudezaken bij de bediendevakbond BBTK, machtsgreep van de centrales en de financiële controle van de ABVV-afdelingen zijn de thema’s.

Maandag 8 maart, 11 uur. Mia De Vits maakt met pijn in het hart bekend dat ze afscheid neemt van het ABVV. Ze wordt Europees lijsttrekster van de SP.A. Nog geen twee jaar is ze voorzitter van het ABVV geweest. Het is een vertrek met slaande deuren en dat was nog nooit vertoond in de geschiedenis van de socialistische vakbond.

Dezelfde maandag, 14.30 uur. De ABVV-leiding geeft toelichting aan de pers bij het vertrek van Mia De Vits. Een ijzingwekkende sfeer heerst in de vakbondszaal. Alleen Xavier Verboven durft te zeggen dat “het vertrek van Mia een verlies is voor het ABVV”. De Walen zwijgen en knikken niet van ja. “Niemand is onmisbaar,” zegt Jean-Claude Vandermeeren, de Waalse intergewestelijk secretaris, bij wijze van afscheid aan een vrouw die ruim dertig jaar in het ABVV heeft gediend.

Scheldpartijen in het secretariaat

De Vits heeft de eindafrekening gemaakt en ze is negatief. De tegenstand die ze heeft gekregen van BBTK-voorzitter Christian Roland en Jean-Claude Vandermeeren doen haar buigen. Scheldpartijen in het federaal secretariaat, het hoogste orgaan van het ABVV, waren er meer dan eens. Zodra het federaal secretariaat een beslissing nam, verstuurde de Waalse intergewestelijke de daaropvolgende dag een tegengestelde boodschap. De moderniseringsoperatie die De Vits in 2002 is gestart, sputtert. De tegenwerking is groot, te groot.

“Na zoiets verwacht je toch een discussie ten gronde,” zegt een ABVV-topman vandaag. Verschillende vakbondsleden vroegen eerst zo’n discussie alvorens er namen voor de opvolging zouden genoemd worden, maar tevergeefs. Na een eerste peiling besliste een kleine groep mensen dat Carlos Polenus, de ondervoorzitter van de bediendebond BBTK, de beste en enige kandidaat zou zijn. “Dat waren restaurantgesprekken,” zegt een criticaster. Die kleine groep mensen waren de toplui uit de grote centrales: BBTK, Metaal, Algemene Centrale en ACOD. De drie kleinere centrales en de gewesten werden in het ongewisse gelaten.

Toen op 29 juni het Vlaamse ABVV zijn peterschap moest geven aan de kandidatuur van Carlos Polenus als vervanger van Mia De Vits in het zevenkoppige federaal secretariaat stemde de centrale Textiel-Kleding-Diamant tegen en onthielden de transportbond en de voedingscentrale zich. De drie kleine centrales van het ABVV zijn goed voor 20 % van de Vlaamse stemmen.

In een tweede fase – en dat is wat nu op 15 september gebeurt – moet het voltallige ABVV (dus ook Brusselaars en Walen) binnen het federaal secretariaat aanduiden wie de functies van voorzitter en algemeen secretaris zal opnemen. Voor voorzitter is er slechts één kandidaat: André Mordant, die over twee jaar met pensioen gaat. Voor algemeen secretaris was er slechts één kandidaat: Carlos Polenus.

Maar vooral Donald Wittevrongel van de textielcentrale wou zich niet neerleggen bij de beslissing die een klein groepje had genomen. Het zit Wittevrongel en zijn medestanders hoog dat Polenus de toppositie van het ABVV op zich gaat nemen terwijl hij net uit de vakbondscentrale komt die zo onder vuur ligt. Er is de zware fraudezaak in BBTK Brussel-Halle-Vilvoorde, die tot het ontslag van topman Albert Faust heeft geleid. En tot het ontslag van Anne-Marie Appelmans, algemeen secretaris van de Brusselse intergewestelijke. Het gerechtelijk onderzoek is nog lopende.

Velen vrezen dat er nog andere dossiers te wachten liggen. Zo is er een erg onverkwikkelijk dossier in La Louvière waar het lokale gewest en de BBTK betrokken zijn bij de verkoop en wederaankoop van het Maison du Peuple. Mia De Vits heeft Christian Roland en Carlos Polenus daarover ingelicht, maar er werden geen acties ondernomen.

Bovendien is Carlos Polenus zelf verwikkeld in twee rechtszaken, waarvan hij weliswaar heeft aangetoond dat hij recht in zijn schoenen staat (zie Trends 22 juli 2004, blz. 12). Maar de twijfel heeft veel ABVV-syndicalisten overmand. Misschien is er toch wel meer aan de hand, redeneren velen. De publicatie in Trends van die twee rechtszaken heeft naar verluidt heel wat mensen aan het denken gezet. Met als gevolg dat vandaag de overheidsvakbond ACOD niet langer Polenus steunt.

De tegenstanders vonden Rudy De Leeuw bereid om zich “beschikbaar te houden voor de kandidatuur van algemeen secretaris”. De Leeuw, die voor de zomer te kennen gaf dat hij een Europese job ambieerde, wenst hierop geen commentaar te geven, maar het is duidelijk dat zijn gepland vertrek geïnspireerd was door de onvrede met de gang van zaken in het ABVV. De Leeuw is nationaal secretaris en onder meer verantwoordelijk voor de financiën en is jarenlang de rechterhand geweest van Mia De Vits. Hij heeft mee de modernisering die zij voorstond op het terrein uitgevoerd. De omstreden federale auditdienst valt onder zijn bevoegdheid.

Met de steun van de ACOD erbij heeft De Leeuw al 34,5 % van de stemmen achter zich. De centrales kunnen zelf beslissen of ze op 15 september als één geheel stemmen (de minderheid legt zich neer bij de meerderheid) of nominatief (een stemming in verhouding tussen voor- en tegenstanders). BBTK (goed voor 24,3 %) zal uiteraard zijn huidige ondervoorzitter blijven steunen. De Algemene Centrale doet dat ook en zal waarschijnlijk een uniforme stem uitbrengen. Maar wat doet ABVV-Metaal (goed voor 14 %)? Onder de Vlaamse metaalleden heeft eind juni reeds een derde tegen Polenus gestemd. De metaalcentrale zou de voorkeur geven aan een nominatieve stemming en dat is goed nieuws voor Rudy De Leeuw. Op die manier gaat de verhouding in de richting van 60-40. En dan wordt het een echt Shakesperiaans koningsdrama.

Bovendien geraken de Franstaligen in een moeilijk parket. Omdat de voorzitter een Franstalige is, is de algemeen secretaris een Vlaming. De Vlamingen hadden gekozen voor Polenus en de Franstaligen zouden zich daarbij aangesloten hebben. Nu moeten ze echter gaan kiezen tussen twee namen en moeten ze mee een “Vlaamse kwestie” oplossen. Een communautair gevoelige zaak.

De macht van de baronieën

Het vermijden van een koningsdrama is niet eenvoudig. Want het gaat hier niet om een ruzie tussen personen. Het gaat ook niet om ideologische verschillen tussen een radicale Waalse vleugel en een gematigde Vlaamse vleugel, ook al lijkt dat er vaak zo op. Het gaat wel om de manier waarop het ABVV zich organisatorisch vernieuwt. Wie krijgt meer macht? De centrales of de interprofessionele bovenbouw? In hoeverre worden de baronieën gesloopt? Met als grote inzet: wie controleert de geldstroom binnen het ABVV? En als die geldstroom volledig transparant wordt, hoeveel schandalen à la BBTK Brussel-Halle-Vilvoorde duiken er dan op?

“De kern van de discussie in het ABVV gaat over de vakbondsstructuren en over de financiering van het vakbondsapparaat,” zegt een topman uit een centrale. “Mia De Vits wou een modernisering en meer transparantie en kreeg daarvoor heel grote weerstand uit Wallonië. Er zijn in het ABVV een 70-tal baronieën: autonome afdelingen die eigen inkomsten hebben, een eigen boekhouding en een eigen loonstructuur.”

Die baronieën zijn het gevolg van de historische structuur van het ABVV, dat een samengaan is van verschillende centrales en afdelingen die elk een grote autonomie hebben. Daarmee volgt het ABVV een heel ander model dan het ACV, dat veel centralistischer is georganiseerd.

Momenteel loopt in het ABVV een oefening waarbij iedereen een inventaris maakt van alle problemen die moeten worden opgelost. Daar moet vervolgens een timing op gezet worden. Sommige discussiepunten zullen cruciaal zijn voor de toekomst van het ABVV. En die ziet er momenteel toch niet zo rooskleurig uit. De malaise in de organisatie neemt voortdurend toe. En ook al probeert het ABVV uit te leggen dat het de sociale verkiezingen gewonnen heeft, het heeft ze duidelijk verloren. De socialistische vakbond moest 1,3 % stemmen inleveren (bij de zetelverdeling was het verlies iets milder). En daarmee wordt een jarenlange trend gewoon voortgezet. Voor de nieuwe leiding is het zaak die trend te keren of het ACV wordt zonder discussie de belangrijkste sociale partner.

Schandalen en zwart geld

In 1994 barstte de bom bij BBTK Antwerpen. De gerechtelijke politie viel binnen en vond bij de vakbondscentrale een netwerk van zwarte betalingen aan vakbondsbonzen. Dat was mogelijk doordat de centrale een pak leden niet officieel doorgaf en voor die leden geen geld moest afdragen aan de nationale en gewestelijke structuren. Met dat gespaarde geld konden zwarte premies betaald worden.

Het BBTK-schandaal, dat uiteraard voorpaginanieuws was in alle kranten, was nefast voor het imago van een vakbond die toch opkomt voor rechtvaardigheid en de verdediging van de kleine man tegen het kapitaal. De vakbondsbonzen van de Antwerpse baronie hadden veel weg van een oneerlijk stel kapitalisten met dikke buik en hoge hoed zoals we die kennen uit de cartoons. Voor de ABVV-leiding was dit de aanzet om een grotere controle te gaan uitoefenen op de centrales en gewesten. Het gaat om controle op de afdracht van het lidgeld naar de andere geledingen en op de naleving van de fiscale en arbeidsrechterlijke wetgeving.

Toch kwam die controle maar erg traag op gang. Er werden aanvankelijk elk jaar zo’n twee afdelingen gecontroleerd. Een versnelling kwam er als gevolg van de fraudezaak bij de BBTK Brussel-Halle-Vilvoorde, die losbarstte in 2002, met in de hoofdrol de flamboyante en onlangs overleden Albert Faust, topman van BBTK Brussel-Halle-Vilvoorde. Faust werd in juli 2002 ontslagen. Het gerecht hield in januari 2003 Faust aan op verdenking van witwassing, schriftvervalsing, fiscale fraude, bendevorming en misbruik van vertrouwen. In oktober 2002 werd ook Anne-Marie Appelmans, algemeen secretaris van de Brusselse intergewestelijke, ontslagen vanwege fraude en wanbeheer.

De BBTK Brussel-Halle-Vilvoorde werd onder voogdij van de nationale BBTK gesteld. Er kan gevreesd worden dat die voogdij misbruikt wordt om sommigen uit de wind te zetten. “Faust was een wanbeheerder, maar anderen hebben zich georganiseerd en hebben meer dan Faust geprofiteerd van dat wanbeheer,” zegt iemand die het dossier van nabij kent. Bijna iedereen die vragen durfde te stellen, is inmiddels ontslagen. Zo kreeg Thierry Nollet, zoon van de oud-voorzitter Michel Nollet, in maart 2004 zijn ontslag, na een openlijk conflict met BBTK-voorzitter Roland. En ook zijn medestandster Nathalie Piens werd ontslagen.

“De BBTK-leiding bleef blind voor de fraude in Brussel,” zegt een ABVV-topman. “Het is pas nadat Mia De Vits ermee gedreigd had naar de onderzoeksrechter te stappen dat de BBTK-leiding in gang schoot. Toen er gestemd werd over het ontslag van Albert Faust stemde de vrouw van Christian Roland, die een Waals gewest leidt, tegen dat ontslag.”

Voor Mia De Vits was de Brusselse fraudezaak een belangrijke hefboom om de controle te versterken. De federale auditdienst zou uitgebreid worden en om de twee jaar zou elke afdeling – elk gewest en alle nationale en lokale centrales – gecontroleerd worden. De centrales gingen hiermee akkoord en financierden mee de uitbreiding van de auditdienst. De Algemene Centrale, die al een eigen auditdienst heeft die elke afdeling jaarlijks controleert, was onomwonden voor. “Maar de metaal en de ACOD waren minder tevreden,” zegt een ABVV’er. “Dat betekent niet dat ze iets weg te stoppen hebben. Maar ze staan erg op hun autonomie.”

De BBTK was het naar verluidt wel eens met de controles, maar vreesde dat de auditdienst een rechtbank zou worden die gaat oordelen of een afdeling al of niet te rijk is. Maar dat De Vits eiste dat er controle zou komen op de syndicale premies en de gelden die de werkgevers betalen voor syndicale vorming, kon niet door de beugel. Dat De Vits vervolgens documenten opvroeg bij Roland omdat er geruchten waren over BBTK-secretarissen die rekeningen beheerden buiten de boekhouding waarop een gedeelte van die gelden terechtkwamen, dat was de directe aanleiding tot het ontslag van Mia De Vits. Roland vond dat zijn voogdij in vraag werd gesteld en de BBTK eiste verontschuldigingen van De Vits. Een brug te ver.

Centraal in de opvolging van Mia De Vits is de vraag hoe de nieuwe leiding de interne controle zal aanpakken. Naar verluidt, is er nu al beslist dat de procedures van de controles zullen worden aangepast. Sommigen vrezen dat dit de start wordt om de federale controle terug te draaien ten voordele van de controle door de centrales zelf. Want om dit te kunnen doorvoeren, hebben de centrales de macht willen grijpen met de kandidatuur van Polenus, zegt de anti-Polenus-groep. Met Rudy De Leeuw zijn we zeker dat het controlebeleid niet alleen wordt voortgezet, maar ook versterkt, luidt het bij hen.

Bij veel ABVV’ers groeit de moedeloosheid. Mia De Vits is opgestapt. Rechterhand Rudy De Leeuw was tot voor kort ook van plan het ABVV te verlaten en in Griekenland te gaan werken bij het Cedefop, een Europees expertcentrum rond vorming. Mil Kooyman, gewestelijk secretaris Scheldeland en moderniseringsadept van het eerste uur, was tot het laatste moment in de running als topman van het gemeenschapsonderwijs. Zelfs Carlos Polenus was vorig jaar bijna vertrokken naar de Europese vakbond EVV.

Modern Vlaanderen, oubollig Wallonië

Naast de controle is de verdere organisatorische uitbouw van het ABVV een andere heikele kwestie. Een uitbouw die alles te maken heeft met de vraag wie het geld ontvangt, verdeelt en beheert. ‘Follow the money’ was het adagium van topjournalist Bob Woodward, die het Watergate-schandaal bovenspitte. Dat adagium is perfect bij het ABVV van toepassing. Volg het geld en je weet wie de touwtjes in handen heeft.

In Vlaanderen innen de gewesten de bijdragen, in Wallonië zijn dat de lokale beroepscentrales. In Vlaanderen gebeurt dat bijna volledig via domiciliëringen, in Wallonië worden de bijdragen nog grotendeels persoonlijk opgehaald in het bedrijf of bij de mensen thuis. Het is duidelijk dat het laatste systeem veel meer mogelijkheden biedt om fraudecircuits op te zetten. Wat niet wil zeggen dat het ook zo is. Bovendien is de Waalse aanpak ook veel duurder. Het heeft wel het voordeel dat er een zeker maandelijks contact is tussen de vakbond en zijn leden.

Het gevolg van die verschillende aanpak is dat Vlaanderen veel professioneler kan werken. Vlaanderen heeft grotendeels een centraal ledenbestand, maar Wallonië kent dat helemaal niet. Een lid van Gembloers dat in Overijse binnenstapt, is daar totaal onbekend. Het was de ambitie van De Vits om een centraal ledenbestand te realiseren. Ook dat is niet gelukt. “Er zijn hierover homerische discussies gevoerd, niet over het principe, wel over de timing en de methode,” zegt een ABVV’er. “Mia wou echter te snel gaan en ze kon ook nogal vierkantig zijn als ze van iets overtuigd was. Soms moet je een compromis sluiten.”

Een probleem dat voortvloeit uit het niet hebben van een centraal ledenbestand is de oplage en verspreiding van het ledenblad De Werker. Vroeger waren er in heel wat gewesten meer abonnementen dan leden. Toen werd beslist om voor elke 100 leden slechts een zeventigtal De Werkers te voorzien, omdat er vaak verschillende mensen van een familie lid zijn. Vandaag zijn er nog een aantal gewesten, vooral Waalse, die door het gebrek aan een centraal ledenbestand die richtlijn niet goed kunnen opvolgen.

En zo zijn er wel meer verschillen tussen Wallonië en Vlaanderen. In Vlaanderen heeft men de richtlijn om de gewesten te fuseren om zo tot meer efficiëntie te komen opgevolgd (er zijn er nu nog zeven), maar in Wallonië is dat veel minder gebeurd en zijn er nog steeds tien gewesten. Ook dat geeft ongenoegen in Vlaanderen.

Ruzie over contractuele ambtenaren

Een laatste belangrijk verschil – dat wel ruimer gaat dan alleen een tegenstelling Vlaanderen-Wallonië – is het belang dat men hecht aan een interprofessionele werking in de gewesten. In Wallonië staat die op een zeer laag pitje, met uitzondering van Luik, terwijl in Vlaanderen nogal wat gewesten – Antwerpen en Scheldeland worden vaak als model genoemd – zo’n werking hebben opgezet. Zo is er bijvoorbeeld de uitbouw van een dienst ondernemingen waar delegees uit de centrales terechtkunnen voor vorming en ondersteuning. Het zijn net de gewesten die ver gevorderd zijn op deze weg, die in de sociale verkiezingen goed gescoord hebben.

De Vlaamse gewesten krijgen dankzij die ruimere werking meer geld dan de Waalse: per vakbondslid 2,25 euro tegenover 0,5 euro van het maandelijks lidgeld dat varieert tussen 10 en 12,5 euro. Het ABVV-federaal moet het stellen met iets meer dan 1 euro. De rest is voor de centrales.

De Algemene Centrale staat het meest open voor een belangrijke interprofessionele werking. Dat is altijd zo geweest. De Algemene Centrale is ook de grote voorvechter van een sectorsyndicalisme waarbij men arbeiders en bedienden niet in verschillende, maar in één centrale onderbrengt. Er zijn hier en daar al enkele kleinere experimenten.

Een belangrijk spanningsveld ligt hier tussen de overheidsvakbond ACOD en de bediendevakbond BBTK. Wat met de werknemers van geprivatiseerde bedrijven zoals Belgacom? En wat met de contractuelen in alle geledingen van de overheid? Waar worden die mensen lid? Bij de ACOD (want ze werken voor de overheid) of bij de BBTK (want ze hebben een privé-arbeidscontract)? De BBTK lonkt overduidelijk naar deze steeds groter wordende groep. Sterker nog, de BBTK betaalt aan contractuelen die bij hen lid worden een syndicale premie (zonder dat ze daar geld van de werkgever voor krijgt). De ACOD doet dat ook voor de ambtenaren, maar krijgt daar wel geld voor van de overheid. Dat zijn zaken die de ACOD niet goed zitten en verklaren mee waarom de ambtenarenbond zijn initiële steun aan Carlos Polenus, ondervoorzitter van de BBTK, heeft laten vallen.

Uiteindelijk moeten al die organisatorische veranderingen ervoor zorgen dat het ABVV meer slagkracht krijgt. Zoals een topman van een centrale zegt: “Een lid uit Oostende en een lid uit Arlon moeten allebei weten wat ze kunnen verwachten van het ABVV en liefst voor hetzelfde lidgeld. En dan moet je intern afspreken wie wat gaat doen. Dat is een fundamentele discussie. Maar niet iedereen is het ermee eens dat dit een fundamentele discussie is.”

Guido Muelenaer

De verhouding Polenus û De Leeuw gaat in de richting van 60-40. En dan wordt het een echt Shakesperiaans koningsdrama.

Als de geldstroom volledig transparant wordt, hoeveel schandalen à la BBTK Brussel-Halle-Vilvoorde duiken er dan op?

De kern van de discussie in het ABVV gaat over de vakbondsstructuren en over de financiering van het vakbondsapparaat.