Kijk links, draai rechts

De Vlaamse socialisten congresseren. In Nederland scoorde de PvdA uitstekend. In het Verenigd Koninkrijk is New Labour één jaar aan de macht. De Derde Weg, voorbij neo-liberalisme en socialisme, wordt er in al zijn vaagheid steeds luider beleden. Trends ontmoet professor Anthony Giddens, decaan van London School of Economics, topadviseur van Tony Blair en schrijver van “Beyond Left and Right”.

Londen.

Hij praat en schrijft over sociale theorie en moderniteit. De socioloog Anthony Giddens stapt voorbij – niet tussen, beklemtoont hij – socialisme en neoliberalisme. “Zowel het neo-liberalisme als de sociaal-democratie behoren tot een ouder tijdperk.” Anthony Giddens is geen kamertjesgeleerde. Hij leidt de honderdjarige London School of Economics. Van bij de geboorte van deze wereldschool, op initiatief van Sidney en Beatrice Webb, is politiek het hart van LSE. William Beveridge was decaan, Friedrich von Hayek doceerde, Harold Laski, R.H.Tawney beïnvloedden een generatie, de euroscepticus Ralf Dahrendorf (oud-EG-commissaris) was een voorganger van Giddens, de nieuwste ster is de politiek-filosoof John Gray, ex-Oxford, met zijn stellingen over de verwoestende gevolgen van de globalisering. LSE is een magneet voor Britten en buitenlanders. Onder de nieuwe decaan Anthony Giddens (1997), een Fellow van King’s College, Cambridge, wordt de hogeschool spottend en liefdevol omgedoopt tot London School of Blairism. Als er één plek is waar New Labour de mosterd haalt, is het hier. “We beïnvloeden deze regering, zijn een labo voor policy-making,” bevestigt Anthony Giddens.

De luidheid van de moderne consumptie en de armoedigheid van de geleerdenrepubliek worden geïllustreerd in het hart van LSE. Schuins onder het kale kantoor van Anthony Giddens – de rugleuning van zijn bankstel rafelt – pronkt de Columbia Bar, een toonbeeld van yuppiedom met cappuccino’s aan 120 frank en volk en serveersters die uitblinken door esthetiek.

***

Een duik in de Derde Weg aan de hand van zeven sleutelwoorden.

Derde weg

In twaalf van de vijftien EU-landen zetelen socialisten in de regering. Toch stelt de sociaal-democratie het slecht. Het enige wat de Europese socialisten naar buiten toe nog lijkt te verbinden, is de aanbidding van de euro. Dat had bijvoorbeeld het thema moeten worden op de 1-meivieringen van de Vlaamse socialisten?

Anthony Giddens: “Het delen van de aandacht voor de euro en het nastreven van meer Europa zijn niet de verbindende ideeën van de Europese sociaal-democratie. Andere partijen willen ook de euro en er zijn linkse mensen die geen Europese Unie wensen. De sociaal-democratie moet zich wel reviseren, je kan een samenleving – zoals de neoliberalen voorstaan – niet leiden als een markt, dat is zelfvernietigend voor de sociale samenhang. Maar de oude sociaal-democratie geeft evenmin goede antwoorden in een geglobaliseerde wereld met nieuwe instellingen en nieuwe problemen. Een socialist moet radicaal zijn denken herzien over hoe hij een regering wenst te organiseren; over hoe de economie functioneert; over hoe de verzorgingsstaat kan georganiseerd worden. Dus over de drie hoekstenen van de sociaal-democratie. Het doel is een Derde Weg, niet tussen, maar voorbij het socialisme en het neoliberalisme. Dus een erkenning van bepaalde goede aspecten van de beide ideologieën. Je moet de mensen zekerheid geven, een functionerend middenveld. Daarnaast is economisch succes broodnodig in een extreem competitieve wereldeconomie. De Derde Weg is een moderniseringsbeweging van het centrum en centrum-links. Het centrale uitgangspunt van de Derde Weg en het socialisme blijft de sociale rechtvaardigheid, de Derde Weg verwerpt de klassenstrijd en zoekt allianties en steun in alle klassen.”

New Labour

Overlappen de Derde Weg en New Labour mekaar?

Anthony Giddens: “Er is een sterk blok, de Labourpartij, met daarrond een periferie van sterke gesprekken en discussies. Dat werd voor een deel uitgelokt door mevrouw Thatcher. Het Thatcherisme was een ingrijpender revolutie dan wat de linkse partijen op het vasteland hebben moeten trotseren. Daardoor ontstonden er hier ook creatievere antwoorden dan deze op het continent. De Derde Weg – ik ken het gevaarlijke van de term maar faute de mieux gebruik ik hem – beïnvloedt New Labour.”

Tony Blair

Gebeurde er eigenlijk meer dan een wisseling van de wacht, Tony Blair voert uit wat mevrouw Thatcher inzette?

Anthony Giddens: “Tony Blair is niet Margareth Thatcher. Hij kan in de eerste plaats nooit het marktfundamentalisme van mevrouw Thatcher belijden, want dan vernietigt hij de sociale samenhang van de samenleving en de grondslagen van zijn partij. Ten tweede. Tony Blair zegt dat het hervormen van de welvaartsstaat niet betekent dat die welvaartsstaat dient teruggeschroefd te worden. Hij blijft twee vormen van sociale uitsluiting aanvallen: de sociale uitsluiting van de lagere klasse en de onderklasse, en de vrijwillig sociale uitsluiting, zelf-uitsluiting kan je zeggen, aan de top van de mensen met privé-verzekeringen, kinderen in privé-scholen en huizen in privé-wijken. Deze laatste is even vernietigend voor de sociale solidariteit als de uitsluiting van de basis. Alleen met een redelijke verzorgingsstaat en gezonde publieke instellingen vermag je deze twee vormen van sociale uitsluiting te bestrijden. Bestrijden dan met nieuwe middelen, niet betuttelend als in het verleden, als de oude sociaal-democratie. Het individualisme en de wedijver moeten aanvaard worden omdat iedereen kan zien dat de mensen, oud en jong, hun leven op een nieuwe, vrijere wijze gestalte willen geven.”

Ondernemers

Opvallend veel lovende teksten over het ondernemen verschijnen bij Britse socialistische denktanks en New Labour?

Anthony Giddens: “Het Business Manifesto van Labour of The Entrepreneurial Society van de linkse denktank IPPR zijn geen uitingen van relativisme of postmodernisme. Deze beide stromingen zijn trouwens aan het sterven. De grote krachten in de wereld zijn global kapitalisme, wetenschappelijke en technologische verandering en de volle inslag van massademocratie. In een globaliserende kapitalistische wereld moet je de ondernemers, een entrepreneurial cultuur en een samenleving met veel risiconemers koesteren. Niet alleen de mensen van het kapitaal, maar ook de mensen van de werknemerswereld. Mensen die vastkleven aan uitkeringen en werkschuw zijn maximeren niet de broodnodige creativiteit van de samenleving. Het aanvaarden van een dynamische samenleving met burgers die bereid zijn om risico’s te nemen is een noodzaak voor Europa, anders zal de eurosclerosis waarheid worden.”… “Ik pleit voor een nieuwe gemengde economie, niet gegrondvest op een evenwicht tussen openbare ondernemingen en privé-ondernemingen, maar op een afweging tussen regulering en deregulering en tussen het economische en het niet-economische in de samenleving. In de nieuwe gemengde economie zal economische ontwikkeling steeds afgemeten worden aan haar bredere sociale gevolgen. Geen rechten zonder verantwoordelijkheden, geen gezag zonder democratie. Deze basisbeginselen van de Derde Weg slaan ook op de onderneming.”

Verzorgingsstaat

“Sommige opwerpingen van nieuw rechts tegen de verzorgingsstaat zijn deugdelijk,” erkent Anthony Giddens. “Welvaartsinstellingen zijn vaak vervreemdend en bureaucratisch, uitkeringen scheppen hun verworven rechten en kunnen perverse gevolgen hebben die afwijken van de oogmerken waarvoor ze ooit gecreëerd werden. De verzorgingsstaat moet radicaal hervormd worden, niet om hem in te krimpen, wel om hem beter te laten reageren op de gewijzigde levensomstandigheden van vandaag. De hervormde verzorgingsstaat zal een social investment state zijn met een nieuw evenwicht tussen risico en zekerheid aan de ene kant en persoonlijke en collectieve verantwoordelijkheid aan de andere kant. De hoofdregel van de social investment state kan makkelijk aangegeven worden, dat is investeer, waar mogelijk, in menselijk kapitaal, in de opvoeding tot zelfredzaamheid, eerder dan in de rechtstreekse uitkering van steungeld.”… “Er zijn allerhande interessante verbanden te maken waarover tot nu toe geen debat gevoerd wordt. Wat bijvoorbeeld te doen met de vergrijzing? Ik denk aan de pensioenfondsen, waar je als nieuwe sociaal-democraat flink wat radicaler over kan denken. Als we die pensioenfondsen democratiseren en democratisch controleren, kunnen zij bijvoorbeeld de op pensioenstelling en de pensioenen van nu afschaffen. Waarom geen systemen starten waarbij mensen ook ruim voor hun 65 kunnen uitstappen?”

Tucht en straf

New Labour en u in “Beyond Left and Right” prediken de vrijheid en de democratie. De meest ingrijpende maatregelen van Tony Blair op het terrein van de jeugdcriminaliteit, het onderwijs, de bijstandmoeders geven evenwel een autoritaire indruk?

Anthony Giddens: “De grenzen tussen initiatief en verantwoordelijkheid, tussen individuele verantwoordelijkheid en collectieve verantwoordelijkheid worden hertekend. De Derde Weg is een radicalisering van de democratie. De mensen willen hun eigen leven leiden, niet langer gebonden zijn door onderdanigheid en gewoonten. Daarnaast dien je het publieke domein en het openbare leven te beschermen, dus moet je niet bevreesd zijn om soms straffen op te leggen om die doelen te bereiken. Dit is een inspuiting van dosis communautarisme in New Labour die ik verantwoord vind.”

Nationalisme

De Derde Weg pleit voor en bemint de natie?

Anthony Giddens: “Socialisten hechten traditioneel weinig belang aan de natie, zij bekijken haar sceptisch en als een bedreiging van de internationale solidariteit. De Derde Weg zoekt een nieuwe rol voor de natie in een cosmopolitische wereld. De nieuwe wereldorde kan zichzelf niet in leven houden als een zuivere markt. Een herbevestiging van de rol van de natie is belangrijk als stabiliserende factor, een tegenwicht contra eindeloze versplintering. Ik zoek een meer cosmopolitische vorm van het natiebewustzijn. Naties werden in het verleden naar eenheid gedreven door de tegenstelling tot andere naties. Vandaag kunnen nationale identiteiten leven in overeenstemming met andere en overlappende loyauteiten. Dit nieuwe cosmopolitisme is tegelijkertijd oorzaak en voorwaarde van de mogelijke verdwijning van grootschalige oorlog tussen de staten. Wij leven vandaag in een wereld waarin georganiseerde oorlog niet langer onze toekomst zal bepalen. Staten hebben geen vijanden meer. De neoliberalen verdedigen een agressieve en isolationistische versie van de natie. Extreem-rechts in Europa en de VS ziet de natie als een negatieve reactie op de globalisering en streeft economisch en cultureel protectionisme na zoals Jean-Marie Le Pen, Ross Perot en uw Vlaams Blok. De sociaal-democraten en links hebben traditioneel nooit veel belangstelling gehad voor de natie of beschouwden haar als intrinsiek gevaarlijk. Wat ik nog gevaarlijk vind, is dat de wereld bekeken wordt als een marktplaats met duizenden stadstaten, zoals wel wat waarnemers voorspellen. Er moet een nieuwe definitie komen van een integrerende natie, een natie levend binnen een cosmopolitisch raamwerk. En daarvan is de Europese Unie de eerste uitdrukking. Dit supranationale web verbindt naties en regio’s in een soort global governance. Het is onvoldoende om te behoren bij Londen, je behoort tegelijkertijd tot Groot-Brittannië, tot Europa en tot de wereld. Je zal bovendien meer naties krijgen zonder staten. Vandaag is dat een anomalie. We dienen niet meer te denken aan de identificatie van natie en staat, dus aan grenzen, maar aan een natie binnen een cosmopolitische ruimte.”

FRANS CROLS

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content