‘Inclusief onderwijs is propagandapraat’

Nu de vzw Islamitisch Onderwijs Mechelen voldoende geld heeft verzameld om een terrein te kopen, komt een islamitische basisschool in Mechelen een stap dichterbij. Zo’n islamitische basisschool is helemaal geen slecht idee, vindt de Nederlandse onderzoeker Jaap Dronkers.

Nederland gidsland. Het land telt 43 van overheidswege gesubsidieerde islamitische basisscholen. Die scholen doen het goed in de kwalitatieve vergelijkingen van Nederlandse scholen. Kan dat Nederlandse experiment ook in de rest van Europa voor inspiratie zorgen? Om die vraag te beantwoorden, organiseerde Itinera Institute een lezing in Brussel met de Nederlandse onderzoeker Jaap Dronkers als spreker. De Amsterdamse socioloog maakte in de jaren negentig faam door voor het eerst vergelijkende cijfers over de kwaliteit van scholen in de krant te publiceren. Hij hield rekening met sociologische parameters om uit te filteren dat goede prestaties van een leerling wel degelijk aan de school lagen en niet aan pakweg een thuissituatie met hoogopgeleide ouders.

Uit onderzoeken blijkt dat het opleidingsniveau van ouders een van de belangrijkste factoren is die de schoolprestaties van leerlingen beïnvloeden. Dronkers toonde aan dat ook de diversiteit in een klas mee de schoolresultaten van leerlingen bepaalt. De taalachterstand van migrantenkinderen is bijvoorbeeld een remmende factor.

Uit OESO-cijfers blijkt dat het Belgische onderwijssysteem minder goed scoort in de opleiding van immigranten. Te veel jonge migranten verlaten de school zonder diploma. Dat speelt mee in de onderwijshervormingsplannen van de Vlaamse regering. Domeinscholen (die zowel technische als aso-richtingen aanbieden in een bepaald domein, bijvoorbeeld economie) moeten de gevolgen van segregatie afremmen. Dronkers heeft daar bedenkingen bij. Hij stelt vast dat islamitische scholen met een meer homogene populatie juist een positief effect hebben op de schoolprestaties. “Tenminste als er ook echt gewerkt wordt op basisvaardigheden als taal en wiskunde.”

Waarom zijn homogene klassen goed voor de schoolprestaties van migranten?

JAAP DRONKERS. “De stelling dat het goed is een grote diversiteit te hebben in een klas, is geen algemeen geldende wet. Etnische homogeniteit kan in bepaalde omstandigheden bevorderlijk zijn voor de schoolprestaties. Leidt dat tot meer segregatie? Je moet je afvragen wat de oorzaak is van segregatie. Als je de opdeling bso en aso gewoon op prestaties zou maken, dan krijg je ook automatisch sociaaleconomische segregatie. Alleen wordt meestal de keuze tussen die twee vormen van onderwijs ook mee bepaald door het thuismilieu van de scholier. Ongelijkheid start al tijdens de zwangerschap.

“Of diversiteit in de klas nu goed of slecht is, hangt af van het vak. Bij sommige vakken is een grotere diversiteit in de klas beter, bij andere juist niet. Gemiddeld genomen leidt meer diversiteit voor de taal- en wiskundevakken die worden gebruikt voor de PISA-rankings, niet tot betere schoolprestaties.

“Ook het thuismilieu speelt mee in de schoolprestaties. Vervolgens kun je je afvragen in hoeverre je dat wil terugdringen. En hoe. In Duitsland zijn er deelstaten waar ouders zelf mogen kiezen voor hun tienjarige kind. En er zijn deelstaten waar er een advies van een onderwijsdeskundige moet zijn. Dat advies is ook verplichtend. In beide gevallen beïnvloedt de sociale ongelijkheid de schoolprestaties van de kinderen, maar het effect is heftiger in de Länder waar de vrije keuze is toegelaten, dan in de deelstaten waar de keuze wordt opgelegd.”

Voor een opgelegde keuze zijn meetbare gegevens nodig om naast elkaar te leggen. Nederland kent een centraal examen, Vlaanderen niet.

DRONKERS. “Ik denk niet dat de samenleving in Vlaanderen dermate anders zou zijn, dat niet dezelfde effecten merkbaar zouden zijn. Wat niet wordt gemeten, bestaat wel. Het klopt dat we in Nederland een centraal examen kennen, terwijl in Vlaanderen een schoolexamen scherprechter speelt. Dat betekent dat Vlaanderen meer variaties tussen scholen toelaat dan Nederland. Dat heeft gevolgen. Zo is het zonneklaar dat leerlingen van West-Vlaamse scholen het in het eerste academiejaar aan de universiteit van Leuven gemiddeld beter doen dan die van Limburgse scholen. Je past een eindexamen aan de populatie van school aan.”

Is een islamitische school dan bij voorbaat een slag in het water, tenzij er zo’n centraal examen komt?

DRONKERS. “Dat zou een valabel argument tegen de oprichting van een islamitische school kunnen zijn. Aan de andere kant kun je ook vaststellen dat er geen probleem is als je kwaliteitscriteria van katholieke scholen toepast op scholen met andere godsdienstnormen. Door objectiveerbare uitkomsten per school publiek vrij te geven, kun je zo’n slag in het water voorkomen.

Nederland telt tientallen islamitische basisscholen, maar de twee initiatieven om een islamitische middelbare school op te richten, bestaan niet meer. Hoe komt dat?

DRONKERS. “Het is gewoon moeilijker. Een buurtwinkel stichten is nu eenmaal minder lastig dan een supermarkt te runnen. De twee projecten waar u naar verwijst, zijn ook ten dele mislukt doordat er te veel fundamentalistische invloeden speelden, met alle gevolgen van dien. In de Dronkers-indicatoren deden ze het dan ook bijzonder slecht. Maar als je mij vraagt of er ooit een islamitische middelbare school komt, dan is mijn antwoord: ja, er volgen zeker nieuwe initiatieven. Maar dat ligt momenteel gevoelig.”

Het Nederlandse model verschilt op één belangrijk punt van het Belgische: het religieonderricht staat in Nederland los van het gesubsidieerde onderwijskader.

DRONKERS. “Dat klopt. Er zijn in Nederland katholieke, protestantse, gereformeerde en doopsgezinde scholen. Die leggen allemaal andere religieuze accenten. Religieus onderwijs wordt niet door de overheid gefinancierd of centraal gecontroleerd. Er is geen examen godsdienst, omdat geen Hollander zou willen definiëren wat daarvoor de leerdoelstellingen moeten zijn.”

Is het Nederlandse model van een islamitische school wel toepasbaar in Vlaanderen en de rest van Europa?

DRONKERS. “In Vlaanderen valt religieus onderwijs wel onder de schoolopdracht. Jullie hadden dan ook maar één kerk en er was dus één definitie van wat godsdienstonderwijs moest zijn. Dat gezegd zijnde: als ik de burgemeester van Mechelen was, dan zou ik er wat voor overhebben om het initiatief van een islamitische basisschool goed geïntegreerd te krijgen in mijn stad.

“Maatschappelijk kan het de achterstand van migrantenjongeren verkleinen. En je krijgt een gesprekspartner in het schoolbestuur. Dat zijn mannen en vrouwen die een bevolkingsgroep vertegenwoordigen. Is dat zonder risico? Neen, maar in de migratieproblematiek is niets zonder risico. Mijn antwoord is dus: ja, het Nederlandse voorbeeld is interessant. Het is zeker te verkiezen boven private islamitische scholen. Als de overheid meebetaalt, krijgt ze in ruil ook een vinger in de pap.”

De allochtone bevolking heeft het moeilijk op de arbeidsmarkt. Hoger opgeleide immigranten zijn zelfs vaker gefrustreerd over de vermeende discriminatie dan lager opgeleide migranten. Wordt een apart schoolnet geen extra belemmering?

DRONKERS. “De signaalfunctie van een diploma is heel belangrijk. Maar net zogoed moet je de diploma’s niet zomaar weggeven. Trouwens een migrant op de sociologisch het hoogst aangeschreven school zal het daar extra moeilijk hebben. Zijn ongelijkheid verdwijnt niet. Het thuismilieu blijft meespelen. De belangrijkste vaststelling die ik met mijn onderzoek heb gedaan is dat ongelijkheid in elk geval niet groter wordt als je islamitische scholen opricht. Tenminste als die scholen erop gericht zijn de basiskennis van de leerlingen te vergroten. Neem bij wijze van tegenvoorbeeld Mohammed B., de moordenaar van Theo Van Gogh. Hij had een diploma van het prestigieuze Mondriaan-college, maar kon toch niet zonder fouten schrijven. Wat heeft zo iemand dan aan een diploma?”

Moet het onderwijs dan geen inclusieve maatschappij als rolmodel hanteren?

DRONKERS. “Sinds wanneer moet onderwijs inclusief zijn? Dat staat misschien in partijprogramma’s, maar het is nooit aan de orde geweest. Onderwijs heeft daarentegen wel een maatschappelijke rol. De maatschappij kan niet overleven als we er niet in slagen de volgende generatie goed te socialiseren. Wij zijn geen hertjes die meteen na de geboorte op hun pootjes terechtkomen. Inclusief onderwijs is propagandapraat. Het onderwijs wankelt voortdurend tussen zijn reproductieve en zijn emancipatorische opdracht. En daar zal het eeuwig tussen wankelen.”

Roeland Byl, fotografie Dieter Telemans

“Ongelijkheid wordt in elk geval niet groter als je islamitische scholen opricht”

“De stelling dat het goed is een grote diversiteit te hebben in een klas, is in elk geval geen algemeen geldende wet”