‘IK HEB NOOIT INGEZIEN HOE DIEP DE PROBLEMEN ZATEN’

De euro was een dure fout en de Griekse exit is een kwestie van tijd, oordeelt Alan Greenspan. De 89-jarige oud-voorzitter van de Amerikaanse centrale bank neemt geen blad voor de mond. “Hoe eerder Griekenland uit de euro stapt, hoe beter voor iedereen.”

Alan Greenspan was voorzitter van de Federal Reserve van de Verenigde Staten van 1987 tot 2006. Zijn vuurdoop was de beurskrach van 1987. De aandelenmarkten verloren toen in één dag 23 procent van hun waarde. Sinds zijn vertrek bij de Fed, vlak voor de allesverwoestende crisis in 2008 uitbrak, heeft Greenspan een adviesbureau in Washington. In zijn kantoor aan de bruisende Connecticut Avenue komt hij net zo kalm en beheerst over als in zijn jaren als voorzitter van de Federal Reserve. Op zijn 89ste is hij nog altijd goed bij de pinken en hij volgt het nieuws op de voet. Hij is bezorgd over de grote economieën van de wereld. De fut is eruit omdat ze nauwelijks productiviteitsgroei boeken, stelt hij. Maar die zorgen houden hem ‘s nachts niet wakker. “Ik val heel gemakkelijk in slaap. Op mijn leeftijd, met de crises die ik heb meegemaakt, ben je er wel aan gewend.”

De crisis heeft Greenspan tot nieuwe inzichten gebracht. De Europese eenheidsmunt roemde hij in 2001 in een spreekbeurt nog als “een gezonde munt”. Nu noemt hij de euro een dure fout. De Duitse en de Nederlandse economie waren beter af geweest zonder de euro, zegt Greenspan: “Was de invoering van de euro een fout? O ja. Is de eurozone te ontvlechten zonder gevolgen? Dat is twijfelachtig.”

Eens euroland, altijd euroland

Maar de Griekse exit is slechts een kwestie van tijd, zegt Greenspan. “Hoe eerder Griekenland uit de eurozone stapt hoe beter voor iedereen. Het kwam frauduleus binnen en had er nooit deel van moeten uitmaken.” Greenspan verwacht niet dat een Griekse exit de monetaire unie uiteen doet vallen. “Twee jaar geleden dacht dat ik dat wel. Het grootste deel van de Griekse schuld is nu in handen van soevereine landen.” Dat is volgens hem minder gevaarlijk dan wanneer ze in privéportefeuilles zou zitten. “Maar dat betekent niet dat er geen grote verliezen kunnen zijn voor die landen. De Duitsers zien niet in hoe ze terugbetaald kunnen worden. Met goede redenen. Ze krijgen hun geld niet terug. Hetzelfde geldt voor andere nettogeldschieters.”

De Duitsers staan met hun rug tegen de muur, redeneert Greenspan. “Bondskanselier Angela Merkel is zeer bezorgd over de politieke aanpak van de eurocrisis. Ze denkt dat de mark sterk opgewaardeerd wordt bij een terugkeer naar de oude valuta’s. De Duitse exportoverschotten en banen zullen dan verdwijnen. Gezien de politieke situatie in Duitsland is dat een ongewis scenario.”

Het mechanisme waarmee de eurozone eventueel kan worden ontvlochten is “zeer bewust weggelaten” uit het verdrag van Maastricht, zegt Greenspan. “Ik heb het verdrag van het begin tot het einde gelezen. Als een land eenmaal in de eurozone zit, kan het er eigenlijk niet uit.” De invoering van de euro werd gedreven door politieke motieven. “De verwoestingen van de twee wereldoorlogen op Europese bodem was de drijfveer van de oprichters van de muntunie”, zegt hij. “Ze wilden een munt die mensen zou samenbrengen en een eerste stap zou vormen op weg naar politieke consolidatie. Een eenheidsmunt als garantie om een herhaling van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog te voorkomen.”

Greenspan zegt dat culturele kwesties de eurozone echter vanaf het begin verdeelden. Maar die kwamen pas aan de oppervlakte toen de wereldeconomie tot stilstand kwam. “Als ze allebei lid waren van de eurozone zouden de Italianen zich wel gaan gedragen als de Duitsers, dacht men. Dat was een grove misrekening. Griekenland, Portugal, Spanje en Italië staken zich tot over de oren in de schulden en kwamen daar dankzij de wereldwijde economische opgang ook mee weg. Alles wat een land kon produceren, raakte in die tijd ook verkocht. Het concurrentievermogen deed er niet toe.”

Grote risico’s

De crisis van 2008 veranderde dat. Dankzij de euro konden landen als Griekenland en Italië boven hun stand leven. Toen Italië de euro invoerde, daalde de rente op de Italiaanse tienjaarsobligatie met 500 basispunten, zegt de voormalige centrale bankier. Volgens Greenspan is de politieke integratie van Europa de enige oplossing voor de eurocrisis. “Dan zullen de problemen met de euro snel verdwijnen.”

Tot dan blijft in Europa onzekerheid heersen. “De Europese Centrale Bank houdt het systeem nu in stand. Voorzitter Mario Draghi “doet wat nodig is” om de euro te redden.” Greenspan wijst erop dat het op grote schaal opkopen van kortlopende obligaties aanzienlijke risico’s inhoudt voor de ECB. Als een of meerdere landen die leningen niet kunnen terugbetalen, lijdt de ECB grote verliezen. “Wie zorgt dan nog voor de bail-out?”

De situatie doet Greenspan denken aan zijn eigen land in de 19de eeuw. “Als er een run op een bank was, legde een bank al haar kasgeld in de etalage, zodat iedereen kon zien hoeveel geld ze had. Mensen stopten dan wel altijd met het terughalen van hun centen”, zegt hij lachend.

Greenspan ontkent dat hij de ontsporing van schulden in de financiële wereld helemaal gemist heeft (zie Wanbetaling zet de lawine in gang). “Ik wist dat alle opgebouwde schuld in het systeem een probleem vormde. In Fed-toespraken maande ik aan tot voorzichtigheid. Maar ik heb nooit ingezien hoe diep de problemen zaten.”

Regeldrift

Crisispreventie moet altijd gericht zijn op de financiële wereld, zegt Greenspan. “Alle crises zijn financieel. Het niet-financiële deel van het bedrijfsleven werkt in principe met 45 procent eigen vermogen, de financiële wereld met slechts één tiende daarvan. Het probleem zit in het financiewezen. Als het goed misgaat verplettert het financiewezen de rest van de economie”, zegt Greenspan.

Het politieke antwoord in de vorm van nieuwe financiële regelgeving bevalt Greenspan niet. “De complexiteit van de Dodd-Frank-wetgeving is bizar. Het enige nuttige zijn de verhoogde kapitaalvereisten. De rest werkt niet”, zegt hij. De wetgeving verbiedt onder meer banken louter voor eigen rekening te handelen in financiële producten. De regeldrift trekt volgens hem een zware wissel op de bredere economie. “We hebben in de VS een stap in de goede richting gedaan. Maar het gaat heel langzaam. We hebben nog een belangrijke inhaalbeweging te doen. De Amerikaanse economie creëert veel banen, maar de bestedingen en de productiviteit staan nog steeds op een laag peil.”

De regeldrift is volgens Greenspan een van de redenen dat geldstromen hun weg niet vinden naar activa die op de lange termijn de grootste productiviteitsgroei met zich brengen. Bedrijven en huishoudens zijn terughoudend met investeringen. “Bedrijven investeren in software en apparatuur, maar niet in kapitaalgoederen die essentieel zijn voor de groei van de productiviteit. We lopen heel veel potentiële economische activiteit mis. Je kunt het zien aan de data over kapitaalinvesteringen als onderdeel van het bruto binnenlands product. Gebouwen en andere langlopende activa waren voor de crisis goed voor 8 procent van het Amerikaanse bbp, ofwel het equivalent van vier procentpunten in de werkloosheid.”

Dat gebrek aan investeringen is volgens Greenspan zijn grootste bezorgdheid over de wereldeconomie. Voor Greenspan is het dé verklaring voor de stagnatie. “We zien het patroon in de eurozone, de VS en de rest van de wereld. De onzekerheid over de toekomst is te groot voor het zakenleven.”

Geen productiviteitsgroei

Productiviteit is de sleutel tot economische groei, zegt Greenspan. “Het is in wezen Joseph Schumpeters idee van innovatie als creatieve destructie. Verouderde apparatuur wordt geleidelijk afgeschreven. De kasstromen worden verplaatst naar geavanceerde technologie en nieuwe investeringen. Als je de stromen naar de meest productieve nieuwe soorten apparatuur weet te maximaliseren, verhoogt dat proces de productie per uur. Maar als je nu kijkt naar de productiviteitsgroei en de groei van de output per uur, dan zie je dat die in de VS dicht bij nul blijven.” Hij denkt dat dat ook in grote lijnen het geval is in landen in Noord-Europa.

Het herstel wordt niet geholpen door de kwaliteit van de banen en de Amerikaanse beroepsbevolking, zegt Greenspan. De Amerikaanse economie gebruikt steeds meer mensen in de marge om steeds minder te produceren. “Als onze babyboomers in versneld tempo met pensioen gaan, verlaten ze de meest productieve cohorte in onze economische geschiedenis. De mensen die in de plaats komen, zijn duidelijk van mindere kwaliteit voor de economie.”

Amerikanen worden vaak bewonderd om hun ondernemingsdrang. Maar nu zitten ze vooral op hun handen. Veel Amerikaanse beursfondsen keren hun winsten liever uit aan aandeelhouders in plaats van ze te herinvesteren voor de lange termijn. Greenspan ontwijkt tot twee keer toe de vraag waar het gedurfde Amerikaanse ondernemerschap is gebleven. Dan verzucht hij: “We worden steeds meer Europees. We zijn nog net geen Griekenland, maar we zijn goed op weg.”

De vrijemarktideoloog verwijst daarmee naar de uitkeringen in de gezondheidszorg en de sociale zekerheid. Die kosten rijzen volgens hem “net als in Europa” de pan uit. Er moet drastisch in gesnoeid worden om de economie in de goede richting te duwen. “Maar dat ligt politiek zeer moeilijk.”

Greenspan zegt half mijmerend dat Amerika in het Witte Huis iemand nodig heeft als Margaret Thatcher of Ronald Reagan. “Ik denk niet dat dat al gebeurt bij de presidentsverkiezingen van volgend jaar. De economie staat er nog niet slecht genoeg voor.” Toch is het volgens Greenspan een kwestie van tijd voordat er een nieuwe Reagan gekozen wordt. “Als we doorgaan met nul productiviteitsgroei, kan onze levensstandaard niet stijgen.” Toen de Democraat Jim Carter in 1981 het veld ruimde voor de Republikein Ronald Reagan, zat de inflatie boven 10 procent. “Ik vermoed dat we in wezen dezelfde situatie krijgen.”

GERBEN VAN DER MAREL IN WASHINGTON

“Als de politieke integratie van Europa een feit is, zullen de problemen met de euro snel verdwijnen”