Hyperverantwoordelijkheid

De jeugd is lichtzinnig. Jonge mensen tonen een ontzettend gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel. Dat liedje is zo oud als de straat. Nu maken we kennis met het omgekeerde fenomeen: hyperverantwoordelijkheid. Wie langer dan enkele uren met gespecialiseerde artsen heeft samengewerkt, kent het: zij hebben een heel lange opleiding genoten, steeds meer in het buitenland, zij weten het beter, de patiënt weet niets, hun scholing is superieur aan die van verpleegkundigen, ze luisteren gemiddeld x seconden (geen minuten) naar de patiënt vooraleer ze die onderbreken, een patiënt die zich overigens laat misleiden door kwakzalvers, dokter Google of erger nog: incompetente huisartsen. Voor ik woedende mails krijg: overal zijn er uitzonderingen, gespecialiseerde artsen die met alle leden van hun team in de universitaire kliniek respectvol overleggen, met geduld luisteren en iedereen, ook de onmondige én de supermondige patiënt, als een gelijke benaderen. Maar wed niet met mij dat dit de algemene gang van zaken is. Lang zal ik niet moeten zoeken om uw ongelijk aan te tonen.

In Duitsland is uitgelekt hoe die hyperverantwoordelijke experts zich gedragen. In de coronacrisis toonden zij zich bereid om mee te werken om ‘mentaal en planmatig greep op de situatie te krijgen’ . Zo kon men ‘maatregelen van preventieve en repressieve aard plannen’ . Die experts weten het beter, dragen een grote verantwoordelijkheid en dan is alles verantwoord (sic!), zelfs het verdraaien van informatie, om de dwaze burger in het gareel te doen lopen. Ik herken het patroon van vergaderingen waarin ik zelf verantwoordelijkheid droeg. In een mum aan tijd krijg je de paternalistische, hyperverantwoordelijke houding van: we moeten die persoon/die groep beschermen tegen zichzelf, tegen mooipraters, want… wij weten het uiteraard beter. Laten we even apart vergaderen met echt slimme mensen (lees: artsen, ervaren bankiers, hr-deskundigen) om te zien waar de ‘echte’ oplossingen liggen.

Ik heb niets tegen artsen hoor. Hetzelfde patroon merk je bij ingenieurs, juristen, informatici en leerkrachten (en zeker bij professoren). Maar artsen staan nu volop in de belangstelling en ik heb me vaak afgevraagd wanneer een arts dat paternalisme aanleert. Nergens in de cursussen vind je de instructie: stel je boven de patiënt op, doe neerbuigend, liefst met de ondertoon: ‘ik wil alleen het beste voor jou, maar jij weet niet eens wat echt goed is voor jou, ik wel’. Bij eliminatie ben ik tot de conclusie gekomen dat dit op drie momenten gebeurt: bij de mondelinge colleges van sommige grote namen in het vak die via hun lichaamstaal, verhalen en anekdotes uitstralen dat ze halfgoden zijn. Bij stages, waar de klachten van artsen in opleiding wereldwijd onwaarschijnlijk sterk gedocumenteerd zijn. En bij het socialiseren: zet twee artsen samen en ze vertellen aan elkaar hoe dom de patiënten wel zijn. Nogmaals: niet alle artsen. Maar zeg zeker niet dat ik enkele rotte appels ten onrechte veralgemeen.

Zijn er oplossingen? Corona heeft aangetoond hoe moeilijk dit is. Hoe langer de crisis duurt, hoe meer iedereen merkt dat de modellen van epidemiologen, virologen en infectiologen meer waard zijn dan die van veel andere experts en pseudo-experts. Maar samen met die superieure inhoudelijke kennis zie je gevaarlijk neerbuigende veralgemeningen. Plots worden die virologen ook sociologische, economische en communicatie-experts, gebieden waarin ze vaak ondergeschoold zijn. Erger nog: vanuit hun opleiding hebben ze verkeerde modellen meegekregen. Sommigen zijn natuurtalenten, net zoals sommigen onder ons ook heel snel de basislogica van een pandemie hebben aangevoeld. Maar velen zijn zware onderpresteerders. Je kunt geen expert zijn in alles. Maar een houding van hyperverantwoordelijkheid drijft je in de andere richting.