Hoe slim zijn de aandeelhouders van Amerikaanse banken?

Zes jaar is een eeuwigheid in de moderne economie. In 2001 barstte de dotcomzeepbel. Dat ging nooit meer gebeuren. We hadden ons lesje wel geleerd. Nu, een eeuwigheid later, kijken mensen zoals ik met stijgende verbazing naar wat al die verstandige dames en heren in de Amerikaanse banksector nu weer geflikt hebben.

Het lijkt allemaal supercomplex, en dat zal wel de bedoeling zijn. Ik zal daarom op mijn manier even proberen te verduidelijken wat ik gelezen heb in de zakenpers over wat er eigenlijk aan de hand is met de Amerikaanse banken. En op basis van mijn inzichten zal ik trachten het IQ te bepalen van de aandeelhouders van die banken.

Banken zoals Merrill Lynch, UBS of Citigroup hebben maar één doel: hun aandeelhouders rijker maken. Al de rest kan hen geen barst schelen. Zeker hun medewerkers niet. Als die even niet volgen, worden ze ontslagen. Dat maakt dat zo’n nieuwe CEO, een redder des vaderlands met ambitieuze plannen, zowat iedereen van de oude garde ontslaat, zodat alle neuzen in dezelfde richting staan. Zo’n man belooft uiteraard dubbele groeicijfers aan zijn aandeelhouders. In ruil voor die belofte vangt hij een torenhoog loon, en sterker nog, hij vraagt ook heel veel geld indien hij zou mislukken in die belofte. De aandeelhouders vinden dat goed. Je zou verwachten dat het gemiddelde IQ van zo’n groep toch wel minstens 100 bedraagt, maar zoiets aanvaarden bewijst dat die veronderstelling al te optimistisch is. We zakken tot 90.

Vervolgens stellen deze redders des vaderlands vast dat permanente dubbelcijferige groei moeilijk is. Dus besparen ze. Daardoor ondermijnen ze uiteraard de gezonde organische groei, verliezen ze specialisten en wordt er te weinig geïnvesteerd in bijvoorbeeld informaticasystemen. De aandeelhouders vinden dat goed. Hun IQ haalt blijkbaar niet eens 80. Af en toe doen ze wat agressieve overnames die alle managementtalent aan de praat houden, zodat niemand de grote finale zet ziet aankomen: het verhogen van het risicoprofiel van de bank. Ze zoeken op de markt welke producten een groei met dubbele cijfers toelaten, ook al beginnen ze waanzinnige risico’s te nemen. Bijvoorbeeld door te beleggen in hypothecaire leningen aan mensen die niet eens een baan hebben. Ze beleggen hun geld bijvoorbeeld in financiële producten die zo in elkaar zitten dat de maandelijkse terugbetalingen door de armen niet eens de interesten dekken. De minst vermogenden stapelen dus maand na maand meer schulden op. Hoe verklaren ze dat? Ze laten vastgoedspecialisten in alle objectiviteit uitleggen dat de huizenmarkt eindeloos kan groeien. Onder die veronderstelling neemt in feite de schuld van die arme huisbezitters elke maand wat af. IQ 80 slikt dit niet meer, want elke Amerikaan weet dat ‘what goes up, must come down’. IQ 60 dan maar.

De managers verpakken dan al die dingen in zaken die namen dragen als ABS, CDO, ‘super-senior’ of SIV. Enfin, zodanig dat de Marc Buelensen van deze wereld er toch niets meer van begrijpen. Maar helaas, tenminste volgens de Financial Times, begrepen de bankiers het finaal ook allemaal zelf niet meer en stelden ze zich bloot aan risico’s die ze niet meer konden inschatten.

En dan, op een goede morgen, kan zo’n sukkelaar zijn schuld niet terugbetalen. Hij heeft namelijk ook nog een auto, een iPod en een reis op afbetaling gekocht. Na een eerste sukkelaar komt er een tweede, en kijk, de huizenmarkt hoeft niet eens in mekaar te storten, een kleine stagnatie is voldoende om al die dominostenen te zien vallen. Of ze nu verpakt zijn in esoterische pakketjes dan wel open en bloot in een hypothecaire lening, doet er niet toe: het kaartenhuisje stort in mekaar.

Wat doet zo’n bank? Die probeert eerst het probleem verborgen te houden. Transparantie is voor de vrije markt, maar niet voor banken. De totale hypotheekmarkt zou zo’n 200 miljard dollar verliezen, maar de banken kondigen aan dat zij het zaakje ‘onder controle’ hebben. Samen hebben ze voor zo’n 100 miljard dollar uitstaande risico’s. Waar gaan dan die andere 100 miljard te voorschijn komen?

Eerst kondigt ze 4 miljard dollar verlies aan, en minder dan veertien dagen later kondigt ze doodleuk het dubbele aan, of nog wat meer. En na een tijdje wordt het zelfs voor het kleinste kind duidelijk: de verliezen vallen niet meer te overzien. Erger nog, niemand kan ze blijkbaar berekenen. Want er zijn geen relevante waarderingsmodellen. Wat? Een bank die alleen maar ‘berekende’ risico’s neemt, kan zijn eigen risicoprofiel niet meer bepalen? Dat kan toch niet, dat kan alleen maar aan een superincompetente CEO liggen. Die wordt dus op staande voet ontslagen. Als beloning voor de bewezen diensten krijgen die topbankiers afscheidspakketjes mee die schommelen tussen de 60 en 110 miljoen dollar. U leest goed: 110 miljoen dollar, geld dat uiteraard van de aandeelhouders komt. CEO’s lichten met andere woorden de aandeelhouders op bij klaarlichte dag en met steun van de wet. Dat heet naar het schijnt zorgen voor ‘shareholder value’. Bij mij heet dat IQ 50, en sorry indien ik daarmee de mensen met het klinische beeld ‘idiotie’ beledig.

Marc Buelens (hoofddocent aan de Universiteit Gent & partner Vlerick Leuven Gent Management School