Hoe doorziet u balanstrucs?

“De winst bleef op peil,” titelt een bedrijf in zijn persbericht. Kan best. Maar wélk peil? Nu de conjunctuur tegenzit, halen nogal wat bedrijven de makeûup boven om hun boekhouding bij te werken. Trends helpt u door de schmink heen te krabben.

Ondernemingen zijn echter vrij om, los van hun officiële financiële verslaggeving, andere cijfers en verklaringen de wereld in te sturen. Deze zogenaamde pro-formaresultaten worden wel eens de ‘winst voor al het slechte nieuws’ genoemd. Bedrijven ‘vergeten’ daarbij immers vaak kosten, die ze zelf uitzonderlijk vinden, in hun pro-formaresultaat op te nemen. Of ondernemingen wijten de mindere gang van zaken aan uitzonderlijke resultaten. Zo verwees KBC bij de recente winstwaarschuwing naar de aanslagen in New York en Washington.

Let op, het bedrijf in kwestie knoeit niet met de boekhouding, maar publiceert andere cijfers dan de cijfers die de financieel directeur aan de bedrijfsleider rapporteerde. “Bedrijven hanteren andere begrippen dan de boekhoudkundige in hun communicatie. Daar zijn ze volledig vrij in. Het is aan de analisten om te achterhalen hoe het bedrijf tot het winstcijfer in het persbericht kwam en of dat cijfer wel een juiste weerspiegeling van de bedrijfseconomische realiteit is,” zegt Eddy Dams, partner bij PricewaterhouseCoopers.

“Er heerst een enorme verwarring over de gehanteerde terminologie. Er valt altijd wel een soort winstvorm uit te vinden om tot het gewenste cijfer te komen. De winst per aandeel wordt ook op talloze manieren uitgerekend. Er is een duidelijke definiëring nodig,” vindt Serge Pattyn, analist bij KBC Securities.

Neem het voorbeeld van Kinepolis, dat eind september halfjaarcijfers voor 2001 publiceerde. De cinema-uitbater slaat u met alle mogelijke soorten resultaten om de oren tot het onbegrijpelijk is geworden. Kinepolis heeft het op een bepaald ogenblik zelfs over een nettoresultaat voor belastingen. “De courante nettowinst steeg dit jaar van 0,7 miljoen euro naar 1,9 miljoen euro,” is de eerste zin van het persbericht. Verderop in het bericht staat dan weer dat “het courant resultaat gedaald is tot 1,9 miljoen euro”.

Verzint eer ge begint

Belgische beursgenoteerde bedrijven mogen verzinnen wat ze willen, ze zijn bij Koninklijk Besluit wel verplicht om een minimum aan boekhoudkundige gegevens te publiceren bij de jaarlijkse en halfjaarlijkse communiqués. Omzet, bedrijfsresultaat, financieel resultaat, resultaat uit de gewone bedrijfsuitoefening, uitzonderlijk resultaat en het resultaat voor en na belastingen moeten aan de buitenwereld worden meegedeeld. U kunt deze cijfers dan toetsen aan de cijfers die het bedrijf in de verf zet.

Door sommige verliezen ‘uitzonderlijk’ te noemen, trachten bedrijven de buitenwereld voor te houden dat er niets aan de hand is met de gezondheid van het bedrijf of met het winstpotentieel. De winst beter voorstellen dan ze eigenlijk is, kan leiden tot hogere beurskoersen en lagere kapitaalkosten. Veel beleggers én analisten doen trouwens geen moeite om het ballonnetje te doorprikken, want ze beperken zich meestal tot het onderste regeltje van de resultatenrekening.

Zo publiceren technologiebedrijven bijna allemaal het resultaat vóór afschrijvingen van goodwill. Doen ze dat niet en trekken ze de afschrijvingen wel af van de bedrijfswinst (zoals dat hoort), dan moeten ze het in de meeste gevallen niet over winst, maar over verlies hebben.

“Dat komt ook omdat de jaarrekening in de Verenigde Staten al langer een communicatie-instrument voor externe partijen is,” zegt Ann Jorissen, hoogleraar accounting en financiering aan de Universiteit Antwerpen. De praktijk van fel bijgekleurde pro-formaresultaten is vooral in de VS courant. Jorissen: “Pas nu ontdekken ook Belgische bedrijven dit communicatiemiddel.”

Verliezen uit beleggingen moeten als ‘buitengewoon’ geboekt worden in België. Idem als het fout loopt met vendor financing _ de techniek om klanten te financieren om de eigen producten te kopen.

Alcatel, bijvoorbeeld, financierde 360Networks om Alcatel-producten te kopen en boekte die verkopen als gewone bedrijfsopbrengsten. Toen 360Networks bijna failliet ging, kreeg Alcatel 800 miljoen dollar kosten te slikken, zij het dat die toen ‘uitzonderlijk’ heetten. “Die inconsistentie maakt pro-formawinsten irrelevant,” zegt Geert Noels, hoofdeconoom van Petercam. “Gaat het het bedrijf voor de wind, dan zijn de opbrengsten normaal. In een recessieperiode zijn plots heel wat lasten uitzonderlijk.” Of zoals Ann Jorissen het uitdrukt: “Onderzoek heeft aangetoond dat bedrijven slechte resultaten aan externe factoren wijten, terwijl opbrengsten te danken zijn aan de eigen kunde.”

Wel is het zo dat de kwaliteit van de gerapporteerde resultaten een cyclisch karakter heeft. Nu de economie vertraagt, is het wiedes dat bedrijven de trukendoos bovenhalen. Want hoe gaan bedrijven de beloofde resultaten waarmaken? U weet dus wat u te doen staat. Hou de gepubliceerde winstcijfers dus tegen het licht. Neem er de officiële resultatenrekening en de balans bij. Maar dan nog bent u niet op het droge. Boekhouders hebben nog een arsenaal aan boekhoudkundige ingrepen achter de hand om hun werkgever een plezier te doen en u een rad voor de ogen te draaien.

Achterpoortjes gaan dicht

Wie zich doorheen een jaarrekening ploegt, waagt zich in een mijnenveld. “Boekhouden is schatten,” zegt Eddy Dams van PricewaterhouseCoopers. Interpretatie is de rode draad bij zowat elke boeking. De Belgische boekhoudwetgeving heeft bovendien de naam ‘flexibel’ te zijn, en van de nochtans wettelijke verplichte toelichting bij de cijfers komt vaak weinig in huis. Bedrijfsleiders hebben dus de handen vrij om de balans en de resultatenrekening bij te sturen. De meeste bedrijven, zeker de KMO’s, stellen bovendien een balans op vanuit fiscaal oogpunt, zodat de voeling met de bedrijfseconomische realiteit soms zoek raakt. Probeer op die basis nog maar eens de gezondheid van een bedrijf in te schatten.

Maar er zijn veranderingen op til. Vanaf 2005 moeten alle beursgenoteerde bedrijven in de Europese Unie overstappen op de International Accouting Standards ( IAS). Ook de jaarrekening van 2004 moet volgens IAS-normen opgesteld worden om vergelijkingen mogelijk te maken. Niet-beursgenoteerde bedrijven mógen IAS toepassen.

De overstap naar IAS houdt drie grote veranderingen in. Ten eerste, de bedrijfseconomische realiteit is voortaan het uitgangspunt om de boekhouding te doen. Ten tweede, de IAS komen samen met een karrenvracht regels. Uitzonderlijke kosten boeken, wordt zo goed als onmogelijk, en dat naar het voorbeeld van de Amerikaanse boekhoudstandaarden (US GAAP). De kosten na een aardbeving mogen in San Francisco bijvoorbeeld niet als ‘buitengewoon’ geboekt worden. Een orkaan is dan weer niet buitengewoon in Florida. Nu is voor de Belgische wetgeving al ‘wat niet tot het operationele behoort’ uitzonderlijk. Interpretatie is dus troef. “Maar de IAS sluiten heel wat achterpoortjes,” zegt Eddy Dams.

De derde en misschien grootste verandering bij de overstap naar IAS, is dat bedrijven voortaan uitvoerig moeten toelichten waarom ze een uitgave als uitzonderlijk boeken, hoe ze hun omzet motiveren, waarom dat actief geherwaardeerd wordt en of die voorziening wel nodig is. Eddy Dams: “De toelichting wordt belangrijker dan de eigenlijke balans- en resultatenrekening. De revisor of analist kan aan de hand van de toelichting inschatten of het bedrijf de juiste redenering maakt, of of er een loopje met de werkelijkheid wordt genomen.”

We kunnen het niet genoeg zeggen: lees de toelichting. De trucs worden vaak weggemoffeld in de kleine lettertjes in de toelichting, waarbij specificaties ervoor zorgen dat u door de bomen het bos niet meer ziet. Het gegoochel zit bijna altijd in niet-kasverrichtingen, zoals in het waarderen van overgenomen bedrijven of in het aanleggen van voorzieningen. Als het kasresultaat een andere richting uitgaat dan het operationeel resultaat, dan is dat een signaal dat de balans een make-upbeurt heeft gekregen.

Uit de boeken gegrepen

Als u een bedrijf wil screenen voor u ermee samenwerkt, kunt u dus maar beter goed uitgeslapen zijn. We verzamelden enkele cases uit de praktijk om te illustreren welke posten u extra in de gaten moet houden.

Verborgen agenda

Maar het leven is meer dan winst maken alleen. Sommige bedrijven houden er ook een verborgen agenda op na. Een beursgang? Een bonus? Looneisen van het personeel? Ook hier is waakzaamheid geboden.

Daan KillemaesDirk Van Thuyne

Dirk Van Thuyne

We kunnen het niet genoeg zeggen: lees altijd de toelichting bij de balans- en resultatenrekening.

Gaat het kasresultaat een andere richting uit dan het operationeel resultaat, dan heeft de balans wellicht een make-upbeurt gekregen.

Wees op uw hoede als u in de resultatenrekening een ‘verkoop van activa’ aantreft: zoiets is vaak een lapmiddel om het resultaat op te smukken.

Een gestage stijging van de voorraad en de vorderingen kan erop wijzen dat de producten niet goed verkopen.