HOE BOERT HET BOEK?

Zaterdag, 31 oktober, begint in het Antwerpse Bouwcentrum weer de jaarlijkse hoogmis van het boek: meer dan honderd Vlaamse uitgevers en enkele thematisch werkende boekhandels komen er tot en met 11 november hun fonds uitstallen voor de consument. Hoe goed of hoe slecht gaat het in het Vlaamse boekenvak? Een vraag voor Luc Demeester, uitgever bij Lannoo, maar hier sprekend als voorzitter van de Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen ( VBVB), de sectorvereniging die de uitgevers, invoerders en boekhandelaars bundelt en die de Boekenbeurs organiseert.

LUC DEMEESTER (VBVB). 25 jaar geleden waren er 120 uitgeverijen in Vlaanderen. Vandaag zijn er 125, waarvan slechts 32 die ook al voorkwamen op de lijst van begin de jaren zeventig. De vele ‘verdwijningen’ wijzen op het risicovolle van dit vak. De vele nieuwkomers duiden op de aantrekkingskracht ervan, op de creativiteit in de sector. De Vlaamse boekenuitgevers hebben vandaag weinig te klagen: de voorbije vijf jaar zagen ze hun omzet met 30% stijgen. De vooruitgang zat hem in zowat alle deelfondsen, maar vooral in het ‘praktische boek’. In literatuur – zowat 7% van het totale boekenaanbod (internationaal gemiddelde) – staan we niet zo sterk; daarvoor ligt Vlaanderen te veel in de periferie van het taalgebied. Kijk naar Frankrijk: daar moet je de uitgevers van literatuur ook in het centrum zoeken en niet in Rijsel of Lyon. Maar in het beeldrijke boek – geïllustreerde jeugdboeken, strips en kunstboeken – hebben we wereldklasse. Dat viel recentelijk nog te constateren op de Frankfurter Buchmesse, waar de Vlamingen veel internationale co-edities hebben kunnen vastleggen.

TRENDS. De uitgevers zijn tevreden, maar de klassieke boekhandels hebben het door concurrentie van boekenclubs, warenhuizen, directe verkoop, Internet-shopping en zo meer erg moeilijk, zoals de recente perikelen van De Groene Waterman nog aantoonden.

De boekhandels kennen inderdaad al jaren een groot probleem van rendabiliteit. Daar is iedereen uit de sector bezorgd over, ook de uitgevers. De boekhandel staat vandaag nog voor zo’n 55% van de boekenhandel. Maar de voorbije tien tot vijftien jaar zijn in Vlaanderen om en bij 40% van de boekhandels verdwenen, hoofdzakelijk door het ontbreken van de vaste boekenprijs ( nvdr – een door de uitgever opgelegde verkoopprijs, gelijk in alle verkooppunten in alle kanalen), die in de meeste omringende landen wél bestaat: prijsconcurrentie doet bij ons de rendabiliteit continu afkalven.

Er is onder minister van Cultuur Luc Martens (CVP) wel een en ander gerealiseerd op beleidsvlak: er is meer overleg met de sector, en de totale middelen voor leespromotie, voor steun aan auteurs, aan uitgevers enzovoort zijn van 85 miljoen frank naar ongeveer het dubbele opgetrokken – al bengelen we in internationale vergelijkingen per capita nog altijd achteraan. Maar één schakel die de voorbije jaren zeker is verwaarloosd, is de boekhandel. En dat terwijl we in Vlaanderen één boekhandel per 25.000 inwoners hebben; in Nederland is dat één per 10.000.

Al jarenlang komt elk debat in uw sector onvermijdelijk uit bij die vaste boekenprijs.

Klopt, we pleiten er al twintig jaar voor. Boeken zijn geen waspoeders. Ze mogen niet puur economisch worden bekeken en overgeleverd aan prijsconcurrentie, want dan verschraalt het aanbod van het ‘moeilijke boek’, het cultureel waardevolle maar commercieel risicovolle boek. Dat heeft het Britse voorbeeld overduidelijk aangetoond; bovendien werd er zelfs een gemiddelde prijs verhoging van de boeken vastgesteld. In een van de Scandinavische landen heeft men de vaste boekenprijs ook laten vallen. Men heeft er vervolgens met drie- tot viermaal hogere subsidies moeten uitpakken. Dat is zeker geen betere oplossing.

De drie gemeenschapsministers van Cultuur in dit landje zijn pro vaste boekenprijs, maar op federaal niveau worden er almaar vertragingsmanoeuvres uitgevoerd.

Begrijpelijk: Europa wil de vaste boekenprijs juist overal afgeschaft zien.

Europees commissaris voor Concurrentiebeleid Karel Van Miert (SP) wil dat. Maar dat is een ambtenaar, geen verkozene. Ik maak me sterk dat het verbieden van een vaste boekenprijs geen kans maakt in het Europees parlement.

De economische logica achter bijvoorbeeld de Internet-boekhandels, met minder kosten dan de ‘klassieke’ boekhandel, maakt het toch normaal dat ze dat voordeel doorspelen naar de klant in de vorm van goedkopere prijzen?

Ik herhaal: je mag boeken niet volgens een zuiver economische logica behandelen. Die vaste boekenprijs is een culturele aangelegenheid. Ten tweede: uitgevers hebben die vaste boekenprijs niet zo nodig. Zij kunnen het zich permitteren langs andere dan de traditionele kanalen te werken. Maar als ze daar lagere prijzen toelaten, ondermijnen ze op termijn het kanaal waarvan wij denken dat het de beste plek is om het boek te verdedigen: de boekhandel. Je kan de ontwikkeling van nieuwe distributietechnologieën en -kanalen niet tegenhouden, maar laat die dan concurreren met de voordelen die eigen zijn aan hun systeem – ‘altijd open’, geen verplaatsing nodig enzovoort – en niet met een prijsvoordeel. Uitgevers kunnen zich tegenover die nieuwe kanalen aan een erecode inzake prijszetting houden, dunkt mij.

45% van de in Vlaanderen verkochte boeken is import, 80% daarvan komt uit Nederland. Is de euro een bedreiging voor de Vlaamse invoerders en distributeurs? Zal met name het Nederlandse Centraal Boekenhuis, de distributiedochter van de hele Nederlandse uitgeverijsector zelf, niet met gemak een stuk van onze markt inpalmen?

Een verschil in prijs tussen Vlaanderen en het buitenland – zoals dat nu door de gehanteerde omrekeningskoersen wél bestaat – zal met de eengemaakte munt niet houdbaar zijn. Maar weldenkende buitenlandse uitgevers zullen inzien dat een Vlaamse ‘tussenschakel’ door z’n kennis van de markt best geplaatst is om hun publicaties op de Vlaamse markt te verdelen. Voor die extra verkoopservice zullen ze bij gelijke prijzen dan wel aan die Vlaamse intermediairs een wat grotere marge moeten gunnen dan aan hun ‘lokale’ verdelers die alleen de fysieke distributie doen.

Wat het Centraal Boekenhuis betreft: daar wordt veel over gepraat, maar men heeft er nog niks beslist over de toekomstige politiek ten aanzien van Vlaanderen.

RAF PAUWELS