Hete vrede

L idewij Edelkoort is met haar in Parijs gevestigde bureau Trend Union al jaren een internationaal erkende ‘trendforecaster’. Trends voorspellen, dat klinkt natuurlijk onbescheiden. In het modevakblad Link (voorjaar 2002) zegt ze in niet helemaal vlekkeloos Nederlands: “Ik ben geen trendwatcher, maar trendforecaster. We werken bijvoorbeeld met de auto-industrie, die er zeven jaar over doet om een nieuw product te ontwikkelen. Dan kan je het je eenvoudig niet permitteren met traditionele marketingtechnieken te werken die bijvoorbeeld uitgaan van wat er nú is. Ik ben redelijk analytisch en kan in een heel vroeg stadium een boodschap destilleren uit de beelden om mij heen.”

Aanvankelijk nam ik dat niet serieus, maar ik lees alles van en over haar met steeds meer belangstelling. Zo presenteerde ze begin dit jaar een trendlezing onder de naam Hot Peace. “Na de koude oorlog is het nu de tijd van de zwaarbewaakte vrede, waarin legers en militairen worden ingezet om stabiliteit te brengen. De groeiende onmin tussen Amerika en de rest van de wereld dreigt tot escalatie van deze problematische verbreding. Wat het ook is dat we willen behouden: comfort, vrede, welzijn, we zullen er de komende tijd hard voor moeten knokken willen we het bewaren.”

Ongebreideld hedonisme. Ik denk nog steeds dat het meer vroeg trendwatchen is dan trends forecasten, maar het is duidelijk dat ze een neus heeft voor prille ontwikkelingen met bredere relevantie. Binnenlands was de verharding (‘activering’) van de welvaartsstaat natuurlijk al langer gaande, en sinds het aflopen van de boom van de jaren negentig is die beweging alleen maar versterkt. Ook de Fortuyn-beweging stoelde op zoiets als een combinatie van ongebreideld hedonisme met heimwee naar de jaren vijftig. Alles kan, maar niets voor niets! Ik vraag me overigens af hoe die Fortuyn-kiezers gereageerd zouden hebben als hij zelf de bijl in hun sociale verworvenheden had gezet. Want tijdens een hete vrede is er af en toe niet veel nodig om die tot kleine veldslagen te laten ontvlammen.

Hete vrede is er ook internationaal, zegt Edelkoort. Die spanning tussen Amerika en Europa maakt het ook steeds meer noodzakelijk dat Europa politiek echt wat gaat voorstellen. Er wordt wel eens gezegd dat spin doctors de openbare opinie naar hun hand zetten, maar ik geloof er niets van. Hoe komt het dat we het niet geloven als de eurocraten zeggen dat de duurdere prijzen niet aan de euro te wijten zijn? Ik vrees dat die spin doctors als onderdeel van het systeem evengoed het zicht verloren hebben op De Kloof.

Vermaledijd landbouwbeleid. Natuurlijk is er in Europa wel degelijk het nodige gerealiseerd. Zelfs dat vermaledijde landbouwbeleid ontwikkelt zich langzaamaan van de grootschalige, naoorlogse Mansholt-aanpak met zijn boterbergen en quotasystemen tot een meer kleinschalige benadering, gericht op natuurbehoud en plattelandsvernieuwing. Maar hoeveel mensen buiten de landbouwwereld of zelfs erbinnen hebben daar nog zicht op? En als de Europeanen internationaal hun verantwoordelijkheid niet nemen, zoals de Amerikanen denken, hoe komt het dan dat die Belgische para’s in Rwanda werden vermoord of dat Nederland in een Srebrenica-crisis terechtkwam? Natuurlijk, het kon beter, maar van de Amerikanen komt de noodzakelijke fijngevoeligheid meestal ook niet.

Voor de noodzakelijke Europese erkenning bij de eigen bevolking moet Europa evenwel bij die technocratische spin doctors vandaan gehaald worden. Want een zelfbewuste Europese inbreng kan op het internationale toneel node gemist worden. Natuurlijk denken wij aan deze kant van de wereld soms wat te simplistisch en chauvinistisch over de Amerikanen, alsof het er bij ons allemaal zo mooi en ethisch aan toe gaat. Zo lijken Franse presidenten nog steeds op onaantastbare Zonnekoningen. Had Valéry Giscard d’Estaing, die ons nu van nieuwe Europese politieke structuren moet voorzien, indertijd niet iets met diamanten, gekregen van een door zichzelf benoemde Centraal-Afrikaanse keizer? En begon Jacques Chirac zijn eerste ambtstermijn niet unilateraal met kernproeven in de Stille Zuidzee, in de stijl van elke meer conservatieve yankee-president? En dan hebben we het nog niet gehad over Silvio Berlusconi, Helmut Kohl of Willy Claes.

Stiekeme EU-uitbreiding. Toch is het waar dat men in Europa net iets anders aankijkt tegen brandhaarden als Israël/Palestina en Irak of kwesties zoals de opwarming van de dampkring en het belang van een internationaal oorlogsgerechtshof. De Europese Unie ontkomt er dan ook niet aan haar besluitvormingsstructuren zowel te versterken als dichter bij de problemen van de bevolking te brengen. Maar diezelfde Unie wordt tegelijkertijd bedreigd door de stiekeme wijze waarop de komende uitbreiding wordt aangepakt. Mijn Edelkoort-gevoel zegt me dat het daar dramatisch mis mee zal gaan.

De paradox van de Europese eenmaking is dat we hoge democratische eisen stellen aan kandidaat-leden, terwijl onze Unie zelf al lang haar democratische trappers is kwijtgeraakt. Ik verwed er geen eurocent op dat als die uitbreiding aan de bevolking zou worden voorgelegd, ze ook goedgekeurd zou worden. Zoals die uitbreiding nu aangepakt wordt, kan ze alleen maar de breed aanwezige, gerechtvaardigde of ongerechtvaardigde onlustgevoelens versterken. Het zal me dan ook niet verbazen als de komende maanden een soort Fortuyn-crisis op Europees niveau zal ontstaan, waardoor de hele machinerie tot stilstand zal komen. En dan zijn we nog verder van huis. Voorlopig is de vrede evenwel nog gewoon heet.

Dany Jacobs [{ssquf}]

De auteur is hoogleraar Strategisch Management aan de Rijksuniversiteit Groningen en associate dean van TSM Business School, de business school van de universiteiten van Groningen en Twente

We stellen hoge democratische eisen aan kandidaat-leden, terwijl onze Unie zelf al lang haar democratische trappers is kwijtgeraakt.