Het Westen heeft op het verkeerde paard gewed

De oorlog in Syrië woedt al 4,5 jaar. Achter de schermen rijpt langzaam een oplossing, maar intussen raakt Europa overspoeld door honderdduizenden vluchtelingen. En ook de angst voor terreur slaat toe. Toch heeft het Westen deze problemen grotendeels aan zichzelf te danken.

Wie in Damascus rondloopt, merkt niet zo veel van de oorlog. Af en toe vuren rebellen vanuit een deels bezette voorstad een handvol bommen af, met enkele doden en wat materiële schade als gevolg. De Syrische hoofdstad is een miljoenenstad en van schade is weinig te zien. Geregeld zijn er stroomonderbrekingen, maar het leven gaat door alsof er niets aan de hand is.

Wel is er een strikte militaire controle van het verkeer. Her en der zijn betonblokken geplaatst om het verkeer te doen vertragen. Ook de bezoekers aan de soek — met zijn massa’s volk een ideale plaats voor een aanslag — worden aan een strenge controle onderworpen. Met succes, van zelfmoordaanslagen of autobommen is hier al lang geen sprake meer geweest.

Wel voelbaar is de dreiging, die onderhuids zenuwachtigheid veroorzaakt. De angst dat rebellen ook hier al het historisch erfgoed en de typisch Syrische samenleving komen vernielen, is reëel. “Die groepen willen hier alle cultuur kapot”, zegt Fadi Abdel-Nour, pr-man van de internationaal bekende filmregisseur Najdat Ismael Anzour.

Intussen groeit in Europa het besef dat de toestand in en rond Syrië ontaardt in een probleem dat Europa en ook de wereld aantast. De snelle toename van het aantal terreuraanslagen in onder meer China, Mali, Rusland en West-Europa maakt duidelijk dat men door de steun aan de Syrische rebellie mee een monster heeft geschapen.

In België doen de veiligheidsdiensten hun uiterste best om de situatie onder controle te houden, maar een nijpend personeelsgebrek gooit roet in het eten. “We doen bij de politie hard ons best en hebben tot nu toe met die actie in Verviers en op de Thalys veel geluk gehad. Maar dat zal niet blijven duren. Op zeker ogenblik zullen er hier mogelijk veel slachtoffers vallen”, voorspelt een Belgische topagent. “Met een 400 Belgische Syriëstrijders is het duidelijk dat niemand dit terreurgevaar nog onder controle heeft. Er zijn 24 mensen nodig om iemand 24 op 24 te schaduwen. Die mensen hebben we gewoon niet. Integendeel, de Staatsveiligheid krijgt er nu wel wat mensen bij, maar dat is amper voldoende om de dossiers bij te houden. Er blijft een personeelstekort.”

Moslimbroederschap en Al-Qaeda

De tijd dat de westerse regeringen en media de Syrische rebellen voorstelden als idealisten die zich nooit aan de burgers vergrijpen, is wel lang voorbij. Maar ze houden nog altijd vast aan het verhaal van de gematigde oppositie, ook al is dat fantasie. Men blijft IS en de regering-Assad viseren, terwijl over de andere groepen zoals al Nusra, de lokale franchise van Al-Qaeda, veelal zedig wordt gezwegen.

Nochtans is deze op 11 maart 2011 begonnen opstand er een van de Moslimbroederschap en Al-Qaeda in Irak (IS), die met geweld de macht wilden grijpen. Dat stelt ook de Amerikaanse militaire veiligheidsdienst DIA in een analyse van augustus 2012. Het is een herhaling van de opstand van diezelfde Moslimbroederschap in 1982. Die wou zijn fundamentalisme toen al opdringen aan het land. Maar de rebellie kreeg geen buitenlandse steun en werd snel en bloedig onderdrukt. De huidige opstand geniet wel veel buitenlandse steun.

“Het Westen streeft naar een nieuwe verdeling van de Arabische wereld in invloedssferen”, stelt dr. Nabil Toumeh, ondernemer, filosoof en filmmaker met burelen in Dubai en Milaan. “In wezen is men boos omdat wij hier welvarend aan het worden waren en men wil dat kapot. Dit is de derde wereldoorlog die in Tunesië begon, maar hier faalt. Syrië is een land van dertig religies, zestig sekten en vele etnieën. Het is een mozaïek die men via de salafisten (die een pure interpretatie van de Koran voorstaan en een islamitische rechtsorde nastreven, nvdr) uit elkaar wil spelen. Maar dit land is er een van cultuur, het is het hart van het Midden-Oosten en dat had men in het Westen niet door toen ze die jihadisten op ons afstuurden. Dit is een muur die ze niet zomaar doorbreken.”

Syrië is inderdaad een kluwen van godsdiensten en etnieën, van Koerden over Armeniërs tot Turkmenen, Chaldeeërs en Circassiërs. En van de katholieke Syrisch-Melkitische Kerk tot de nestorianen, de alevieten en de maronieten. Het Aramees, de volkstaal ten tijde van Jezus, wordt er trouwens nog gesproken. Het is ook het land waar de hedendaagse christelijke kerken gevormd werden. Het is hier dat de islam met de dynastie der Umayyaden zijn vorm kreeg, in harmonie met de christelijke kerk.

In Syrië is ook het alfabet ontstaan. Steden als Damascus en Aleppo zijn 10.000 jaar oud. Je vindt er de oudste kerken, kloosters, synagogen en moskeeën ter wereld. Daar ligt dan ook de geboorteplaats van de westerse beschaving. Het verklaart waarom een land als Saoedi-Arabië miljarden uitgeeft, opdat het salafisme, de Saoedische staatsgodsdienst, er de macht kan overnemen. Verover Syrië en je bezit het hart van de Arabische wereld.

Ruzie op de Quai d’ Orsay

Dat er in de coulissen van de macht in Europa en de Verenigde Staten veel onenigheid was en is over het beleid rond Syrië, is zeker. Zo maakt het boek Les chemins de Damas van de journalisten Christian Chesnot en Georges Malbrunot, twee van de best hierover geïnformeerde Franse schrijvers, melding van een hoogoplopende ruzie in het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken tussen de hoofdadviseur van president Nicolas Sarkozy en de toenmalige Franse ambassadeur in Syrië. Sarkozy wou oorlog, net zoals met Libië, de ambassadeur argumenteerde dat de Syrische leider Bashar Al-Assad te populair was en zou winnen. Volgens het boek kwam het bijna tot een handgemeen. Het duel werd gewonnen door Sarkozy.

“Syrië is een erg ingewikkeld land met veel minderheden en een bestuur dat werkte”, weet een Europese topdiplomaat. “Uiteraard is Assad een dictator, maar neem die weg en dan krijg je nog veel grotere problemen. Kijk naar wat we deden in Libië. We moeten daar gewoon afblijven.”

Dat besef lijkt ook bij de EU te groeien. De oorspronkelijke steun aan de rebellen — veelal van de Moslimbroederschap en andere salafistische groepen — die streden tegen de regeringen van de dictators in de regio, draait niet uit zoals gepland. Europa wordt overspoeld door honderdduizenden vluchtelingen en de terreurdreiging neemt toe. En dan krijg je paniekreacties, zoals van onze regering, die desnoods ons leger naar Syrië wil sturen. Het Westen, dat zich in eerste instantie achter die jihadisten schaarde, voelt daar nu de enorme gevolgen van.

Een logische bocht

De Europese Unie begint dan ook een bocht te maken. Was Assad tot voor kort een onaanvaardbaar figuur voor de westerse grootmachten, dan zien de Fransen en de Britten hem tegenwoordig al zitten als een tijdelijke overgangsfiguur. Ook John Kerry, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, heeft al gezegd dat hij Assad tijdelijk als president van Syrië kan zien. De Oostenrijkse minister van Buitenlandse Zaken, Sebastian Kurz, ging nog verder. Hij stelde voor met Assad samen te werken tegen de salafistische terreur.

De aanwezigheid van een gemeenschappelijke vijand maakt die bocht logisch. Ook Duitsland is tot dat besef gekomen en schaarde zich onlangs bij monde van Martin Schaefer, woordvoerder op Buitenlandse Zaken, achter de Russische acties tegen IS. Later herhaalde kanselier Angela Merkel dat standpunt.

Uiteindelijk zijn wat ooit voor het Westen ‘vrienden’ waren, aartsvijanden gebleken. “De Franse buitenlandse veiligheidsdienst traint en bewapent hen, waarna de binnenlandse veiligheidsdienst diezelfde mensen moet uitschakelen. Het is waanzin”, zegt Anne-Marie Lizin, gewezen Belgische politica die in Frankrijk — haar tweede vaderland — bij de veiligheidsdiensten over goede contacten beschikt. Europese veiligheidsdiensten zijn trouwens kind aan huis in Damascus tegenwoordig. Een oplossing is dus in de maak, maar ze zal tijd vergen. Kwestie van het gezicht van onze politici te redden.

Willy Van Damme in Damascus