Bij Volkswagen Vorst bloeden tot 4000 werknemers door de schuld van de nationalistische Duitsers. Is die uitleg té gemakkelijk?
De verklaring is alvast een handige uitvlucht voor bibberende politici en vakbondsmenners. Akkoord, Volkswagen met hoofdkantoor in de autostad Wolfsburg – een erfenis van Reichskanzler Adolf Hitler – heet wel eens het laatste volkseigene Betrieb ( VEB), dus een staatsonderneming uit de voormalige DDR. Een netwerk waarin ons ons kent, en economische overwegingen op de achtergrond verzeilen. Weinig Duitse bedrijven kennen een grotere verstrengeling van politiek, vakbonden en management. Dat heeft veel te maken met het aandeelhouderschap. De deelstaat Niedersachsen is met bijna 21 % een referentieaandeelhouder. De regering van de Duitse deelstaat krijgt twee zitjes in de raad van bestuur. Samen met de Mitbestimmung – de raad van bestuur van elk Duits bedrijf van meer dan 2000 werknemers moet voor de helft bestaan uit leden van de werknemers – zou dit de facto tot een verregaande politisering moeten leiden.
Toch is het bij Volkswagen wellicht net anders uitgedraaid. Met een merkwaardig verbond van een sterke en rode vakbond IG Metall en het grootkapitaal. Met de politiek als witte, maar machteloze ridder. En met de miljardair en voorzitter van de raad van bestuur Ferdinand Piëch als monkelende spin in het web.
Geboren in een wagen
Als een kind niet uit de moederbuik kwam, zou Ferdinand Piëch (°1937) ongetwijfeld uit een autokoffer gekropen zijn. De kleinzoon van Ferdinand Porsche (zie kader: De familie Porsche-Piëch) was van jongs af aan bezeten door wagens, en dan vooral techniek. Piëch krijgt een prominente plaats in Six men who built the Modern Auto Industry van Richard A. Johnson. Maar daarom is het nog geen vleiend portret. De Oostenrijker bepaalde voor een groot deel de technische vernieuwingen in de auto-industrie in de jaren zeventig en tachtig bij Audi. De Audi Quattro rolde bijvoorbeeld uit het creatieve brein van Ferdinand Piëch. Het trekpaard beklom ‘s winters moeiteloos de steilste hellingen in de Oostenrijkse Alpen – zonder sneeuwkettingen.
Maar die technische sterkte is meteen ook het grootste punt van kritiek op Ferdinand Piëch. In 1993 werd hij CEO bij Volkswagen. In een interview met Johnson gaf Piëch ronduit toe dat hij met financiële en marketingmensen maar moeilijk overweg kon. Vier vijfde van zijn vertrouwenspersonen bij Volkswagen waren technici. De topman is geen gemakkelijke jongen. Piëch wordt omschreven als een despoot, met jaknikkers als gezelschap. Ferdinand Piëch blijft steeds afstandelijk, niet gebrand op conversatie. Alleen in de aanwezigheid van vrouwelijk schoon kon hij plots volledig openbloeien.
En, zeer belangrijk: Ferdinand Piëch is al zijn leven lang bezeten door Volkswagen. Hij verafgoodde zijn grootvader Ferdinand Porsche. Vader Anton Piëch zorgde er als productiedirecteur voor dat Wolfsburg ook na de Tweede Wereldoorlog bleef draaien. Volgens de huidige voorzitter van het Volkswagenconcern kreeg zijn vader daarvoor nooit de nodige erkenning.
De opperste Sovjet
Ferdinand Piëch is vandaag 69. Op 17 november werd Martin Winterkorn aangesteld als de nieuwe CEO. Ferdinand Piëch heeft daarmee zijn gedroomde opvolger. Winterkorn is een wellicht even grote ontwikkelingsfreak als Piëch zelf. Wiko is door en door een ingenieur. Sinds 2002 was Winterkorn de hoogste chauffeur bij Audi. Met succes, want het bedrijf is het snelst groeiende premiummerk ter wereld.
De benoeming van de perfecte luitenant werd aangezien als de ultieme machtsgreep van Ferdinand Piëch. Maar wellicht was het alleen de formalisering van een proces dat in het najaar van 2005 zijn definitieve beslag kreeg. De hoofdrolspelers zijn gebundeld in het presidium van de raad van bestuur. De Opperste Sovjet van de macht bij Volkswagen bestaat uit vier personen: Ferdinand Piëch, Jürgen Peters, Bernd Osterloh en Christian Wulff. Het kwartet omspant tevens twee decennia van politiek-economische macht. Met als spin in het web Ferdinand Piëch.
Is Jürgen Peters misschien wel de machtigste man van Duitsland? De sociaaldemocraat (SPD) is de voorzitter van IG Metall, met 2,4 miljoen leden de grootste vakbond van Duitsland. De CAO’s die IG Metall afsluit, zijn richtinggevend voor de Duitse loononderhandelingen. IG Metall wordt vaak als dogmatisch omschreven. Maar Peters gooide het in 2004 op een akkoord met het management. In geen vijf jaar hadden Duitse bedrijven 5 miljoen jobs weggesnoeid. De discussie rond het hervormingsprogramma Agenda 2010 van bondskanselier Gerhard Schröder (SPD) naderde het zenit. Het Duitse personeel van Volkswagen aanvaardde matiging. Tot 20.000 mensen gaan vervroegd met pensioen of krijgen een uitstapregeling. En nieuwkomers werken een vijfde langer voor 17,5 % minder loon. Bij Volkswagen Vorst daalden de lonen de voorbije vijf jaar gemiddeld slechts met vijf procent.
Bernd Osterloh (SPD) is de voorzitter van de ondernemingsraad van Volkswagen, als opvolger van Klaus Volkert (SPD). Die moest in de zomer van vorig jaar opstappen, na beschuldigingen van omkoperij, snoepreisjes en dito lichtekooien. Betaald door Volkswagen. Volkert belandde de voorbije week in een Duitse nor. Sinds 1990 hanteerde Volkert de voorzittershamer van de ondernemingsraad. In de jaren negentig vermeed hij tot 30.000 ontslagen bij Volkswagen, samen met personeelsdirecteur Peter Hartz. CEO Ferdinand Piëch en de Duitse vakbonden beklonken een niet-aanvalspact via een schijnbaar eenvoudige formule. Vier dagen werken in plaats van vijf. Maar het loon daalde slechts met 15 %. Ook Peter Hartz verdween in de zomer van 2005, in het kielzog van het onderzoek rond vermeende corruptie van de ondernemingsraad. Peter Hartz verwierf internationale beroemdheid met het gelijknamige plan voor arbeidshervormingen. Het partijlid van de sociaaldemocraten presenteerde het plan samen met de gewezen bondskanselier Gerhard Schröder (SPD) in augustus 2002.
Is de sociaaldemocraat Gerhard Schröder de boeman voor Christian Wulff? De christendemocraat werd pas na een derde poging, in 2003, minister-president van Niedersachsen. Negen jaar lang belandde CDU’er Christian Wulff, genoemd als kandidaat-bondskanselier in 2009, op de oppositiebanken. In 1994 en 1998 moest hij het afleggen tegen de voormalige bondskanselier Gerhard Schröder, die een absolute meerderheid behaalde in Niedersachsen. Der Autokanzler bemachtigde op die manier een zitje in de raad van bestuur van Volkswagen. Met een syndicalisatiegraad van 90 % vormen de 101.028 werknemers van de Volkswagenfabrieken in Niedersachsen een belangrijk kiespubliek. Wulff wilde na zijn verkiezingsoverwinning de nauwe banden tussen SPD en Volkswagen weg. Het schandaal dat losbarstte in de zomer van 2005 leek een godsgeschenk. Geen drie maanden vóór de federale verkiezingen geraakte Peter Hartz (lees: de SPD) in zwaar diskrediet.
Porsche als deus ex machina
Christian Wulff profileerde zich graag als de schoonmaker van de augiasstal. Maar de federale verkiezingen van 18 september 2005 leverden geen duidelijke winnaar. Een week later volgde een misschien nog grotere verrassing. Porsche verwierf een belang van 18,53 % in Volkswagen. De autoconstructeur uit Stuttgart werd meteen de tweede belangrijkste aandeelhouder.
Het bericht was zelfs voor kenners in de autobranche een verrassing. De markt had weet van een mysterieuze koper, want het aandeel van Volkswagen was sinds april 2005 met ruim de helft geklommen. Er was bovendien een procedure van de Europese Commissie. Die wil de Volkswagenwet ongedaan maken. Die wet bepaalt dat geen enkele partij meer dan 20 % van de stemrechten kan uitoefenen bij het autoconcern. Maar tijdens algemene vergaderingen was zelden meer dan 40 % van de stemgerechtigde aandelen vertegenwoordigd. De facto maakte het van de combine van de sociaaldemocratische regering in Niedersachsen én de vakbonden van IG Metall (via de Mitbestimmung) de alleenheerser over het bedrijf.
Christian Wulff was al sinds 2003 op zoek naar een tweede referentieaandeelhouder. Maar Porsche was niet zijn gegeerde bruid. De nummer 24 van de wereldranglijst van autoconstructeurs kocht voor circa 3 miljard euro een referentiebelang in de nummer vier. Porsche is de meest winstgevende sportwagenbouwer van de wereld. Dat lukt door een strikte kostenbeheersing, onder meer omdat Volkswagen in onderaanneming een derde van de productie van Porsche voor zijn rekening neemt. Kwatongen suggereren zelfs dat Porsche, dankzij de winsten die het realiseerde op kosten van Volkswagen, zich kon inkopen in het concern. Het bedrijf hurkte op een oorlogskas van 3,6 miljard euro.
Achter de aankoop vermoeden de meeste waarnemers een manoeuvre van Ferdinand Piëch. CEO Wendelin Wiedeking noemde dat nonsens. Hij was de enige gangmaker achter de idee. De structurele samenwerking tussen Porsche en Volkswagen kon in gevaar komen met het opheffen van de Volkswagenwet.
Maar de kritiek op voorzitter Ferdinand Piëch binnen de raad van bestuur over mogelijke belangenconflicten klonk steeds luider. Porsche laat in onderaanneming opdrachten uitvoeren bij Volkswagen (zie kader: Het rijk van Ferdinand Piëch). Daarnaast verkoopt de voorzitter van de raad van bestuur bij Volkswagen de automerken van de constructeur via de Porsche Holding. Piëch was die zure oprispingen al langer gewoon. Revisoren bij Volkswagen maken al jaren een rapport over een mogelijk belangenconflict. Het antwoord luidde steevast nee. Piëch onthoudt zich ook steeds bij de stemming als die zaken worden aangekaart. Maar volgens critici krijgt Piëch als bestuursvoorzitter van Volkswagen insidernieuws, dat hij in zijn voordeel kan aanwenden.
Het was opnieuw Christian Wulff die het voortouw nam bij dit mogelijke belangenconflict. Hij eiste zelfs het ontslag van Piëch als bestuursvoorzitter. Maar IG Metall schaarde zich achter Piëch. De vakbond had geen behoefte aan verdere smeuïge informatie over de affaires binnen de ondernemingsraad.
Een Duitse verankering
De toenadering van IG Metall tot Porsche was op het eerste gezicht merkwaardig. CEO Wendelin Wiedeking en chief financial officer (CFO) Holger Härter werden bestuurder bij Volkswagen. De koele cijferaar Härter eist een rendement op geïnvesteerd vermogen van meer dan 10 %. Volkswagen haalde in 2005 2,6 %. Maar Wiedeking staat ook bekend voor zijn verankering van fabrieken in Duitsland. Porsche biedt werkzekerheid in zijn twee Duitse fabrieken tot 2010. “De vakbonden waren blij met onze komst. Wij pleiten voor verankering in eigen land. Iedereen weet dat wij de voorbije jaren de nadruk legden op tewerkstelling in Duitsland,” beklemtoonde de CEO in een interview met Der Spiegel in oktober 2005.
De coup van september was de katalysator voor de machtsgreep van Ferdinand Piëch. De band met IG Metall werd steeds inniger. De nieuwe personeelsdirecteur, de opvolger dus van Peter Hartz, kwam er half november 2005. Horst Neumann (SPD) werkte jarenlang als stafmedewerker bij IG Metall. Later werd hij personeelsdirecteur bij Audi. Neumann is de partner van Andrea Nahles. Het federale parlementslid leidt de linkervleugel van de SPD. In januari 2006 vond Porsche op de kapitaalmarkten vlotjes 3 miljard euro voor een obligatielening. Daarmee werd het belang in Volkswagen verhoogd. Met 21,29 % werd Porsche de grootste aandeelhouder, vóór de deelstaat Niedersachsen.
Met de benoeming half november van de trouwe luitenant Martin Winterkorn tot nieuwe CEO was de machtsstrijd voorbij. Ook Wolfgang Bernhard, de baas van het merk Volkswagen, gooide de handdoek in de ring. De beenharde saneerder, die naam had gemaakt bij de Amerikaanse dochter van DaimlerChrysler, gokte zelf op de topjob. Maar zijn saneringsplan werkte hij af. In Vorst zullen ze het voelen.
Wolfgang Riepl
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier