Het leven zoals het is: de BBC

De Vlaamse televisie bestaat vijftig jaar en maakt zich klaar voor een digitale toekomst. Kan ze iets leren van de BBC, na tachtig jaar nog steeds een modern en goeddraaiend mediabedrijf?

Zowat vijf jaar geleden besloot Delia Smith, een presentatrice van kookprogramma’s op de BBC, alle ingewikkelde culinaire technieken even opzij te schuiven. In een nieuwe reeks keerde ze terug naar de basisbeginselen van het koken en behandelde vragen als: hoe kook ik een ei? Drie weken na elkaar werd uitgelegd hoe een omelet te bereiden, wat het betekende om een ei te pocheren en zelfs hoe men kon zien of het water aan het koken was. Het was een toonbeeld van saaie televisie, maar zorgde voor een klein economisch mirakel. De verkoop van eieren in Groot-Brittannië steeg op zes weken tijd met 54 miljoen stuks. Een kleine fabrikant van pannen keek met plezier toe hoe Smith een van zijn producten aanprees, een modelletje dat zowat 200 keer per jaar verkocht werd. Enkele weken later stonden er 90.000 bestellingen in de computer.

De impact van de BBC is in Groot-Brittannië dan ook enorm. Hoewel de openbare omroep zich omringd ziet door drie sterke commerciële concurrenten en een steeds groeiend aantal satellietzenders, bereiken de televisiekanalen BBC1 en BBC2 elke week nog steeds 93 % van de Britse bevolking. Gevraagd naar hun waardering van het aanbod, krijgt de BBC van zijn kijkers een zeven op tien. De BBC is een uithangbord voor alles wat Brits is, een onderdeel van het publieke leven en een dominante speler op de lokale en internationale mediamarkt. Voor de Britten is het ook gewoon AuntieBeeb, het vertrouwde gezicht van een tante die al jaren over de vloer komt.

Eastenders in Parijs

Dat betekent niet dat er bij de Britse kijker een blinde idolatrie bestaat voor alles wat de BBC doet. Al geruime tijd ligt de omroep onder vuur omdat hij zich te veel laat meeslepen door trends en rages. Programma’s als Changing Rooms, waarin twee duo’s elkaars huis renoveren, en Fame Academy, een doorslagje van de talentenjacht Idool, passen niet bij het oerdegelijke imago van de BBC. De lat ligt duidelijk erg hoog voor de openbare omroep.

De kranige oude dame heeft de voorbije jaren alvast niet stilgezeten. De BBC lanceerde in eerste instantie zes themazenders op televisie, soms als (omstreden) tegenzet voor succesvolle concepten van commerciële concurrenten. Zo kwam de non-stopnieuwszender BBC News 24 er als reactie op het succes van Sky News, een zender uit de BSkyB-stal van mediamagnaat Rupert Murdoch. De meest besproken zender was BBC Three, een kanaal dat zichzelf tot doel stelt om “op een verantwoorde manier” het jonge publiek te bereiken. De BBC kreeg het verwijt dat ze in hetzelfde vijvertje ging vissen als ITV2 en E4, jongerenzenders van respectievelijk ITV en Channel 4, de twee grootste Britse commerciële omroepen. Tot op vandaag blijft onduidelijk in hoeverre BBC Three erin slaagt om informatief en educatief boven de commerciële alternatieven uit te steken. Bovendien rijst de vraag of de zender niet eerder oneerlijke concurrentie vormt. Andere nieuwe tv-initiatieven van de BBC richtten zich eerder op nichegroepen: een kanaal voor liefhebbers van kunst en documentaires, een zender met politieke verslaggeving en twee kinderkanalen.

Daarna lanceerde de BBC ook vijf nieuwe radiokanalen, waaronder BBC Asian Network voor de Aziatische minderheden in het land, en themazenders rond humor, sport en rockmuziek. Alles samen vertrekken vanuit het Broadcasting House in het centrum van Londen nu acht televisie- en tien radiokanalen voor de Britse markt. Maar ook in Amerika, Canada, Australië en grote delen van Europa en Afrika is de BBC actief. Dat de twee nationale zenders BBC1 en BBC2 bij ons op de kabel staan, is eerder uitzonderlijk: alleen in Vlaanderen en Nederland worden de Britse openbare zenders uitgezonden. In andere landen van Europa kan men zich abonneren op BBC Prime, een compilatiekanaal dat bekende series als The Office en Eastenders uitzendt.

Reclamespotje voor Renault

Amerikanen konden eind 1998 dan weer kennismaken met BBC America, een nieuwe zender die de BBC samen met het Amerikaanse mediabedrijf Discovery Communications beheert en die eveneens een aantal populaire Britse programma’s uitzendt. BBC America kreeg van het hoofdhuis drie taken opgelegd: de BBC meer naambekendheid bezorgen aan de andere kant van de Atlantische Oceaan, ervoor zorgen dat Amerikanen in contact komen met de Britse cultuur én – misschien nog vooral – winst maken.

BBC America zendt immers – in tegenstelling tot de kanalen voor de Britse markt – reclame uit. Het kanaal werd dan ook ondergebracht onder BBC Worldwide, de commerciële arm van de openbare omroep. BBC Worldwide staat daarnaast in voor de verkoop van televisierechten aan buitenlandse collega’s zoals de VRT en het commercialiseren van dvd’s en videocassettes van BBC-uitzendingen. In Groot-Brittannië zelf is BBC Worldwide actief als uitgever van magazines en tijdschriften, ook vaak in lijn van tv-uitzendingen over koken of tuinieren. De omroep verleent met het dochterbedrijf BBC Ventures ook diensten aan andere bedrijven en blikte eind vorig zelfs een reclamespotje voor de Franse autobouwer Renault in.

Deze drie takken van de omroep komen samen bij de financiering van de BBC. Het belangrijkste spaarpotje voor de BBC is de licence fee, een jaarlijks bedrag van 178 euro dat elk Brits huisgezin met een televisietoestel aan de BBC verschuldigd is. Het bedrag wordt door de omroep zelf geïnd en gaat naar de Britse televisie- en radiokanalen en naar de BBC-website. Op die manier haalde de BBC in het werkjaar 2003-2004 – dat op 31 maart afgesloten werd – in totaal bijna 4,12 miljard euro op.

Ouderwets, oneerlijk en arbitrair

De licence fee is volgens de BBC de beste manier om haar universele taak tegenover de Britse bevolking te blijven vervullen, terwijl tegenstanders het een ouderwetse, oneerlijke en arbitraire belasting noemen. Vast staat in elk geval dat de BBC ook heel wat geld uitgeeft aan de ophaling ervan en nog steeds te kampen heeft met bijna 6 % zwartkijkers. Er wordt duidelijk niets door de vingers gezien, want de omroep zet hier en daar zelfs speciale detectietoestellen in om televisietoestellen te kunnen opsporen. Het is het Britse ministerie van Cultuur, Media en Sport dat de hoogte van het bedrag bepaalt. Meestal volgt er elk jaar een verhoging, die vaak de inflatie overstijgt. De internationale radio-uitzendingen van de BBC World Service worden apart gefinancierd door het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Naast de licence fee kan de BBC voor zijn activiteiten op televisie, radio en het internet ook een beroep doen op de winst van BBC Ventures en BBC Worldwide. Die laatste afdeling, die tot doel heeft de met de licence fee geproduceerde uitzendingen zo efficiënt mogelijk te vermarkten, voegde vorig werkjaar 208 miljoen euro aan het budget van de BBC toe.

Met dat budget werden de jongste jaren ook een aantal belangrijke investeringen in digitale technologie gefinancierd. Het meest opvallende initiatief is Freeview, een technologie die via gewone dakantennes een dertigtal gratis kanalen verspreidt. Freeview kwam er na de flop van On Digital, een initiatief van de commerciële zender ITV dat met dezelfde technologie werkte maar de kanalen tegen betaling beschikbaar stelde. On Digital had van bij de start eind 1998 te kampen met technische problemen en een gebrek aan klanten, en moest na drieënhalf jaar uiteindelijk de boeken neerleggen.

De BBC, die op dat moment al via eigen zenders zijn digitale themakanalen verspreidde, nam de draad weer op en bouwde met een aantal commerciële partners een nieuw consortium uit. Vandaag zorgt Freeview voor de distributie van de zes nieuwe themakanalen van de BBC, zo’n 25 commerciële zenders en een tiental betalende kanalen. Freeview telt momenteel naar schatting zo’n 4 miljoen gebruikers in Groot-Brittannië. Ook de nieuwe radiokanalen worden enkel digitaal uitgezonden. Daarvoor doet de BBC beroep op DAB, de digitale opvolger van FM-radio waar ook de VRT gebruik van maakt.

Onenigheid over de toekomst

Hoewel de uitzendingen van de BBC dus grotendeels betaald worden door de kijkers, is het ook het ministerie van Cultuur, Media en Sport dat bepaalt hoe de omroep met het geld kan omgaan. Afspraken over de rol, taken en structuren van de BBC worden vastgelegd in een Royal Charter, een overeenkomst voor een periode van tien jaar die onder meer stipuleert hoeveel informatieve of culturele programma’s de verschillende zenders moeten inplannen.

Het huidige charter loopt pas eind 2006 af, maar nu al wordt in Groot-Brittannië druk gediscussieerd over de inhoud van een volgende overeenkomst. Die moet rekening houden met nieuwe technologieën zoals DAB en Freeview. Meer nog: de bedoeling van de Britse regering is om uiterlijk tegen 2011 – midden in de volgende overeenkomst dus – alle bestaande analoge uitzendingen voorgoed uit te schakelen. De volledige overstap naar digitale televisie zou volgens sommigen wel eens het kijkgedrag kunnen beïnvloeden. Digitale televisie belooft immers niet alleen een breder aanbod, maar ook nieuwe interactieve mogelijkheden. Daardoor versnippert het publiek verder en neemt wellicht ook de impact van de BBC af.

Voorlopig werd de BBC gevraagd hoe zij haar eigen toekomst ziet en ging het ministerie peilen naar de mening van de Britse bevolking. Dat levert alvast op het vlak van financiering erg verschillende visies op: terwijl de openbare omroep stelt dat geen enkel systeem het huidige kan vervangen, zijn de Britse kijkers bijzonder verdeeld. Zo’n 31 % wil inderdaad de licence fee behouden en een even grote groep is te vinden voor reclame op de openbare omroep. Maar 36 % vindt het geen slecht idee om de BBC alleen gecodeerd uit te zenden: bezitters van een televisietoestel kunnen dan alsnog kiezen tussen de gratis commerciële kanalen of het betalende, reclamevrije aanbod van de BBC. Volgens de BBC is zo’n systeem echter niet realistisch, omdat de omroep het zou moeten stellen met een flink ingekrompen budget.

Raphael Cockx

Drie weken na elkaar werd uitgelegd hoe een omelet te bereiden, wat het betekende om een ei te pocheren en zelfs hoe men kon zien of het water aan het koken was.

Het belangrijkste spaarpotje voor de BBC is de ‘licence fee’, een jaarlijks bedrag van 178 euro dat elk Brits huisgezin betaalt.