Het kalifaat duidelijk uitgelegd

Het is niet iedereen gegeven de complexe situatie in het Midden-Oosten te ontrafelen en in een — leesbaar — boekje van amper 150 pagina’s te gieten. Die handschoen nam Pieter Van Ostaeyen op. Hij schreef Van kruistochten tot kalifaat met kennis van zaken. De man is arabist en historicus. Hij weet wat zich op het terrein aldaar afspeelt. Wanneer hij er niet rondloopt, volgt hij de dingen van een afstand nauwgezet op.

Dat zijn naam geen belletje doet rinkelen is normaal. Veel vertoeft Van Ostaeyen niet in de spotlights, wat natuurlijk geen afbreuk doet aan de waarde van zijn analyses. Onlangs haalde hij het nieuws met zijn cijfers van het aantal jonge Belgische moslims dat richting Syrië is vertrokken. Pieter Van Ostaeyen is niet alleen een boekengeleerde. Hij begrijpt zijn tijd en het belang van de sociale media in het verhaal van de Syriëstrijders. Hij raakte in dit netwerk betrokken en besteedde dagelijks ettelijke uren aan het onderwerp. Dat leverde hem een pak nuttige informatie op.

Het boek schept duidelijkheid over een zeer complexe situatie. Van Ostaeyen kadert IS en de Arabische Lente. Hij bespreekt de situatie land per land beknopt. En hij legt een brug naar het verleden. Naar de opkomst van het islamisme, de aanslagen van 11 september, maar ook naar de kruistochten en de verovering van Egypte door Napoleon. Ook de Golfoorlog, aangestuurd door Bin Laden en de zijnen, blijkt erg belangrijk te zijn geweest voor de radicalisering. Het verzet tegen de officiële Arabische regimes groeide. “De ongelovige Amerikanen hadden bases in het hart van het Land van de Profeet en werden openlijk gesteund door de Arabische regimes in de Golf”, schrijft hij. In het Westen ervaart men te weinig wat het belang van de kruistochten in het Arabische collectieve geheugen is. Als George Bush het had over een “kruistocht tegen terreur”, dan speelde hij in de kaart van Al Qaeda. Van Ostaeyen omschrijft de kruistochten als “de eerste tekenen van kolonialisme”. In kringen van arabisten en islamkenners kwam daar onmiddellijk kritiek op. Waren de kruistochten geen antwoord op een expansiebeweging die de islam al een poos eerder had ingezet? Die vraag kan misschien wel het onderwerp van een eigentijdse Historikerstreit zijn, aan de globale waarde van het boek doet dat geen afbreuk.

De slotconclusie? “De aantrekkingskracht van de jihadistische islam lijkt nooit zo sterk te zijn geweest als de voorbije jaren. Het is net dat aspect waar we ons blijvend zorgen over moeten maken. De Islamitische Staat is geen voorbijgaand fenomeen. (…) The Clash of Civilizations of ‘de botsing der beschavingen’ waar de Amerikaanse politoloog Samuel Huntington het over had, is een realiteit geworden, een realiteit waarmee we zullen moeten leren leven.” Een positieve slotsom kan je dit niet noemen.

Pieter Van Ostaeyen, Van kruistochten tot kalifaat. Arabische Lente, Jihad, Islamitische Staat, Pelckmans, 2015, 152 blz, 19,99 euro

MICHAËL VANDAMME