Het jaar van de premiejager

MATTHEW VALENCIA

Hollywood heeft altijd al een fascinatie gehad voor de kleine man die illegaal of onethisch gedrag in grote multinationals blootlegt. Recentelijk waren er The Whistleblower, – waarin Rachel Weisz mensenhandel bij een onderaannemer van de VN aan het licht brengt – en Chasing Madoff, een documentaire over Harry Markopolos’ inspanningen om de wereld te waarschuwen voor de piramidefraude van Bernard Madoff.

In de echte wereld is de klokkenluider vaak een minder hollywoodiaans lot beschoren. Maar in 2012 wordt het leven gemakkelijker en vooral veel lucratiever voor de fraudebestrijders. Allerlei landen voeren de bescherming van de klokkenluiders op en de financiële stimuli om met het onrecht naar buiten te komen nemen toe. Door de crisis spannen de regeringen zich meer in om fraude uit te roeien. Bij de opsporing van fraude komen tips veruit op de eerste plaats.

Nergens valt dat meer op dan in Amerika. De Dodd-Frank-wet, die sinds augustus van kracht is, biedt klokkenluiders verhoogde bescherming tegen represailles en premies die kunnen oplopen tot 30 procent van de schadeclaim die uit hun aangifte voortvloeit. De maatregelen “maken van iedereen een potentiële klokkenluider”, zegt Gary Aguirre. Hij kaartte in een zaak van handel met voorkennis de makke behandeling van hoge bonzen van Wall Street door de Securities and Exchange Commission aan. Al wat de SEC – die het allemaal moet superviseren – moet doen, is “voldoende geduld opbrengen om te luisteren”, voegt hij eraan toe.

De potentiële klokkenluiders krijgen bovendien hulp van een snel groeiend clubje van advocaten, groeperingen zoals het Amerikaanse National Whistle- blowers Center (NWC), en lui die documenten publiceren. Aansprakelijkheidsadvocaten die daarin een goudmijntje vermoeden, beginnen al over te schakelen van andere rechtsdisciplines.

Dat alles wijst erop dat 2012 een goedgevuld jaar wordt voor fraudedetectives. Dat er geld mee te verdienen valt, is niet nieuw. Sinds 1987 is aan klokkenluiders al zowat 3 miljard dollar uitgekeerd onder de Amerikaanse False Claims Act, die over overheidscontractanten gaat. Verwacht wordt dat het aantal premies van tientallen of zelfs honderden miljoenen dollars fiks de hoogte in gaat.

Sommige bedrijfsleiders maken misbaar omdat ze menen dat de nieuwe regels een golf van lichtzinnige beweringen zullen veroorzaken. Maar tot dusver blijkt dat de kwaliteit van de tips erop vooruitgegaan is. In hun binnenste weten de bazen wel dat er geen weg terug is. De kosten om de interne procedures aan te passen, lopen in 2012 scherp op. Grote bedrijven beginnen bijvoorbeeld premies te geven voor werknemers die hun bekommernissen eerst intern rapporteren in plaats van meteen naar de regelgevers te stappen.

Wat de toplui het meest verontrust, is het wereldomvattende bereik van de nieuwe regels. De Dodd-Frank-wet maakt het mogelijk klokkenluiders te betalen onder de Foreign Corrupt Practices Act. Die wet is van toepassing op alle ondernemingen waarvan de aandelen in de Verenigde Staten verhandeld worden, zelfs als de corruptie plaatsvond in het buitenland en de klokkenluider een buitenlander is.

Dat vormt “een machtig keerpunt in het transnationale klokkenluiden”, zegt Stephen Kohn van het NWC. “Voor het eerst kunnen klokkenluiders uit landen met zwakke democratische instellingen voor een behoorlijke rechtsgang naar de Verenigde Staten komen.” Zulke zaken nemen in 2012 waarschijnlijk snel in aantal toe. Het gevolg is dat multinationals in toenemende mate afkerig zijn van activiteiten in landen waar ze dreigen te moeten betalen om te mogen meespelen. Intussen blijven de klokkenluiders wel het slachtoffer van pesterijen in landen die hen blijven beschouwen als nationale sta-in-de-weg. En overal kunnen de premiejagers nog altijd beter een olifantenhuid en heel veel geduld hebben.

MATTHEW VALENCIA

De auteur is redacteur belast met speciale opdrachten bij The Economist.